KAMCHILIKLARGA MUROSASIZ BO‘LAYLIK

Qo‘shiqchilik sohasidagi kamchiliklar yuzasidan matbuotimiz vaqtida munosabat bildirib kelyapti, bu mavzuda joylarda davra suhbatlari, amaliy anjumanlar, tadbirlar o‘tkazilyapti, teleko‘rsatuvlar tayyorlanayapti.

Read more...

Odam savdosi — olam muammosi

Yigirma birinchi asr taraqqiyot asri bo‘lish bilan bir qatorda, ayrim jiddiy global muammolari bilan bashariyatni xavotirga solayotgani sir emas. Ularni yuksak aql-idrok, aniq va chuqur o‘ylangan amaliy chora-tadbirlar, taklif va tashabbuslar orqali hal etish bugungi kunda jahon hamjamiyati oldida turgan eng muhim vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.

Read more...

“NAG‘MACHILAR” TEGIRMONIGA KIM SUV QUYMOQDA?

Ish vaqtim soat 9:00da boshlanadi. Lekin har hafta payshanba kuni soat 7:00da korxonamiz ostonasidan hatlab o‘tishga odatlanganman. Sababi bitta. Stolim ustida taxlab qo‘yilgan “Hurriyat” gazetasini ikki soat davomida hijjalab o‘qiyman. To‘g‘risini aytsam, o‘sha kuni xushnud kayfiyatda yuraman.

Read more...

Do‘ppidaygina maqola

Yerto‘ladagi eski sandiqni kovlay turib, xuddi bolalik xotiralarimni bir-bir varaqlayotganday bo‘ldim. Unda oyoq-qo‘llari singan “soldatim”, jonajon hushtagim, dadam olib bergan charm to‘pim, yo‘qotib quygan soqqalarim ham bor ekan. O‘h-hu, butun boshli yoshligim shu sandiqqa jo bo‘lgandek go‘yo. Shunda qo‘limga chang bosgan, eski do‘ppim ham ilinib qoldi. Uni ko‘rdim-u, ortimdan bukchaygan belini ushlagancha yuzida tabbasum bilan “do‘ppimni ber, shumtaka”, deya quvlayotgan bobom yodimga tushdi.

Read more...

BERUNIY ESHITMAGAN NAG‘MALAR

O‘zbek san’ati o‘ziga xosligi, ildizi chuqur va mustahkamligi bilan dunyo san’at muxlislari e’tirofini qozongan. Birgina “Shashmaqom” ohanglarini olaylik. Uni tinglaganda Sharqu o‘arb xalqlari birdek mutaassir bo‘ladi. Bu nimadan? Nega “Munojot”ni tinglagan frantsiyalik muxlisning ko‘ziga yosh keladi? Yoxud “Cho‘li iroq”ni olaylik. Nega u yangray boshlasa, millati, tili va e’tiqodidan qat’i nazar, kishilar o‘yga toladilar? Ularni ijro etadigan xonandayu sozandalarning mahorati o‘z yo‘liga. Hamma gap san’atning o‘tmish bilan nechog‘lik aloqadorligida, asrlar silsilasida rivojlanib, sayqallanib kelganligida, uning sohibi bo‘lmish millatning buyuk qalbida bo‘lsa kerak.

Read more...

KO‘RMAY YOZMANG

“Hurriyat”ning 2016 yil 12 oktyabr sonida bosilgan “O‘ylamay gapirgan...” sarlavhali luqmani o‘qidim-u, darhol munosabat bildirishga o‘tirdim. Chunki So‘fi Olloyor jamg‘armasi raisi Ravshan hoji Mirzaevning Surxondaryo viloyat televideniesiga e’tirozlarini tan olgan holda, unga va luqma muallifi Mahmud Abulfayzga aytadigan gaplarim bor.

Read more...

Ixcham va mazmunli o‘tkazaylik

“Hurriyat” gazetasining 2016 yil 12 oktyabr sonida e’lon qilingan A.Azimovning “Aytilayotganu amal qilinmayotgan gaplar” maqolasini qiziqish bilan o‘qib chiqdim.

Read more...

Muammoga xolis yondashuv

Hisob-kitob, mablag‘ aylanishi tizimini tartibga solishda qo‘l keladigan plastik kartochkalar, ularning afzalligi haqida ko‘p gapirildi, yozildi. Yildan-yilga hayotimizga chuqurroq singib borayotgan ushbu muomala vositasi atrofida yechimini kutayotgan muammolar hali yetarli. Oylik maoshlar, pensiya va nafaqalar nega endi yuz foiz kartochkaga o‘tkazilyapti, bozor-o‘char uchun naqd pul ham kerak-ku, degan savolga deyarli har kuni duch kelamiz. Gap shundaki, plastik kartochkaning muomalaga kiritilishi nafaqat naqd pulsiz hisob-kitobni amalga oshirishni, balki mamlakat iqtisodiyotini barqarorlashtirish, moliyaviy tizimni mustahkamlash, inflyatsiyaning oldini olish, naqd pulning bank orqali aylanishini ta’minlashni ham nazarda tutadi. Mamlakatimiz Birinchi Prezidenti I. Karimovning “2011–2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko‘rsatkichlariga erishishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida”gi 2010 yil 26 noyabrda qabul qilgan qarori ham mazkur dolzarb vazifalarni bajarishga qaratilgan va shu asosida qayd etilgan yillarda plastik kartochkalar sonini 1,5 baravar ko‘paytirish belgilangan. Mamlakat iqtisodiyotining barqarorlashuvi shu yurt fuqarolarining farovon hayoti uchun muhim. Farovon turmush esa osongina osmondan tushmaydi, o‘tish davrining o‘ziga yarasha qiyinchiliklari bo‘ladi. Iqtisodiy mustaqillikka erishgan davlatlar necha yillik tarixga ega va boshidan nimalar kechirganini yodga olish kifoya. Buni har birimiz to‘g‘ri anglashimiz lozim. Ayni vaqtda yuqoridagi savol ham o‘rinli. Negaki, plastik kartochkada pul bo‘lsayu terminal bo‘lmasa, bu ham ko‘zlangan maqsadlarga ertaroq erishishga monelik qiladi. Axir, ko‘p hududlarda terminalsiz ishlayotgan savdo va xizmat ko‘rsatish nuqtalari anchagina. Yoki terminalni ishlatish vaqti-soatini belgilab olgan puxtalar ko‘paygan. Uzoqqa bormaylik, Toshkent shahri Olmazor tumanida istiqomat qiluvchi hamkasbimizning aytishicha, ishdan qaytayotib kunlik xarid qilinadigan mahsulotlarni olmoqchi bo‘lgan. Ammo plastik kartasida uch million so‘m puli bo‘laturib hech vaqo ololmagan. “Atrofimizdagi nechta do‘konni aylandim, – deydi u. – Birida terminal yo‘q, birida boriyam ishlamayapti, menda esa naqd pul yo‘q. Shuncha pulim bo‘lsayu kerakli narsani ololmasam, deb diqqat bo‘ldim”.

Read more...

ODAM SAVDOSI —QULLIK BALOSI

—Arzimagan sariq-chaqa uchun ertayu kech yelib-yugurish jonga tegdi, xorijga ketaman. Ana mahalladoshim bir yilda o‘zini tiklab oldi. Yana katta-katta to‘ylar qilib, el oldidan o‘tdi. Bugun tagida mashinasi bor...

Read more...

Dunyoni xavotirga solayotgan illatlar

Bashariyatni tashvish va xavotirga solayotgan illatlar borki, o‘z aholisi salomatligini, uning taqdiri va ertangi kunini, ayniqsa, yosh avlod kamolini o‘ylagan har bir mamlakat ularga qarshi kurashni eng dolzarb va global muammolardan deb biladi. Va albatta, insoniyat hayotiga raxna soluvchi unday illatlarni tag-tugi bilan yo‘qotish, bu borada aniq chora-tadbirlar ishlab chiqib, samarali ijro etish ham kun tartibidan tushmaydi.

Read more...

O‘YLAMAY GAPIRGAN...

Ko‘pning huzurida gap aytishdan avval kishi xo‘p mushohada qilishi, aytajak gaplarini tillo tarozida bir-bir tortishi kerak. To‘g‘ri, ayrim amaliy holatlarda ikkinchi bir jo‘yali yo‘l topilmasa, tavakkalchilik ham ish berib qolishi mumkin. Ammo gapni tegsa boshiga, tegmasa yonboshiga tarzida tavakkal gapirib bo‘lmaydi. Nega endi bo‘lmas ekan, deb so‘rashingiz, e’tiroz bildirishingiz ham mumkin. Unda yig‘in, davralarda o‘ylab-netib o‘tirmasdan, tavakkaliga gapirib ko‘ring-chi, qanday bo‘larkan!

Read more...

“KEP QOLING, KEP QOLING, SIGARETA KONFETLAR BOR”

– Buvajon, menga pul bering. Atigi uch ming so‘m, — dedi sakkiz yoshli  nevara yalinchoqlik bilan.

– Xo‘sh, uni nimaga sarflaysan? Bilsam bo‘ladimi? – so‘radi bobo sinchkovlik bilan.

– Sigaret-konfet olaman.

– Qanaqa konfet? Nima deyapsan o‘zi? Sigaret-konfet deganing nimasi?

– Sigaretdaqa sigaret-da!

Bobo bilan nevara yetaklashib do‘konga ketishdi.

Siz ham bu suhbatni o‘qib, hayratlangandirsiz, albatta. Nahotki, bolalarimiz aqlini tanib-tanimay, bobosidan sigaretga pul so‘rashsa? Shuncha shirinlik turib, nega bola aynan sigaret-konfetga ruju qo‘ymoqda? Nahotki, uning ko‘rinishi bolani shunchalik rom etgan bo‘lsa? Uni kimlar ishlab chiqar­yapti? Nima maqsadda?

Albatta, bunday savollarning  paydo bo‘lishi tabiiy.

Keling, ularga javob topish uchun bobo va nabiraga ergashib, ko‘chadagi do‘konlarni aylanamiz.

Buni qarangki, shahrimizdagi ayrim savdo markazlari, do‘konlar va qandolat mahsulotlari sotiladigan ulgurji savdo rastalarida bu singari sigaretnusxa konfetlarni istagancha sotib olishingiz mumkin. Narxi ham arzongina. Ammo 200, 300, 500 so‘mda narxlangan “tamaki”lar qaerda xaridorgirroq bo‘lsa, o‘sha yerda qimmatroq sotilayotgan ekan. Xayriyatki, bu – biz o‘ylagandek o‘sha zararkunanda emas, tamaki ko‘rinishidagi vitaminli shirinlik ekan. Vitamin, xolos!

Ammo bizni endi uning tashqi ko‘rinishi tashvishga soldi. Nega deysizmi? Sigaret ko‘rinishidagi bu uzunchoq, ichida mayda bo‘lakchalardan iborat shirinlik — “555 – Yan Tang” va “555 – Ajom” nomli vitaminlar bolalarning sevimli shirinligiga aylanib ulguribdi. Jumladan, maktab o‘quvchilarini kuzatganimizda, qo‘lida vitaminni xuddi tamaki tutatayotgan kishidek ushlab yurishibdi. Axir ularning yoshi kattaroq akalari, amakilari, otalari ham sigaretni shunaqa tutatishadi-da! Lablari orasiga qistirib, o‘rnak bo‘lishgan-da!

Mutaxassislarning fikricha, inson umri davomida egallaydigan bilimning ko‘p qismini yetti yoshgacha olar ekan. Bugun o‘yinchoq sigaretani labiga qistirib, o‘yin bilayotgan bolakay, ertaga tamaki chekishni tabiiy qabul qilishi aniq-ku! Chunki uning miyasida buni qanday ushlash haqidagi axborot allaqachon shakllanib ulgurgan bo‘ladi.

Mahsulotini shu yo‘l bilan ommalashtirmoqchi bo‘lgan “bilimdon” tadbirkor, nahotki, masalaning bu tomonini o‘ylab ko‘rmagan. Aslida, bu “uchar tadbirkor” kim? Savolga aniqlik kiritish uchun avval mahsulotning yorlig‘ini qidirdik. Afsuski, biror joyida na fabrika manzili va na uning tarkibi yozilgan. So‘ng iste’molchi sifatida mahsulotni keltirib beradigan odamlarni surishtirdik. Bilganimiz, bozordagi ulgurji savdo do‘kon sotuvchisining javobi bo‘ldi: “Taxminan, Olmazor tumani tomonlarda ishlab chiqarishadi...”

Bugun nima iste’mol qilayotganimiz, ularning sog‘ligimizga foyda-ziyoni qanday, degan savollar har bir xaridor va ishlab chiqaruvchi uchun birday muhim, albatta. Farzandlar salomatligi esa eng birlamchi masalalardan biri. Shu bois ularning to‘g‘ri ovqatlanish ratsionini bilish, to‘g‘ri tashkil etish mas’uliyat talab qiladi kishidan. Zero, bolalar oziq-ovqatidagi me’yordan ortiq gazli ichimliklar, fast-fud va qandolat mahsulotlari tarkibidagi shakar miya faoliyatini sekinlashtiradi. Miya faoliyatidagi aminokislotalarni parchalaydi. Biz tilga olgan “vitaminlar”ning esa tarkibi ham noma’lum. Balki, ular farzandlarimiz hayoti va sog‘ligi uchun zararlidir. Qolaversa, mahsulotning ancha arzonligi ham shubha tug‘diradi kishida.

Mamlakatimizda har xil ko‘rinishdagi sanitariya-gigiena talablariga mos keladigan shirinliklar ishlab chiqarilmoqda. Narxi biroz qimmat bo‘lsa-da, sifati kafolatlangan mahsulotni xarid qilish xaridor uchun ham, tadbirkor uchun ham foydadan holi  bo‘lmaydi. Ammo bu mahsulotlar ham sifati, ham qoldiradigan noxush taassuroti bilan biz o‘ylagandan ko‘ra xavfliroq, nazarimizda...

Bugun butun insoniyat kashandalikka qarshi kurashayotgan bir paytda ayrim kishilarning o‘ylamay (balki o‘ylab!) qilayotgan ishlariga kim chora ko‘radi? Nahot, bu “egasiz” mahsulot bozor rastalarida bemalol tura­­ver­sa-yu, hech kimni bezovta qilmasa? “Hoy, bu kimniki, qaerdan keldi?” deydigan kimsa topilmasa?!  Bozorlarimiz bedarvoza emasdirov, faqat ularning e’tiborini masalaning mohiyatiga chuqurroq kirib borishlariga qaratmoqchi edik, xolos.

– Kep qoling, kep qoling sigareta-konfetlar bor.

 Muhammadali MAMADALIYEV

ENG KATTA O‘G‘RI

Qadimda o‘g‘irlik qilgan kishilar eng og‘ir jazolarga, hatto o‘limga ham mahkum etilgan. Nega deganda, mol-mulkka qilingan tajovuz eng og‘ir jinoyat sirasiga kirgan. O‘ylab qolasan kishi, qahri qattiq o‘tmishdoshlarimiz hech qachon ortga qaytarib bo‘lmaydigan vaqt o‘g‘rilariga qanday hukm chiqargan bo‘lardi? Umuman vaqt o‘g‘risiga jazo bormi?

 Bugun tezkor texnologiyalar asrida yashayapmiz. Ixtirolar og‘irimizni yengil qilib, bir qancha qulayliklarni yaratmoqda. Birgina pult yordamida boshqariladigan televizorlarni ortda qoldirgan yangi avlod “vaqt mashina”lari ko‘rinishidagi texnologiyalarni miridan-sirigacha bilamiz. Tinib-tinchimagan olimlar og‘i­ri­mizni yengil qilish uchun yaylovlarda chorva mollarini boqadigan robot cho‘ponlar ixtiro qilganiga nima deysiz? Bu yaxshi, albatta. Deylik, ular birinchidan vaqtimizni tejaydi, ikkinchidan tezkor, qulay, ko‘plab video, audio, grafik funktsiyalarga ega. Bir yaxshining, bir yomoni bo‘ladi, deganlaridek, ayni payt­da ulardan oqilona foydalana olayapmizmi? Buni kelajagimiz uchun xavfli tomonlari yo‘qmikan? Ko‘p­chilik “yo‘q” deb javob berishi tayin. Keling, cho‘n­tagimizdagi doimiy  “hamroh”imiz misolida ba’zi savollarga javob izlab ko‘ramiz.

 Oddiygina qilib aytganda, yurtimizda mobil telefonlari kirib bormagan xonadon qolmadi hisob.

 IOS, Android, Windows Phone, Win, MacOS va Linux kabi ko‘p jarayonli tizimga ega bo‘lgan mobil telefonlar o‘zining qulayligi, tezkorligi va ko‘p tarmoqliligi bilan ajralib turadi. Qolaversa, ular WhatsApp, Viber va Tele­gram tashkilotchilari – messenjerlariga kirish va internetdan tezkor foydalanish imkoniyatiga ega. Albatta, bu qulayliklar har bir foydalanuvchining talabini qondirmoqda. Ammo uyali aloqa telefonlari foydalanuvchilar orasida shundaylari ham borki, ko‘chma ma’noda ayt­ganda uning ich-ichiga kirib ketishi mumkin. Soatlab vaqtni unga ajratamiz. Telefonlar esa biz bilmagan holda vaqtimiz “o‘g‘risi”ga aylanadi.

 Bundan tashqari hozirgi avlod mobil telefonlari qator imkoniyatlarga ega bo‘lishi bilan birga foydalanuvchidan vaqt va pul ham talab qiladi. Masalan, internet tarmog‘iga kirish uchun telefonimizda “internet paketlar” sotib olamiz. Aloqa kompaniyalari ham o‘z vaqtida xizmat turlarini taklif etishmoqda. Masalan, Uz­mo­bile aloqa operatorining “Internet paketlari” 50MB=1$; 300MB=4,5$; 1200MB=9,5$; 2400 MB=14,5$; 6000MB=25$ AQSh dollori hisobida baholanadi. Bu xizmatga ulangan foydalanuvchi internet tarmog‘idan o‘ziga tegishli maqsadda foydalanadi. Misol uchun elek­tron kitob o‘qiydi. Yangiliklardan xabardor bo‘ladi. Ijtimoiy tarmoqda do‘stlari bilan muloqot qiladi, axborot almashadi va hokazo. Ammo, ikkinchi tomondan ko‘plab foyda­lanuvchilarning vaqti Tele­­­g­ram, Viber va Whats­App messenjerlarida behuda o‘tmoqda. Albatta buning salbiy tomoni yo‘q deya olmaymiz. Keling, Telegram messenjeri haqida biroz fikr almashaylik.

 2013 yilda yaratilgan, 2014 yilning fevral oyida  faol foydalanuvchilar soni bo‘yicha mashhur Viber va WhatsApp messenjerlarini ortda qoldirgan Telegramm har xil tipdagi fayllar va xabarlarni almashtirish maqsadida yaratilgan. Foydalanuvchilar  telefon raqamlari orqali osongina ro‘yxatdan o‘tadi. Istalgan foydalanuvchidan “Bir haftada qancha vaqt Telegramdan foydalanasiz” deya savol bersak, “Deyarli, har kuni” deya javob beradi. Aslida, ma’lumotlar almashishda ishlatiladigan bu messenjerdan ba’zi hollarda noto‘g‘ri foydalanish kuzatilmoqda. Xususan, ovqatlanish vaqtida, dars jarayonida va boshqa mashg‘ulotlarda telegramm­dan foydalanish vaqtimizning bekor yo‘qotilishiga sabab bo‘ladi.

 Yaqinda bir tanishimning telegramm messenjeridagi yozishmalarini o‘qi­dim. Unda ovqatlanayotgani, nima yeyayotgani, taomni qan­day tayyorlagani, qaerlarga borgani, nima ishlar qilgani haqida kun davomidagi kundalik yumushlari yozilgan. Bunga aqlli kishi osongina ko‘z yuma olmasa kerak. Ammo, shunday yozishmalar ham borki, undagi muloqotlarda foydalanuvchi tilimizni buzuvchi turli jargon so‘zlardan foydalanadi. Bu nafaqat vaqtimizni “o‘g‘irlaydi”, balki tarbiyamizga salbiy ta’sir etib, tilimizda turli yomon so‘zlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

 To‘g‘ri, Viber, WhatsApp va Telegram messenjerlaridan oqilona foydalanish har bir kishining o‘ziga bog‘liq. Buning ham o‘z foydalanish madaniyati bor. Muhimi, vaqtimiz bekor ketmasa, bo‘lgani! O‘ylaymizki, bu kabi xizmatlardan foydalanuvchilar nima uchun foydalanayotganliklarini yaxshi biladilar, vaqtini bekorchi suhbatlar-u, yozishmalarga sarflamaydilar.

Masalaning bir tomonini ko‘rib chiqdik. Yana biz bilmagan va o‘ylashga sabab bo‘ladigan ikkinchi tomoni ham borki, bunda nafaqat, vaqtimizni balki baxtimizni ham yo‘qotar ekanmiz.

 Nega deysizmi?

 Birgina misol. Yosh yigit va qiz o‘rtasida telefondagi muloqotlarni ko‘rganimizda, jim qarab turolmaymiz. Yigit ham, qiz ham kimningdir havas qilib o‘stirgan farzandi. Lekin tengdoshlarimiz bo‘sh vaqti topildi deguncha, telefon bilan ovvora bo‘lib qolishi kishini o‘ylantirmasdan qolmaydi. Eng yomon tomoni, yigit yoki qiz turmush qurayotganda “falon yigit yoki qiz boshqasi bilan gaplashib yurardi” degan gapni eshitish qiz bola uchun ham, o‘g‘il bola uchun ham yaxshi emas.

 Ma’nan yetuk, jismonan sog‘lom yigitlarimiz o‘zining mardligi, g‘ururi, ori bilan,  qizlarimiz esa aqli, ibosi, odobi bilan ajralib turadi. Ularning qanday axborotdan foydalanayotgani, kimlar bilan muloqot qilayotgani, qanday so‘z va iboralarni ishlatishi,  qanaqa mashg‘ulot bilan shug‘ullanayotgani haqida ongi, shuuri yetadi.  

Yoshi ulug‘larimiz nazarida esa aloqa operatorlarining abonentlariga taqdim etayotgan bepul daqiqayu turli xizmatlari ayrim hollarda vaqtimizning besamar yo‘qolishiga sabab bo‘layotgandek. Daqi­qa va xabar ko‘rinishdagi xizmatlarni tahlil qilib ko‘raylik-chi, qancha vaqtimiz ularga sarf bo‘lar ekan.

Beeline UZ aloqa operatorining “Bir hafta” ta’rifida abonent to‘lovi 1,99$  AQSh dollori, ya’ni 6000 so‘mga yaqin pul miqdori. Tarmoq ichida haftasiga 200, boshqa  yo‘nalishlarda 25 daqiqa, 250 xabar. Bu yaxshi, albatta. Tejamkor ta’rif rejalari. Lekin, ba’zi foydalanuvchilarga ushbu ta’rif bir haftada kamlik qiladi. Bu degani 200 daqiqa – 3 soatu 20 daqiqa, hamda 250 xabar jo‘natishga o‘rtacha 3 daqiqa ajratganda 750 daqiqa, ya’ni 12 soatu 30 daqiqa vaqtimiz yo‘qoladi. Me’yorda foydalanish zarar qilmaydi. Ammo bir daqiqa vaqtimizni ortiqcha sarflasak o‘z-o‘zidan vaqtimiz “o‘g‘risi”ga aylanamiz.

Muxtasar aytganda, vaqt haqida aytilgan har bir fikr, sizu bizga qiziq. Biroz bo‘lsada vaqtimizni “o‘g‘irlaydigan” sabab va holatlarga oydinlik kiritdik. Bunday vaqt o‘g‘risiga jazo — cho‘ntakka zarari va baxtimizning yo‘qotilish xavfi ekan. Demak, har bir soniyamizni bekorchi narsalarga “o‘g‘irlatib” qo‘ymaylik!

Muhammadali MAMADALIYEV‚

O‘zMU talabasi

AXBOROT XURUJLARIGA QARSHI QADAY KURASHISH DARKOR?

Mamlakat rahbari o‘z yurtidagi tinchlik, barqarorlikning kafili hisoblanadi. Uning mustahkam pozitsiyasi xalqiga ishonch bag‘ishlaydi. Yurtboshimiz Islom Karimovning olamdan o‘tishi respublikamiz aholisi, yoshu qarini chuqur  qayg‘uga soldi. O‘z navbatida bu biz uchun katta sinov bo‘ldi va ushbu sinov hamon davom etmoqda. Shunday qayg‘uli kunlarda ham g‘alamislar, mamlakatimizga o‘z ta’sirini o‘tkazishni istayotgan kuchlarning g‘arazli harakatlari nafaqat davom ettirildi, balki kuchaytirildi ham. Davlatimizga nisbatan ta’sir o‘tkazishni reja qilgan kuchlarning malaylari bo‘lmish ayrim axborot vositalari, “jurnalistlar”, “huquq himoyachilari” parlamentimiz 8 sentyabrda qabul qilgan Prezident vazifasini yuklash haqidagi qarorga nisbatan axborot xuruji tashkil qilishdi.  

Axborot xurujiga berilgan turlicha ta’riflar mavjud. Rossiyalik ayrim mutaxassislarning fikricha, axborot xuruji bu – raqib ustidan axborot hukmronligiga  erishish va shuning evaziga unga moddiy, mafkuraviy yoki boshqacha zarar yetkazish uchun davlatning harbiy kuchlari, hukumati hamda xususiy tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan tadbirlar va operatsiyalar majmuasidir.

Mamlakatimizga nisbatan amalga oshirilgan va oshirilayotgan axborot xurujlarining asosiy maqsadi davlat va xalq o‘rtasida ishonchsizlik uyg‘otib, aholida shubha, ikkilanish,  parokandalik, tartibsizlikni keltirib chiqarishdir.

Shuni ta’kidlash kerakki,  mustaqillik yillarida mamlakatimiz davlat apparatiga nisbatan turli kuchlar tomonidan ta’sir qilish, muayyan talablarini bajartirish maqsadida axborot xurujlari uyushtirib kelinayotgani ma’lum. Bu ayni paytda yurtimizdagi tinch­lik, barqarorlik, milliy taraqqiyot yo‘lida amalga oshirilayotgan islohotlarga qarshi qaratilgan harakatlardir.

XXI asrda axborot urushinig o‘ziga xos jihati urush vositalari, uslublarining ko‘paygani, takomillashganida ko‘rinadi. Bugungi kunda bunday urush internetda, ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar orqali ham olib borilmoqda. Mutaxassislar psixoterapiya usullari yakka shaxsga qanday ta’sir etsa, axborot urushining uslublari ommaviy ongga shunday ta’sir qilishini ta’kidlashadi.

Axborot urushiga misol sifatida “sovuq urush” davrida ikkita blok o‘rtasida kechgan kurashni keltirish mumkin. O‘sha davrda faol axborot va psixologik urush olib borish uchun bir qator OAV (“Ozodlik”, “Amerika ovozi”, “Nemis to‘lqini”, BBC radiostantsiyalari va hokazo.) tashkil qilinadi yoki bu jarayonga jalb etiladi.

Misol uchun “Ozodlik” radiosi haqida internetning vikipediya saytida keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra, ushbu axborot vositasini dastlab AQSh davlat departamenti va Markaziy razvedka boshqarmasi “Ozod Yevropa/Ozodlik” nomi bilan sotsialistik davlatlarga qarshi kurash uchun tashkil etgan. 1951 yilda tashkilot siyosiy maslahatchisi O.Jekson radiostantsiya xodimlariga qarata “Bu (radio) psixologik urush xizmati. Bizning tashkilot biz eshittirish olib borayotgan mamlakatlarda ichki tartibsizliklarni keltirib chiqarish uchun tashkil qilingan”,  degan edi.

Radiostantsiyani dastlabki yillarda Markaziy razvedka boshqarmasi, 1972 yildan esa AQSh Kongressi moliyalashtiradi. 1953 yildan boshlab radio o‘zbek tilida, 1960 yildan qoraqalpoq tilida ham eshittirish berib kelmoqda. Yuqo­ridagilar radioning  axborot urushi olib borish bo‘yicha uzoq yillik tajribaga ega ekanini ko‘rsatadi.

Ma’lumotlarga qaraganda, AQShning Smit-Mund qonuniga muvofiq, “Ozodlik” radiosiga Amerika fuqarolari uchun eshittirishlar olib borish taqiqlangan. Mutaxassislar buni AQSh hukumatining mamlakat fuqarolarini o‘zining tashviqotlaridan asrash uchun qilingan, deb baholashadi.

Faoliyatining salbiy jihatlarini hisobga olib bir qator davlatlarda, jumladan Belarus, Eron, Tojikiston, Turkmanistonda ushbu radiostantsiyaning eshittirishlari taqiqlangan. Shunga qaramasdan, radio o‘z dasturlari, eshittirishlarini turli yo‘llar, xususan, internet orqali ushbu mintaqalarga yetkazishga harakat qilmoqda.

Sovuq urush tugagan bo‘lsa-da, ushbu OAV faoliyati tugatilmadi, balki ularning tashkilotchilari, ularni moliyalashtirib turgan davlatlar, xizmatlarning boshqa geosiyosiy maqsadlariga yo‘naltirildi. Ular bugun ma’lum bir davlatlarga ta’sir qilish uchun bir taraflama, noxolis axborot tarqatishda, o‘z usullarini takomillashtirishda davom etmoqda.

Hozirgi kunda Rossiya federatsiyasi va ayrim o‘arb davlatlari o‘rtasida “sovuq urush” davridagidan qolishmaydigan darajada, gibrid urushning tarkibiy qismi sifatida axborot urushi olib borilayotir. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, yaqin va uzoq davlatlarda sodir etilgan davlat to‘ntarishlari (“rangli inqiloblar”, “arab bahori”) bu, eng avvalo, manfaatdor kuchlar tomonidan g‘arazli maqsadga yo‘naltirilgan tarzda aholiga nisbatan amalga oshirilgan axborot ta’sirining oqibatidir.

Respublikamizning geosiyosiy mavqei yaqin va uzoq kelajakda mamlakatimizga nisbatan axborot urushi susaytirilmaydi, aksincha, faollashadi, degan xulosa chiqarishga olib kelmoqda. Mamlakatimiz muhim siyosiy tadbir – prezi­dent­likka saylov arafasida turibdi. Bu jarayonda ayrim kuchlar tomonidan axborot xuruji kuchaytiriladi, chunki saylov jarayoni vaziyatni beqarorlashtirish uchun, aholini turli guruhlarga bo‘lib tashlab, o‘ziga xos “boshqariladigan tartibsizlik” tashkil qilish uchun qulay fursat hisoblanadi. Bu bashoratchilikka da’vo qilish emas, biroq shuni aytish mumkinki, saylov natijalari bo‘yicha turli shubha, “mish-mish”larni tarqatish, saylov jarayonining qonuniy, demokratik tarzda o‘tganini shubha ostiga olish ko‘payadi. Basharti shunday bo‘lsa, bu haqiqiy xalq tanlovi amalga oshganidan, axborot xuruji tashkilotchilari xohlagan narsa ro‘y bermaganidan dalolat beradi. Yaqin tarixda bunga ko‘p guvoh bo‘lganmiz.

Axborot xurujlari ta’siriga eng ko‘p beriladigan aholi qatlami bu yoshlardir. Afsuski, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur’atlar bilan rivojlanishi axborot tahdidlarining ham kuchayishiga olib kelmoqda. Internet vositasida ishlaydigan dasturlar, ijtimoiy tarmoqlar orqali juda katta oqimda ma’lumotlar almashinadi. Ular asosan qiziqarli voqealar, gap-so‘zlar, shou-biznes, sport xabarlari, yangiliklardan iborat. Biroq hech kim tash­qi kuchlar tomonidan ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlardan o‘z maqsadi yo‘lida foydalanmaydi, deb kafolat bera olmaydi. Misol uchun, “Tele­gram” messenjerida ayrim guruhlarning ishtirokchilari soni 50 000 dan oshadi. Shunday guruhlar borki, unda asosan fahsh fotosuratlar, videolavhalar joylashtirilmoqda. Bu ma’naviyati, madaniyatida qusur bo‘lgan shaxslarni o‘ziga jalb qilish uchundir. Aynan shunday toifa kishilar o‘zlariga javob bera olishmaydi. Keyinchalik bunday kanallarda siyosiy mavzuga taalluqli ma’lumotlar tarqatilishi va guruh a’zolarining fikrini o‘zgartirishga, ma’lum bir yo‘nalishga solishga harakat qilinishi mumkin.

Respublikamizning Birinchi prezidenti Islom Karimov “...bugungi zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham ko‘proq kuchga ega” ekanini ta’kidlagan edi. Mafkura poligonlaridagi kuchlar nisbati esa axborot, axborot xuruji vositasida hal etilmoqda. Mamlakatimizga nisbatan qilinayotgan axborot xurujlariga qarshi kurashda ba’zan “It huradi, karvon o‘tadi” qabilida ishlash o‘rinlidek ko‘rinadi. Biroq, bizningcha, axborot xurujlari kimlar, qaysi tuzilmalar tomonidan, nima maqsadda tashkil qilinayotgani ma’lum bo‘lganda, ularga qarshi kurashda eng yaxshi himoya hujum ekanidan kelib chiqishimiz kerak.

Axborot xurujlariga qarshi kurashda kurashning tizimli bo‘lishi, uning zarur huquqiy bazasi shakllantirilgani o‘ta muhim. Shu bois axborot xavf­sizligini ta’minlashga qaratilgan alohida qonun hujjati qabul qilish masalasi ko‘rib chiqilishi kerak. Shu bilan birga, bunday xurujlarga qarshi kurashda quyidagilar muhim: birinchidan, axborot makonini mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, o‘zgarishlar, aholining qiziqishi yuqori bo‘lgan masalalar haqidagi ob’ektiv va pozitiv axborot bilan doimiy ravishda to‘ldirib borish.

Ikkinchidan, yurtdoshlarimizda internetdan foydalanish madaniyatini shakllantirishga qaratilgan kompleks choralar ko‘rilishi kerak. Xususan, yoshlarimizni tafakkur qilishga, har qanday axborotni tahlil qilib, so‘ng xulosa chiqarishga o‘rgatishimiz zarur.

Uchinchidan, mamlakatimiz, davlat apparati, rahbarlar haqida noto‘g‘ri ma’lumotlar, tuhmat, uydirmalar, noto‘g‘ri axborot tarqatuvchi har qanday axborot vositalari faoliyatiga qonun doirasida chek qo‘yish.

To‘rtinchidan, aholiga chet ellarda turib mamlakatimiz to‘g‘risida noto‘g‘ri, bir taraflama axborot tarqatuvchi axborot vositalari, shaxslarning asl qiyofasini ochib beruvchi axborotni yetkazish.

Beshinchidan, milliy g‘oya, mafkura, ma’naviyat tushunchalari, shu jumladan, yurtdoshlarimizning vatanparvarligi axborot xurujlariga qarshi muhim omillardir. Bu yo‘nalishda amalga oshirayotgan ishlarimizni izchillik bilan davom ettirish zarur.

Muxtasar aytganda, axborot xurujlariga qarshi yangicha fikrlashimiz, ishlashimiz darkor.

Xudoyor MYELIYEV,

Tadqiqotchi

EHTIYOT BO‘LING, CHOH BOR

Diniy aqidaparastlik, mutassiblikning ildiz otishi va jamiyat taraqqiyotiga zid jaholat g‘oyalarining paydo bo‘lishiga qarshi ilmiy asosda kurashish bugun har bir ziyoli, ongli fuqaroning muhim vazifasiga aylandi. Xususan, tajribali ulamolar, dinshunos va islomshunos mutaxassislar oldidagi muhim vazifa “XXI asr vabosi” deya baholanayotgan diniy ekstremizmning paydo bo‘lishi, ekstremistik tashkilotlar, ularning faoliyati, xavfi va uning oldini olish chora-tadbirlarini chuqur o‘rganish hisoblanadi.

Insoniyat xavfsizligiga daxl qiladigan jinoiy harakatlar ichida diniy ekstremizm va terrorizm o‘zining salbiy ta’siriga ko‘ra tinch­likni buzuvchi eng og‘ir harakatlarga kiradi. Ayniqsa, globallashuv jarayonlari jadal rivojlanayotgan davrda bu kabi illatlar barcha xalq­larga qator musibatlar olib keldi. Dunyoda kechayotgan murakkab jarayonlar, ayrim mamlakatlarda avj olgan irqchilik, millatchilik, diniy ekstremizm ko‘rinishidagi jinoyatlarning insoniyatni xavotirga soladigan jihati shundaki, dastlabki bosqichda ularni ommaviy tarzda anglab yetish murakkablashib, vaqt o‘tishi bilan ta’sir kuchi kengayib, ommaviy tus olib, tahdid darajasiga ko‘tarilmoqda.

Diniy ekstremistik tashkilotlarning asosiy faoliyat uslublari: eks­tremistik ruhdagi adabiyot, elektron disk va mobil telefon xotira kartalarida video va audiomateriallarni tarqatish, xufiya guruh (jamoat, halqa)lar tuzish, yashirin diniy «hujralar»ning faoliyatini yo‘lga qo‘yish respublikadagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatni keskin qoralash, davlat va diniy idora vakillarini obro‘sizlantirishga qaratilgan harakatlarni amalga oshirish, terrorchilik harakatlarini sodir etishdan iborat.

Globallashuv jarayonlarida turli g‘oyalar kurashi, axborot xurujlari, mafkuraviy tazyiqlar tobora avj olayotgani sir emas. Bunday sharoitda ayrim yoshlar voqea-hodisalar ummonida adashib, ularni baholashda aqlga emas, hissiyotga berilish oqibatida noto‘g‘ri xulosa chiqarib qo‘yish holati ham yo‘q emas. Ayrim kishilar terrorchilik yo‘liga kirib qolishlarini moddiy qiyinchilik, oiladagi yetishmovchilik, ishsizlik, kam ta’minlanganlik, alamzadalik, siyosatdan norozilik kabi ijtimoiy holatlar bilan bog‘lashga urinadilar. Aslida esa ekstremistlar insonlarning ma’naviy-ruhiy olamiga xos xususiyatlaridan ustalik bilan foydalanayotganlarini ko‘rish mumkin.

Binobarin, ma’naviy qadriyatlarimizga tahdid solayotgan ushbu muammolarni hal etishda, avvalo, o‘sib kelayotgan yosh avlodda bunday tajovuzlarga qarshi immunitetni shakl­­lantirish, barkamol shaxs­ni tarbiyalashning ma’naviy-ma’rifiy yo‘llari hamda usullarini takomillashtirish va amaliyotga joriy etish muhim omil sanaladi.

 Ijtimoiy tarmoqlarning jamiyat uchun xavfli tomonlarini ang­lab yetgan qator mamlakatlar salbiy holatlarning oldini olish maqsadida bir qator chora-tadbirlar ishlab chiqib, amalga tatbiq etib kelmoqda. Biroq, shunga qaramasdan, buzg‘unchi kuchlar mamlakat hududida internet va boshqa ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni cheklab qo‘yilgan holatda ham o‘zaro aloqani ta’minlashning yangi usul va vositalarini ishlab chiqishmoqda.

Yoshlarning turli oqimlarga kirib qolishlarining yana bir sababi ularning diniy ilmlarni egallashga bo‘lgan qiziqishlari va intilishlari hamda ishonuvchanliklaridir. Ekstremistlar buni yaxshi bilgan holda, yosh­larga go‘yoki sof islomni o‘rgatamiz deb, o‘zlarining soxta, buzg‘unchi maqsadga yo‘naltirilgan g‘oya­larini tiqishtirmoqdalar.

Shu bilan birga, dinshunos, islomshunos va psixolog mutaxassislar tomonidan yoshlarni diniy ekstremistik oqim nayranglariga aldanib qo­lishlariga quyidagi omillar sabab bo‘layotganligi ta’kidlanadi:

Maksimalizm balosi. Ekstre­mistlar ba’zi yoshlarni birdaniga hamma narsa boylik, shon-shuhrat, martabaga osongina ega bo‘lishga, qahramon sifatida tanilishga, go‘yoki sharafli ishni bajarayotganliklariga ishontirishlari;

ekstremistlar o‘zlariga a’zo bo‘lganlarga individual tarzda yondashishlari va ularning boshqa narsa bilan chalg‘ib qolishlariga umuman imkon bermasliklari;

o‘z g‘oyalarini targ‘ib etishda, e’tibordan chetda yurgan, hayotda ko‘p narsaga erishmagan, o‘z iqtidorini yuzaga chiqarishga intilmagan, o‘zini go‘yoki kamsitilgan deb hisoblovchi kishilarni o‘zlariga jalb qilishlari;

diniy ko‘ringan, aslida oqim g‘oyalarini aks ettiruvchi broshyura va kitob­larni turli yo‘llar bilan bepul tarqatib, mustaqil fikri umuman shakl­lanmagan, befarq va loqayd kishilarni yo‘ldan urishga harakat qilishlari;

ayollardagi tez hissiyotga beriluvchanlik, ta’sirchanlik, ishonuvchanlik, rahmdillik, qiziquvchanlik kabi tuyg‘ulardan o‘zlariga jalb qilish yo‘lida foydalanishlari;

ruhan ezilgan, yaqin kishisidan ajralib qolgan, hayot zarbasiga uchragan, bedavo dardga chalingan ayollar yoki yoshlarni aqlan va jismonan kuchsizliklaridan foydalanib, ularga jismoniy zulm o‘tkazish, kaltaklash yoki narkotik moddalariga qaram qilib o‘z maqsadlari yo‘lida qo‘g‘irchoqqa aylantirishlari;

ekstremistlar o‘zlarini “beg‘araz yordam”, “g‘amxo‘rlik” ko‘rsatuvchi kishilar sifatida ko‘rsatishga harakat qilib, buning uchun ehtiyojmand oilalarni, turli kasalxonalarni, mehribonlik uylarini topib, “xayriya tadbirlari”ni o‘tkazib ularning ishonchiga kirishga harakat qilishlari.

Inson rivojlanishiga tahdid solib turadigan terrorizm va ekstremizmning xususiyatlaridan biri uning ishtirokchilari Vatan tuyg‘usi, vatanparvalik, milliy g‘urur kabi tushunchalardan uzoqda bo‘ladilar. Ular uchun qarindosh-urug‘chilik udumlari, oila qadriyatlari va millat an’analari begonadir. Shuning uchun nafaqat begonalarni, balki o‘z oilasini ham pisand qilmaydilar, vaziyat taqozo etsa oila a’zolarini ham o‘z g‘ayriinsoniy maqsadlarga erishish yo‘lida qurbon qiladilar. Bir so‘z bilan aytganda, zombilashgan manqurtga aylangan, odam  qiyofasida bo‘lgan, ammo faqat hayvoniy xirslari mavjud bo‘lgan mafkuraviy nosog‘lom terrorist va ekstremistlar xalq tinchligiga, yoshlar mafkurasiga xavf tug‘diruvchi katta kuchga aylanadilar. Shunday ekan, barchamizning oldimizda  asosiy vazifa – ommaga, ayniqsa yoshlarga dunyoda sodir bo‘layotgan  noxush  voqealarning asl sabablarini to‘g‘ri tahlil  qilib tushuntirib berish, diniy ekstremizm va xalqaro miqyosda avj olgan terrorizmga qarshi mafkuraviy immunitetni shakllantirishdan iboratdir.

Din haqidagi mantiqiy asoslangan bilimlarni shakllantirish, yoshlarda dinga nisbatan sog‘lom munosabatni hosil qilish, ularni turli ekstremistik guruhlarga a’zo bo‘lishlarini oldini olish, umuman yoshlar orasida mutaassiblikni keltirib chiqaruvchi ijtimoiy omillarga qarshi kurash – bugungi kunning dolzarb masalasi hisoblanadi.

Saidjasur

SAIDQODIROV

EHTIYOJSIZ ZAMONAVIYLIK YOKI «OMMAVIY MADANIYAT»NING TURFA TA’SIRLARI

Tabiatimizdagi orzu-havas, ta’sirchanlik, taqlidchilik  kabi xususiyatlarga ko‘proq ayollar beriluvchan bo‘ladi. E’tibor bersangiz, har qanday qiz va yoki ayol eng avvalo go‘zal bo‘lishga, chiroyli kiyinishga, yaxshi yashashga intiladi.

Read more...

“O‘YLAB GAPIR, MUXBIR O‘TIRIBDI...” YOXUD AYRIMLAR NEGA OAV XODIMLARIDAN O‘ZINI OLIB QOCHADI?

Ish yuzasidan tashkilot va idoralar rahbarlari bilan tez-tez uchrashib turishga to‘g‘ri keladi. Yashirib nima qildik, bu boradagi o‘zaro munosabatlarimiz hamisha ham silliq kechadi deb aytolmaymiz. Ba’zan muloqotlarda o‘rtamizda allaqanday ko‘rinmas devor bordek tuyuladi. Yo‘q, bu bilan jurnalistni kirishimli emaslikda ayblashga shoshilmang, iltimos. U o‘ziga berilgan topshiriqni sidqidildan bajarishga kirishar ekan, kasbiy tamoyillariga sodiq qoladi: bor imkoniyatini ishga solib, kerakli mas’ul shaxsdan ma’lumot olishga tirishadi. Ammo...

Read more...

ALIMENT BOLA MANFAATIGA XIZMAT QILYAPTIMI?

Inson hayoti ma’lum mezonlar bilan mukammal. Oila qo‘rg‘onining ham o‘z qonun-qoidalari bor. Uning qay bir a’zosi ana shu qoida va mezonlarni buzdimi, mukammallikka putur yetadi. Endi ular murosa qilib yashashiga to‘g‘ri keladi. Inson tabiati, ko‘ngil sir-sinoatlari oldida murosa ham ojiz qolgach, gal oilaviy ajrimga yetadi. Uning ortidan kelib chiqadigan moddiy va ma’naviy zararning o‘rnini esa hech nima bilan to‘ldirib bo‘lmaydi. O‘rtada farzandlar bo‘lsa, muammolar ham shunga yarasha ko‘payishi tayin: sud, aliment, tortishuv...

Read more...

SAYG‘OQ SHOXLARI KONTRABANDASIGA CHEK QO‘YILDI

Mamlakatimiz faunasini oqquyruq, ya’ni sayg‘oqsiz tasavvur qilish qiyin. O‘zbekiston ushbu noyob jonivorlar saqlanib qolgan dunyoning atigi beshta mamlakatidan biri hisoblanadi.

Read more...

O‘G’IRLIK MOL BUYURMADI

Ichki ishlar idoralari huzuridagi qo‘riqlash bo‘limlari tomonidan xalq xo‘jaligi ob’ektlari va fuqarolar xonadonlari ishonchli qo‘riqlab kelinmoqda. Ularning qatoriga toifalangan ob’ektlar, mamlakatimiz iqtisodiyotida muhim o‘rin tutuvchi yirik korxonalar, suv omborlari, banklar va boshqa ko‘plab muassasalar kiradi.

Read more...