Устознинг сўзлари…

Ҳаётни тушуниш, унинг асл моҳиятини англаб етиш — ҳар бир инсон ҳаёт йўлида ўзи топадиган ҳақиқатлардир. Қўйингки, ғам-ташвишсиз ўсган, қайғу нима эканини билмаган болакай вақт ўтгани сайин ҳаётнинг ҳар бир синовидан сабоқ олиб, кўп саволларига жавоб топиб борар экан. Одам боласи дунёга келгач, озгина ўзини англаб олиб, ўз-ўзига кўп савол бера бошлайди: Мен кимман? Ҳаётдаги ўрним, вазифам нима? Қандай одам бўламан, қайси касб-корни танласам адашмайман?…

Бу саволларга жавоб топишда энг аввало ота-она, устозлар ва ҳаётда тўпланган тажриба катта аҳамият касб этишини биров кечроқ, ўзга биров эртароқ англаб етса керак.

Мен ҳам ёш бўлганман, кўп нарсаларни тушунмасдим. Аммо ҳозир аста-секин ўзлигимни англаб бораётгандекман. Ҳаётни тўғри тушуниш — фақат китоблардаги чиройли гаплар ёхуд чуқур билимлар билангина эмас, балки устознинг ҳаётий тажрибаси, маслаҳатлари, ўгитлари орқали шаклланар экан. Чунки энди англаб етсам, ҳақиқий устоз бизга фақат билим эмас, балки ҳаётнинг асл маъносини, инсоннинг бурчини, ватанпарварлик ва меҳнатсеварлик фазилатларини ҳам қалбимизга сингдира олар экан!

Шу дамда ажойиб хотиралар ёдимга тушди. Менинг ҳам бугунги даражамга етишимда беқиёс ҳиссаси бўлган бир устозимни эслайман. Бир куни у киши ўз оналари ҳақида шундай ҳикоя қилган эди:

“Бола эдим, онам эрта саҳарлаб, ҳали тонг ёришмасдан турар, жамики уй юмушларини бир ўзлари қилардилар. Оиламизда ўн икки нафар фарзанд, ота-онамиз билан жами ўн олти киши эдик. Онам ҳар саҳар сигирларни соғиб, сутни пишириб, нонушта учун дастурхон тузаб, катталарни ишга, бизларни мактабга ўқишга кузатар эди. Сўнг катта томорқамиздаги ишларни ҳам эътиборсиз қолдирмасдилар. Уйимизда ҳар куни икки тандир нон ёпиларди. Бунинг учун онам катта товоқда хамир қилар, биз кичкиналар учун бир-биридан чиройли кулчалар ҳам ясар эди.

Шундай чиройли, тўйимли тандир нонлари. Улар новвойхонадаги кичик нонлардай эмас, балки қишлоқнинг катта, жайдари нонлари эди. Деярли ҳар куни уйимизга меҳмон келарди, одам узилмас эди. Йигирма-ўттиз киши бўлиб кетарди. Ҳозиргидек газ, ичимлик суви қаёқда дейсиз! Онам ўчоқда овқат қилиб, қумғонда чой қайнатарди. Кечга бориб эса йиғилиб қолган бир дунё идиш-товоқларни айтмайсизми? Онагинам ушбу юмушлардан ташқари, кир-чир дейсизми, яна адоғи тугамайдиган қанча юмушларни бир ўзи уддалар эдилар. Тўғри, мендан ёши каттароқ иккита опам уй ишларига озгина ёрдам берган бўлар, лекин кейин дарс тайёрлаш учун дафтар-китобларини “дастурхон” қилиб олишарди.

Ҳар йили пилла қурти боқиларди. Онам туни билан очофат пилла қуртларига тут барги юлар, пахта терим пайтлари эса кун бўйи далада бўлганлари етмаганидек, ярим кечагача кўсак чувиб ўтирар эди. Мен кўп бор: “Онам қачон ухларкан?” деб ўйлардим. Гўё у умуман ухламасди. Чунки биз ухлаб қолардик, эрталаб кўз очганимизда эса онажонимиз куймаланиб юрган бўлар эди. Қизиқ, шунча ишларни қиладиган онам бирор марта ҳаётнинг қийинлигидан ёки бирор етишмовчиликдан нолиганини эшитмаганман. Йўқса, бой-бадавлат, тўкин-сочин яшамаганмиз. Ҳар қалай, косамиздаги таомда гўшт деганлари онда-сонда учраб турар эди…”

Устозим бу сўзларни айтганларида кўзларида ёш милтиллаганини кўрдим. Уларни тинглар эканман, кўз олдимга ўз онам келди. Чунки шундай мавзулар борки — улар фурсат танламайди, ҳар бир инсон қалбининг энг нозик торини чертиб ўтади.

Устозимнинг онаси ҳақидаги сўзларида мен барча мушфиқ ва мўътабар қишлоқ оналарининг қиёфасини кўрдим. Биз оилада ўн икки нафар бўлмасак-да, онамнинг меҳнатини, сабрини, меҳрини ҳар куни ҳис қилганман. Мен ҳам қишлоқда ўсганман, шу боис бу сўзлар мен учун ҳам бегона эмас эди. Бу оддий ҳаёт тарзи, бу заҳматли турмуш деярли ҳозир ҳам кўпгина оилаларда ўзгармаган, давом этмоқда.

Эҳ, қанийди, бу нарсаларни айрим тўқликка шўхлик қилиб ўсаётган ёшлар билишса эди. Йўқ, билишмайди. Аксинча, баландпарвоз гаплардан бўлса қотиришади. Сўз эркинлиги, адолат, ҳақиқат, демократия деган сўзларни ёдлаб олишган. Лекин ҳақиқий ҳаёт ҳаммага ҳам бирдек эмаслигини, ҳамма ҳам орзу қилганини, қўлини узатганига имкони етмаслигини билишмайди. Назаримда, бунинг учун одамларни лоқайдликда, иш билмасликда айблашни ҳам дўндирадилар. Аммо ҳалол яшаш, ҳалол меҳнат қилиб ризқ кўриш нималигини биладими ҳамма ҳам?

Майли, фикрларим бироз чалкашиб кетгандек. Лекин ҳақиқий ҳаётни англашда, юқорида айтганимдек, инсоннинг йўлбошчиси, аввало, ота-она бўлса, сўнгра ҳақиқий устози бўлар экан. Ота-она ҳаётнинг боши, ҳақиқий жонкуярингиз бўлса, устоз эса ақлга нур, меҳр бераркан. Уларнинг ҳар бир сўзи, ҳар бир меҳнати инсонни тўғри йўлга бошлайди. Мен учун ҳаётнинг энг катта сабоғи — устознинг оналари ҳақида айтган сўзларида яширин бўлгандек. Негаки, улар орқали мен меҳнатнинг қадрини, она меҳрининг беқиёслигини ва ҳаётнинг ҳақиқий маъносини янада чуқурроқ, яна тийранроқ тушунгандекман.

ЁҒДУ

Бир куни, кузнинг ёруғ кечаларидан бирида, нимагадир маъюс, тошқин ва ваҳимали Дарбанд дарёсида сузгим келиб қолди. Бир пайт дарёнинг бурилиш жойида, қаддини тик тутиб турган улкан тоғларнинг олдида қандайдир ёғду таралди.

Шунда мен:

— Худога шукур-эй! Яхшиям тунaш жойимиз яқин! — дeб қўйдим қувонч билан. Қизиқ бу қандай ёғду эди?

У жуда ҳам ёрқин нур таратарди. Унинг нури шу қадар кучли эдики, шундоқ ёнгинамизда эди гўё. Олдимдаги қайиқчи тирсагини букиб ёғдуга қаради ва нимагадир у ваҳимага туша бошлади… Мен қайиқчи шеригимни тинчлантириб, бирдан хаёлимга ушбу ёғдуни таъқиб қилиш фикри келиб қолганини, балки у ерда бизни қандайдир хазина, яхшилик кутиб турганини айтиб, ўша ёрқин нур таралиб турган тоғ этагига боришга кўндирдим.

Хуллас, ўзаро келишиб олгач, ўзимизда куч топа олдик ва ёғду томон ҳаракатлана бошладик.

— У жуда узоқда, — деди қайиқчи менга.

Мен ишонмадим, чунки ёғду шундоқ ёнгинамизда турганга ўхшарди.

Бир пайт ёғду қоронғи жойдан чиқиб, нетонгки, биз томон ҳаракатлана бошлади. Қўрқув ва қизиқиш аралаш биз ҳам унга қарама-қарши тарзда сузиб борардик, лекин ҳеч яқинлаша олмасдик.

Қайиқчи шеригим ҳақ! У биздан жуда узоқда экан. Чунки анча сузганимизга қарамай, ҳеч ета олмасдик. Бир пайт ёғду бизга жуда яқинлашди, биз ҳам шиддат билан унга пешвоз сузиб боравердик. Мана-мана, 2-3 эшкакдан кейин eтиб оламиз, ниҳоят йўл тугайди, дея ўйлардик. Орамиздаги масофа эса, афсуски, камаймас эди.

Биз қоронғи кечада бир ёғду изидан анча суздик, мадоримиз қолмаса ҳам сузавердик. Бу нур бизга қанча яқиндек туюлса, аслида, шунча узоқликда эди. Гўё осмондаги энг ёруғ юлдуз каби. Мен бирон нарсанинг изидан ҳали бунчалик кўп юрмаган эдим!

Биз тўхтадик. Шунда инсон олдига қўйган мақсадига етишиш учун тинмай ҳаракат қилиши кераклигини тушуниб қолдим. Узоқ бўлса ҳам, қийин бўлса ҳам ҳаракат қилиш керак. Демак, инсон олдига қўйган мақсад бу — ёғду экан. Муҳими, мақсадга, орзуларга, эзгу ниятларингга эришмоқ учун тинмай ҳаракат қилиш керак, орқага чекинмаслик шарт. Бу йўлда, эҳтимол, биз яқин деб ўйлаган ёғду каби асл мақсадлар узоқда бўлар. Алданармиз. Аммо барига меҳнат билан, ишонч билан етишиш мумкин-ку. Бунга шубҳа қилмаслик керак.

Ҳаёт ва ҳақиқат қонунлари бўлмиш бу фикрлар менга қўшимча куч, ирода, матонат бағишлади. Зеро, инсон бирор эзгу мақсадни, яхшиликни чин дилдан хоҳласа, жамики борлиқ уни шу мақсадига етиштириш пайида бўлади. Бу гапни ҳам устозларимдан бири айтган эди.

Дарёдаги бир ёғду сабаб ана шу ўйлар кечди дилимдан…

Жонибек ХОЛБОЕВ,

ЎзЖОКУ талабаси.