Узоқдаги… яқин дўст
Ҳаёт йўлларида бирор марта учрашмаган, аммо салкам уч мучал муддатда билганим, мухлислигим, орқаворотдан ижодий ютуқларидан қувониб, замондош ва ҳамфикрлигимдан фахр туйганим, бир қучоқ ташвишларидан озорланганим… деярли бутун журналистик фаолиятини энг оғир ва масъулиятли соҳага бағишлаган ҳамкасбим ҳақида ёзмоқчиман.
* * *
…Мустақилликнинг илк йиллари эди. Боғот тумани ҳокими Шакаржон Хўжаниёзова ўзи ҳайратланган бир ҳолатни айтиб бердилар: “Пойтахтдан –телевидениедан бир журналист келди. Ҳали иккинчи ўқиш жараёнида бўлган янги қонун бўйича фикримни билмоқчи, суҳбат уюштирмоқчи экан. Ишлар билан чалғиб, тўғриси, қонун лойиҳасини тўлиқ ўқишга улгурмагандим. Буям майли, интервью давомида айтадиган фикрлар топилар, аммо мухбир менга ўша қонунга яна киритилиши керак бўлган моддалар ҳақида, шуларсиз қонуннинг таъсирчан кучи бўлмаслиги, эртага ўзаро муносабатларда форс-мажор ҳолатлари юзага келиши ҳақида куюниб гапирди. Журналистнинг қонунни мукаммал билиши қизиқтирди. Билсам, у нафақат журналист, балки олий маълумотли ҳуқуқшунос ҳам экан, мени қойил қолдирди. Энди мустақилликнинг илк қадамларини босаётган юртимизга шундай кадрлар жуда керак! Айниқса, миллионлар қаршисида тарғибот-ташвиқот учун масъул бўлган журналистлар учун!”
Шу жойда бир оғиз Шакаржон опа ҳақида. Кўпчилик билади, Шакаржон опа моҳир нотиқ, дунёвий ва диний илмларни ҳам мукаммал эгаллаган раҳбар эдилар. Босма сўзга бўлган муносабатлари бошқача. Мен туман газетасида ишлаб юрардим. Газетанинг бир сонида чорвадорларга мурожаат чоп қилиниши керак эди. Бир саҳифа ҳажмида. Райқўм топшириғи бўйича мурожаатни ёздим. Энди уни райқўмнинг иккинчи котибига кўрсатишим, босишга рухсат олишим керак. Бу ўша даврлардаги шунчаки расмиятчилик эди. Олдинлари ҳам кўп бора шунга ўхшаш мурожаатларни тайёрлаганмиз.
Шакаржон опа ўша вақтда иккинчи котиб эдилар. Айнан қишлоқ хўжалиги ва чорва учун масъул. Мурожаат матнини олиб, кабинетларига кирдим. Мурожаат газетанинг эртанги сонида чиқиши кераклиги учун шошиб турибман. Ҳали уни тердириш керак, саҳифалаш керак ишлари бор. Опа бирров кўз югуртирадилар, деб ўйлаганим учун ҳатто таклиф қилсалар-да ўтирмадим.
Опа эринмасдан олти варақлик матнни ўқидилар ва икки ерида тузатиш кераклигини айтдилар. Яна жумлалар ғализлиги учун тузатдилар. Журналист сифатида бу тузатишлар менга қаттиқ ботди. Аммо опа ҳақ эдилар…
Босма сўзга раҳбарнинг бу қадар масъулиятни ҳис қилишини фаолиятим давомида очиғи, жуда кам учратдим.
Билими, дунёқараши, салоҳияти шу қадар бўлган Шакаржон опа ўша вақтда туман ҳокими ва Олий Мажлис депутати ҳам эди. Опа тан олаётган ҳамкасбим эса Инобат Нормуродова эди…
* * *
Инобатнинг журналистик фаолиятига салкам 45 йил бўлган бўлса шунинг ўттиз йили Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясида, аниқроғи сиёсий-ижтимоий кўрсатувлар редакциясида, аввал муҳаррир, катта муҳаррир, ҳозиргача эса сиёсий шарҳловчи. Қонун чиқарувчи Олий орган — Парламентимизнинг ҳар икки палатасидан кўрсатувлар тайёрлайди. Раҳматли Шакаржон опа сенатор бўлганларидан кейин ҳам бир неча бор Инобат ҳақида гапирганлар. Хивадаги 20-Меҳрибонлик уйининг раҳбари, Ўзбекистон Қаҳрамони, сенатор Вера Пакнинг Олий Мажлис Сенатидаги фаолияти, шунингдек, яна бир урганчлик сенатор Эгамберган Каримовнинг сенаторлик фаолиятидан қилган кўрсатувларини анча пайтгача мақтаб “дим чаққон-ей, шу қиз ..” деб қўярдилар.
“Парламент вақти”, (айни кунларда “Парламент ҳаёти”) “Ҳаётимиз қомуси”, “Инсон ва қонун” кўрсатувлари муаллифи, сиёсий шарҳловчи…
Бу икки жумла айтишга осон — оғизнинг бир бурчагидан чиқиб кетади. Аслида… Бу жараёнлар – энг оғир, тоши залворли, масъулияти салмоқли соҳа. Сен айтмоқ, суҳбатдошинг билдирмоқ бўлган фикрда нафақат бир жумла, ҳатто битта сўз аҳамиятли. Ноўрин ишлатилса… асабларгина эмас, “бошлар кетиши” аниқ.
Яна бир гап, мустақиллик йўлига қадам қўйган давлатимизда барча қонунлар, қонуности ҳужжатлари, низомлар, кодекслар ишлаб чиқилган даврда ана шу янгиликларни шарҳлаш, фуқароларга етказиш осон бўлмаган. Ачинарлиси, янги қонунларни “тасодиф” рўйхатга кириб қолган аксар депутатлар ўзлари билишмас, шарҳлаш у ёқда турсин, номини айтишда адашишган вақтлари бўлган. Ҳатто қоғоздан ҳижжалаб ўқиб берганларининг ҳам гувоҳи бўлганмиз. Шундай вазиятда янги қонун бўйича тезкор депутат билан суҳбат уюштириш топшириғини олган журналистга осон тутманг!
Яна бу ёқда суҳбат мингта чиғириқдан ўтиши керак. Тўғридан-тўғри эфирга узатиш ҳақда гап бўлиши мумкинмас.
Шу маънода “қайноқли қозон”да ўттиз йилки ишлаб келаётган ҳамкасбимизга қойил қолмай иложимиз йўқ!
* * *
Эсимда, “Туркистон”да ишлаб юрган кезларимизда бир гал дўстим Қурбон Эшмат (Оллоҳ раҳмат қилган, бўлсин!): “Жўра, “Шарқ юлдузи” журналида ишлаш ҳар кимга ҳам насиб қилавермайди. Отахон журнал. Менман деган ёзувчилар бу ерда ишлашни орзу қиладилар. Курсдошим Инобатни бировга ўхшамаган гўзал шеърияти учун, бадиий асарлар, шеърлар “тилини тушунгани” — таҳрирда моҳирлиги учун ишга қабул қилишганди. Ўз ўрнини топиб, катта даргоҳда ишлаб юрганди. Бирин-кетин китоблари чиқаётганди. Кеча эшитдим, телевидениега ишга ўтибди. Яна сиёсат студиясига! Ўзини азобга ташлаганига ҳеч тушунмадим” деб куюниб қолди.
Бу пайтда биз “Туркистон”да ўзимиз хоҳлаган мавзуларда, эмин-эркин, кўнглимизга келган гапларни ёзиб юргандик. Ҳеч биримизнинг сиёсий мавзуларга бош ургимиз келмасди. Ана шу пайтлардан Инобат Нормуродова эсимда қолган…
* * *
Инобатнинг “Соғинч соҳили”, “Кўнгил қушлари”, “Ўттизинчи уй”, “Кунларимни учирди еллар”, “Қадимги қўшиқ”, “Оқсув” каби мағзи тўқ, фалсафий, бетакрор ўхшатишлар, нозик назмий қочиримларга бой шеърлардан иборат тўпламларини биламиз. Ўзбек шеъриятида ўзига хос овози, ўзига хос услуби борлигидан қувонганмиз. Шеърларидаги айрим сатрларни мақолаларимга сарлавҳа учун танлаган ўринларим бўлган.
Ҳамкасбим Ўзбекистон телеканалининг сиёсий шарҳловчиси Инобат Нормуродованинг “Ойнаи жаҳон”да билан долзарб мавзулардаги суҳбатларини вақт топиб, албатта, кўришга интиламан. У айрим тележурналистлар каби ҳамсуҳбатига микрофонни тутиб, олдиндан ёд олган бир-икки саволни бериш билан чекланмайди. Айрим суҳбатлари тенгтомонли мулоқот бўлади. Журналист суҳбат давомида фақат депутат ёки сенатор айтаётган гаплар тингловчисига айланмайди – ўз фикрлари, қарашлари билан мавзуни очишга ҳаракат қилади. Сессия залларидан “суфлёрсиз” шаҳрлаётгани билиниб туради.
Дўстлар билан учрашганда Инобат ҳақида гап кетса “қонунларнинг номларини қандай ёдида сақлаб қоларкин, зерикмасмикин”, деб ҳазиллашиб қўямиз.
Бу энди ҳақиқий профессионаллик!
Шоира Инобат Ойдин ва сиёсий шарҳловчи Инобат Нормуродова — бир танада икки бетакрор қобилиятнинг, нодир истеъдоднинг мужассам бўлганидир!
Ўзбек адабиёти ва журналистикасида бошқа бундай шахс йўқ, бўлса ҳам эҳтимол мен учратмагандирман.
* * *
…Анча йиллар олдин бир куни исми жисмига мос куйинчак синглим Меҳрибон Қурбонниёзова телефонда: ҳукумат тадбири пайти, аниқроғи, 8 март – Халқаро хотин-қизлар байрамига оид кўрсатувини тасвирга олиш учун кетаётган ТВ ижодкорлар гуруҳи ўтирган “Дамас” машинаси “Туркистон” санъат саройининг олдигинасида бахтсиз йўл ҳодисасига учрабди. Тасвирчи, техник ходим ва Инобат касалхонада эмиш…
У пайтлар бундай ҳодисалар ҳақида хабар берилмас –жимлик сақланарди.
Ҳамкасбимиз — жонкуяр инсон бошига тушган ташвишни барча танишлари бирдек ўз дардлари сифатида қабул қилдилар ўша кунлари. Кейинроқ узоқдаги яқин дўстимнинг соғайиб ишга қайтганидан барча дўстлари қатори суюндим. Ҳар гал Тошкентга борсам учрашаман дейман, аммо нимадир бўлаверади, учрашолмай, Хоразмга қайтаман. …
* * *
Бу йил мамлакатимиз катта сиёсий жараёнлар олдида турибди. Президентликка сайлов, мустақиллигимизнинг 30 йиллик байрами. Булар ҳаммаси, айниқса, сиёсий жабҳада тер тўкаётган ҳамкасбларимизга яна катта масъулият юклайди. Шуни айтишим керакки, агар адашмасам, ўтган ўттиз йилда қонун чиқарувчи олий орган таркиби олти марта алмашди. Ҳар беш йилда сайлов, референдумлар… Тақрибан ҳисоб-китоб қилсак, Инобат Нормурадова шу даврда мингга яқин депутатлару сенаторлар билан учрашган, суҳбатлар уюштирган бўлса керак. Назаримда у Олий Мажлиснинг ўзгармас, “мутлақ аъзоси”га айланган гўё!
* * *
Инобатнинг томошабинни ўзига тортувчи босиқ, вазмин овози, суҳбат ўтказиш маданиятини мукаммал эгаллагани бўлғуси тележурналистлар учун бир мактаб.
Айниқса, ҳозирда айрим хусусий каналларда бодроқдек кўпайиб кетган, айтаётган гапининг эгаю кесимини фарқламайдиган “телебошловчи юлдуз”лар замонасида.
* * *
Қадим Қашқадарёнинг Китоб мулкидан салкам 45 йил олдин пойтахтга орзулари қанотида ийманибгина келган қизнинг ўзбек адабиётида, ўзбек тележурналистикасида ўз ўрнини топгани таҳсинга лойиқ. Яна қанақа ўрин денг!
Бу Яратганнинг инояти, иқтидорли инсоннинг юз машаққат, минг интилишу изланишлар самараси ўлароқ ўзини, ўзлигини топгани!
Миллионлаб мухлислар эътиборига тушгани –“Ўзимизнинг Инобат” дейилмиш самимий ҳурматларга эришгани.
Албатта чиройли, ҳавас қилса арзийдиган оиласи, фарзандлари, набиралари, ижодини қўллаб-қувватлаб турадиган умр йўлдоши ….бу ҳали алоҳида мавзу. Тошкентга бориб ўзи билан кўришсам бу ҳақда яна батафсил ёзарман. Ҳозирча узоқдаги яқинимга соғлиқ, саломатлик, узоқ умр тилайман.
Рўзимбой ҲАСАН,
журналист.
Хоразм вилояти.