Buxorolik o'tyurak jangchi qasamyodi:

“Bir kun kelib, o'zligimiz ustunlari — ko'hna qal'alarimiz,

millatimiz uyg'onishi uchun kurashamiz!”

Men arxivlarni, ulardagi sarg'ayib ketgan qog'ozlar yashirgan haqiqatlarni oshkor qilishni, ko'zlarimni yoshlantirib, dimog'imni achishtiruvchi, yuragimni kuydiruvchi ma'lumotlar suronini yaxshi ko'raman. Bir seskantirib, so'ngra hushyor torttiruvchi ajdodlarimiz qoldirgan vasiyatlarni o'qib, ruhiyatimni qaytadan rostlashni yoqtiraman… Bu g'ira-shira ma'vo moziy bilan bugunimiz o'rtasidagi eng muhim rishtalarni bizga tortiq etishini nazarda tutsak, o'zligimiz ustunlarini bag'riga bosib, o'z vaqti-soatini kutib yotgan bu dargoh shabbodalarini ko'zimga surgim keladi. Shunday qilib, biz ilg'agan navbatdagi yurtdoshimiz haqiqatlarini hikoya qilishga kirishmoqchiman…

Rossiya Federatsiyasi Mudofaa vazirligining Markaziy arxivida 33-fondga tegishli materiallar orasida mayor, ikki marta “Jasorat uchun” medali, “Qizil Yulduz” ordeni, Birinchi va Ikkinchi darajali Ulug' Vatan urushi ordenlari sohibi Majid G'aniyevga tegishli ma'lumotlar ham saqlanadi. Bu ma'lumotlarga nazar tashlashdan oldin, keling, qahramonimiz o'z qo'llari bilan yozgan mana bu “biografiya”ga diqqat qilaylik. Ushbu tarjimai hol 1938 yil 25 mart kuni O'zbekiston LKSM (Leninchi yoshlar kommunistik ittifoqi) markaziy qo'mitasi Dehqon yoshlari bo'limi mudiri Majid G'aniyev tomonidan qayd etilgan.

Majid G'aniyev 1913 yili Buxoro viloyatining Vobkent tumanida dehqon oilasida tug'ilgan. 1930 yillarning boshida Buxoro qishloq xo'jalik texnikumini tugatib, shu yerda MTSda agronom bo'lib ishlagan. Keyinchalik Majid G'aniyev komsomol ishiga jalb qilinadi. U Samarqand viloyati Forish tumanida respublika komsomol idoralarida mas'ul lavozimlarda ishlaydi. 1935 yildan to 1937 yilgacha O'rta Osiyo harbiy okrugiga qarashli harbiy maktab kursanti, 1938 yili O'zbekiston LKSM Buxoro obkomining birinchi kotibi, 1939 yili LKSM Samarqand viloyati birinchi kotibi vazifalarida xizmat qilgan.

 * * *

Majid G'aniyev bir qarashda O'zbekiston LKSMning nufuzli lavozimida ishlayotgan eng faol yoshlardan hisoblansa-da, uning yuragida millatparvarlik g'oyasi kuchli edi. Albatta, u kabi shijoatli, vatanparvar va bilimli yoshlar birinchilardan bo'lib urushga otlandilar.

Dushmanga qarshi qaqshatqich janglar borishi uchun Qizil Armiyaning eng oldingi saflariga, maxsus razvedka otryadlariga eng bilimli, jasur va ziyrak jangchilar saralana boshladi. Majid G'aniyev ham og'ir artilleriya maktabida malaka oshirgach, Qizil Armiya Bosh qo'mondonlik zaxira qismining 68-maxsus razvedkachi artilleriya divizioni komandiri o'rinbosarligiga qabul qilinadi. Avvalroq, 1942-1943 yillarda u Moskva va Stalingrad shaharlarini himoya qilishdagi janglarda oldingi saflarda qatnashdi. Ko'rsatgan jasorati uchun “Qizil Yulduz” va “Za oboronu Stalingrada” medallari bilan taqdirlangan.

General Sobir Rahimov saboqlari

Shuni ta'kidlab o'tish lozimki, mayor Majid G'aniyevning Og'ir artilleriya maktabida olgan saboqlari general Sobir Rahimovning maslahatlari va nasihatlari bilan muhim ahamiyat kasb etadi. General Rahimov ham Majid G'aniyevning doimo chaqnab turadigan ko'zlari, o'tkir savollari va ziyrakligiga alohida e'tibor bilan qarar, yurtdoshining har bir savollariga batafsil javob berishga harakat qilar edi. Sobir Rahimov general bo'lishiga qaramay, hamisha oddiy askarlar bilan suhbat qilishga, ularning fikrlarini bilishga ishtiyoqi baland edi. Har qanday janglarda oldingi saflarni egallagan, “Temir general” deya ta'riflangan bu ulug' jangchining har bir so'zi Majid G'aniyevga katta kuch va g'ayrat bag'ishlagan.

Saboqlardan so'ng qahramonimiz Qizil Armiya Bosh qo'mondonlik rezervidagi 68-maxsus razvedkachi artilleriya Qizil ordenli divizioniga katta kuch va shijoat bilan kirib keldi. Divizion komandiri Pavel Butenev va divizion shtabi boshlig'i Ivan Bogachevlar jasoratli o'zbek yigitining divizion komandiriga siyosiy masalalar bo'yicha o'rinbosar sifatidagi sa'y-harakatlari va bilimiga juda katta baho berishgan. Shu bois qahramonimiz o'z qat'iyati va janglardagi faol ishtiroki va tashabbuslari uchun 1943 yilda ikki marta “Jasorati uchun” medali, 1945 yilda esa Birinchi va Ikkinchi darajali Ulug' Vatan urushi ordenlari bilan mukofotlanadi.

Ushbu divizion jangchilarining uyushqoqligi va harbiy taktikasini boshqa harbiy bo'linmadagi jangchilar ham katta qiziqish va faxr bilan kuzatar edilar. Ayniqsa, bu mashhur divizion bo'limning Germaniya poytaxtiga qadar olib borgan afsonaviy janglari tillarda doston bo'ladi. Shu bois 1945 yilda Bosh qo'mondonlik rezervidagi 68-maxsus razvedkachi artilleriya divizioni Qizil Yulduz ordeni bilan taqdirlanadi.

Suratlarga muhrlangan qonli g'alaba aksi

O'sha dolg'ali yillar tafti va haroratini his qilish maqsadida Majid G'aniyevning fotoalbomini varaqlaymiz. Mana bu foto ostiga shunday yozuvlar qayd etilgan: “Mazkur foto 1943 yil yoz faslida Moskvada olingan”. Bu paytda Majid G'aniyev Oliy Artilleriya maktabida o'qigan. Rasmda u general Sobir Rahimov, mayor S.Nuritdinov bilan birga tasvirlangan. Navbatdagi suratda 2-belorus fronti diviziyasi komandiri, artilleriya general-mayori Shlepin bilan maxsus topshiriqni muhokama qilayotgan chog'i muhrlangan. Sarg'aya boshlagan bu rasmda esa 2-belorus fronti boshlig'i, general-polkovnik Bogolyubov bilan qahramonimiz qizg'in muhokamaga kirishgan payti aks etgan… Ushbu suratda 1942 yil oxirida Stalingrad jangida qatnashgan Majid G'aniyev tasvirlangan.

1945 yilda Majid G'aniyev konvert ichidagi xatga qo'shib yuborgan rasm chetiga mana shunday yozuv bitilgan: “Onajon, xotira uchun Germaniya chegarasidan olingan rasmni yuboryapman. Harakatdagi armiya. Majidjon”. Albatta, bu rasmni pahlavon o'g'lining yo'llariga nigoron boqqan onajonisi ko'zlariga surib yig'lagan bo'lsa kerak…

Va nihoyat… Ne-ne zahmatlar, mashaqqatlar, qonli kurashlar evaziga kelgan g'alaba shodliklari aks eta boshladi. Masalan, mana bu rasmda daraxtga osib qo'yilgan matoli pannoda masrur jangchilar ko'ksidan otilib chiqqan hayajonli so'zlar yozilgan: “Qizil armiya jangchilari! Mana shu yerdan fashist gazandalarining ini boshlanmoqda. Oxirgi va hal qiluvchi hujum uchun olg'a!!!”

Reyxstag devori… Bu manzilga yetgunicha jangchilarimiz ne-ne yongan devorlar, begunoh odamlar jasadlariga qazilgan chuqur xandaqlar, o'ylamay qo'yilgan qadamlarni yutib yuboradigan odamxo'r botqoqliklar oralab yetib kelishgan. Ha, bu g'alaba ne-ne jonlar evaziga kelmadi deysiz… Qahramonimizning 1945 yil 9 may quvonchlari aks etgan rasmiga boqib ana shu boy berilgan fursatlar, baxtlar va qalblar iztirobini tuydik.

Keyinchalik Majid G'aniyev ushbu rasmlarni qo'liga olgan chog'larida olovli janglar suroni yana qaytadan boshlanayotganday hayajonlanar, jon bergan safdoshlari tushlarida uni ta'qib qila boshlar edi. Shu bois farzandlari har gal rasmlar albomini ko'rishni taklif qilganida bir qalqib ketar, bu rasmlar uning yuragidagi jarohatlar aksi ekanini yanada chuqurroq his qilardi. Va farzandlarini bag'riga bosib shunday degan: “Biz sizlar uchun, ona yurtimiz, millatimiz kelajagi uchun ham dushman bilan kurashishga qasamyod qilganmiz. Mana ko'rasizlar, o'zligimizga, albatta, qaytamiz! Bu g'alabani esa sizlar nishonlaysizlar. Qonli janglarning, halol kurashlarning ajri shunday bo'lsa, ajab emas!”

Albomning so'nggi varag'idagi mana bu rasmda G'alaba kuniga Bosh qo'mondonlik rezervi 68-maxsus razvedka artilleriyasi Qizil yulduz ordenli divizioniga alohida tabrik yo'llagan chog'i aks etgan. O'sha paytda Majidbek barcha safdoshlarim shodlikdan sakrab quvonsa kerak deb o'ylagan. Biroq o'zi ham, safdoshlari ham yuraklaridan toshib kelgan iztirobni to'xtata olmay to'yib-to'yib yig'lagan edi. Ha, urushda hech kim g'alaba qozonmaydi. Uning jarohatlari, yutqiziqlari, saboqlari ikkala tomonni ham birdek yaralagan, mag'lub etgan bo'ladi.

“El dardi mening dardim, quvonchi hayotimdir”

Urushdan keyingi yillarda sobiq SSSR tarkibiga kiruvchi har bir davlat iqtisodini ko'tarish, turmush farovonligini yaxshilash, albatta, oson kechmagan. Bu jabha ham urushdagi tang holatlardan aslo qolishmas, har bir insondan, ayniqsa, rahbarlardan juda katta fidoyilik va tashabbuskorlikni talab qilar edi. Majid G'aniyev ayni frontda ham o'z jonbozligi va zukkoligi bilan el-yurt olqishiga sazovor bo'ldi. Qaysi bir tashkilotda ishlamasin, oddiyligi, kamtarligi va odamoxunligi bilan hurmat qozondi.

U 1946 yilda Sovet Armiyasi saflaridan keyin O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti harbiy bo'limi mudiri o'rinbosari, so'ngra O'zbekiston Kompartiyasi Toshkent qishloq okrug qo'mitasining birinchi kotibi bo'lib ishlagan. Keyinroq Toshkent viloyat partiya qo'mitasi qishloq xo'jaligi bo'limi mudiri hamda Toshkent viloyat ijroiya qo'mitasi raisining o'rinbosari lavozimlarida faoliyat olib borgan. 1952-1955 yillarda esa Oliy partiya maktabida o'qigan, so'ngra O'rta Chirchiq tumani partiya qo'mitasining birinchi kotibi lavozimiga tayinlangan. Shuni alohida ta'kidlash lozimki, qahramonimiz Toshkent viloyatidagi “Toshkent dengizi” nomi bilan mashhur sun'iy dengiz qurilishida rahbarlik qilib, bosh-qosh bo'lgan fidoyi yurt farzandi hisoblanadi.

Majid G'aniyev 1956 yildan Sirdaryo viloyatidagi “Guliston” ixtisoslashtirilgan davlat xo'jaligi direktori bo'lib ham ishladi. Shuningdek, O'zbekiston SSR Qishloq xo'jaligi vazirligida ham o'z rahbarlik iqtidorini namoyon qildi.

“Zandani” — Moziy qo'ng'irog'i uyg'otar bizni…

Maqola tayyorlash jarayonida bir buxorolik yurtdoshimiz Majid G'aniyev xotirasiga bag'ishlab kitob nashr etayotganini eshitib qoldik. Darhol paysallamay muallif suhbatiga oshiqdik.

— Majid G'aniyev katta akam Karim Muqimovning yaqin do'sti bo'lgan, — dedi Yo'ldosh Muqimov (kitob muallifi). — Akamning vafotidan so'ng Majid aka menga ham akalik, ham ustozlik qilgan. Sayohatlarimdan birida Belgiyada Buyuk ipak yo'liga bag'ishlab muzey borligini eshitib, o'sha maskanga shoshildim. Muzeyda so'g'dliklar “parcha” deb ataydigan matoni ko'rib qoldim. Matoda “Zandanicha” deb ignada tikilgan yozuv borligini ko'rib juda xursand bo'lib ketdim. Chunki ustozim Majid G'aniyev menga ko'hna Zandanicha va Malikrabot qal'alari haqida gapirib bergan edi. Axir o'sha qimmatbaho mato parchasi Zandani qal'asida to'qilgan edi. Bu mato parchasi ikki buyuk sahro — Qizilqum va Qoraqum tutashgan joyda saqlanib qolgan. Va men beixtiyor Majid G'aniyevning bu ko'hna qal'a haqidagi hikoyasini esladim. “Bilasanmi, Zandani so'zi nimani anglatadi? Qadimgi so'g'd tilida “Qo'ng'iroq sadosi” ma'nosini anglatadi. Ha, ha, tuya bo'yinlarini bezab turgan qo'ng'iroqlar ikkita katta cho'l chegarasida muntazam jaranglab turganini tasavvur qilyapsanmi?” degan edi ko'zlari porlab… Men bu gaplardan Majid G'aniyev o'z yurtini qanchalar qattiq yaxshi ko'rishini his qilganman.

Suhbatdoshim o'z xotiralarini so'zlar ekan, mening-da qulog'im ostida Buyuk ipak yo'li bo'ylab chalinayotgan karvon qo'ng'irog'i jaranglay boshladi. Butun umr Buyuk ipak yo'lini tutashtirgan qal'alar suronini his qilib, ko'hna sivilizatsiya ko'prigini, o'z millati, yurti tarixi qadrlanishini, o'zlikka boradigan yo'lni topishni istab yashagan, kurashgan millatimizning jonkuyar farzandi qalbini tinglagandek bo'ldim.

— Majid G'aniyev tug'ilgan Vobkent qo'rg'onidagi baland minora qadimda karvonlar uchun mayoq vazifasini o'tagan ekan, — dedi suhbatdoshim o'z hikoyasida davom etib. — Majid aka uchrashuvlarimizdan birida Xo'ja Nasriddin tug'ilgan Shirini qishlog'i ham, dunyoga ibn Sinoni bergan Afshona qishlog'i ham Zandani qo'rg'oni yaqinida ekanini ta'kidlab o'tgan edi. Uning hikoyalarini tinglab, Buxoro go'shasi marvaridlardan yasalgan marjon kabi noyob va muqaddas maskan ekaniga ishonganman. “Biz tomonda Hamro Mahmudov ismli xalq og'zaki ijodi bilimdoni bor. Sen uni albatta topgin va Xo'ja Nasriddin va baron Myunxauzenning dialoglaridan iborat “Hamma joyda xo'roz bir xil qichqiradi” deb nomlangan hazillarini bir tinglab ko'rgin. Akang Karim Muqimov, Hamro Mahmudov va men juda qalin og'aynilar bo'lganmiz. Balki o'sha hazillarni to'plab bir kitob nashr qilarsan…

Yo'ldosh Muqimovning aytishicha, so'nggi uchrashuvlardan birida Majid G'aniyev katta ishonch bilan shunday degan: “Dunyo tartibi va farovonligining asosi bu yo'ldir. Mana ko'rasan, shunday vaqtlar keladiki, bizning avlodlarimiz qadimgi Zandani va Malikrabot qal'alarini tiklashadi. Yana Buyuk ipak yo'li bo'ylab tuyalar bo'ynidagi qo'ng'iroqlar sadosi yangray boshlaydi. Yana bu ko'hna qal'alar Sharq va G'arbni bog'laguvchi ko'prikka aylanadi”.

— Majid G'aniyev juda to'g'ri aytgan ekan, — dedi Yo'ldosh Muqimov. — Mana, ayni paytda Malikrabot qal'asi tiklanmoqda, ko'p o'tmay Zandani qal'asi ham tiklansa, ajab emas. Ha, ezgu niyatlar, albatta, o'z ijobatini topar ekan. Men ham dunyoning ikki quvnoq donishmandi haqidagi kitobimni boshladim. Men bu kitobimni Buxoroning o'tyurak va millatparvar farzandi Majid G'aniyevning porloq xotirasiga bag'ishladim. Shuningdek, bu kitobga akam Karim Muqimov va Hamro Mahmudovlarning ajoyib hikoyalarini ham, albatta, joylayman.

Demak, Ikkinchi jahon urushining 80 yilligi arafasida yana bir jasur kurashchining, tolmas jangchining yorqin xotirasi arxiv sirtmoqlaridan qutulib, bugungi avlod qalbiga kirib boradi.

Nodir SUVONOV,

“Shuhrat” medali sohibi.