“Олдинда таслим бўлмайдиган Америка турибди”
Жо Байден Қўшма Штатларнинг янги президенти сифатида энг кўп овоз олишга эришди. Энди Aмерика ва дунёда нималар юз беради?
AҚШнинг янги президенти демократ Жо Байден бўлди — бу сайлов натижалари расмий эълон қилинишидан олдинроқ аниқ бўлганди. Амалдаги АҚШ президенти Дональд Трампнинг штаб-квартираси таъкидлаганидек, айрим сайлов округларидаги овозларни қайта санаш ҳам энди раҳбарлар ўрнининг ўзгаришига таъсир қилмайди. Эндиликда Байден олдида жиддий қутбланган ва ҳатто бўлиниб кетган Aмерика жамиятини бирлаштириш вазифаси турибди. 78 ёш арафасидаги сиёсатчи ҳақида нималарни биламиз ва янги давлат раҳбаридан нимани кутиш мумкин? Бугунги мулоҳазаларимиз ана шулар ҳақида.
Aмерика оммавий ахборот воситалари томонидан эълон қилинган дастлабки натижаларга қараганда, Байден баҳсли штатлардан бири — Пенсильванияда биринчи ўринни эгаллади ва шу туфайли у ўзининг ғалабасини таъминлайдиган зарур 270 сайловчилар овози билан 290 овоз олди.
Айтилишича, сайлов натижаларига кўра Байден 44-президент Барак Обаманинг рекордини янгилаб, энг оммабоп номзодга айланди — унга 74 миллиондан ортиқ америкаликлар овоз берди. Aммо шуни таъкидлаш керакки, Байден қора танлилар овозларининг сони бўйича 2016 йилги Демократик партиядан номзод Ҳиллари Клинтонга ютқазди, аммо шу билан бирга унга кўпроқ оқ танли фуқаролар овоз беришган.
Масхара фахрийси
Байден 1942 йил 20 ноябрда Пенсильвания штатининг Скрантон шаҳрида католик эътиқодига мансуб оилада туғилган. У тўрт фарзанднинг тўнғичи эди. Ўрта мактабдан сўнг Жо Делавер университетида ўқиди, у ерда тарих ва сиёсатшунослик бўйича бакалавр даражасини олди. Ва 1968 йилда у Нью-Йорк штатидаги Сиракуз университетининг юридик факультетини тугатди.
Ҳозир Байден Aмерика сиёсатининг фахрийси. У 1972 йилда Делавер штатидан сенатор этиб сайланди ва 36 йил давомида штатнинг доимий вакили бўлиб қолди. Кейин у AҚШнинг вице-президенти сифатида Aмериканинг энг машҳур раҳбарларидан бири — Барак Обаманинг икки президентлик даври давомида ишлаган. Ҳатто, ҳозирги президентлик пойгаси ҳам у учун биринчи эмас — 1998 ва 2008 йилларда у Демократик партиядан номзод бўлиш ҳуқуқи учун курашган, аммо у муваффақиятга эришмаган эди.
Байденнинг бутун ҳаёти нутқ билан боғлиқ муаммолар билан бирга эди. Болалигидан у ёмон дудуқланди ва мактабдан кейингина буни енгишга муваффақ бўлди. Демократ ирқчи деб ҳисобланиши мумкин бўлган баёнотларда ҳам, рақамлар ва фактларда чалкашликлар учрарди. Шундай қилиб, 2007 йилда Обамани тоза кўринадиган ва фикрларини аниқ ифода эта оладиган биринчи таниқли афроамерикалик деб атади. Ва 2020 йил февраль ойида у адашиб президент эмас, сенатор лавозими учун курашишини айтди. Охирги нотўғри қадам сайлов куни содир бўлди: Байден неварасини вафот этган ўғли билан омма олдида аралаштириб юборди.
Бундай тушунмовчиликлар туфайли сиёсатчи гаффе машинаси — “назорат машинаси” тахаллусини ўйлаб топди. Бироқ бундай ҳаракат уни сиёсий муҳолифларнинг гумонлардан халос қилмади. Шуни таъкидлаш жоизки, Байденнинг шахсий шифокори унинг “соғлом ва фаол” эканлиги ва у “Aмерика маъмуриятининг бошлиғи бўлишига тўсқинлик қиладиган ҳеч қандай касаллик бўлмаганлигини” айтган.
Демократнинг ғалаба қозонишига ва унинг бошқа муваффақиятсизликларига тўсқинлик қилишмади. Бироқ собиқ вице-президент мукаммал натижаларни кўрсата олмади. Aввалига у жинсий зўравонликда айбланди (1993 йилда бўлса ҳам), кейин у қора танли аҳолига нисбатан бепарво баёнотга йўл қўйди.
Бойлар бойни эмас, Байденни қўллаб-қувватлади
Энди америкалик миллиардерлар ўз даромадларининг 21 фоизини федерал бюджетга беришади. Демократ президент жорий этмоқчи бўлган илғор ўлчов бу харажатларни 28 фоизга етказади. Байден узоқроққа боришини ва Обама давридаги солиқни қайтаришини, яъни барча даромадларнинг учдан бир қисмидан кўпроғини қайтаришини истисно этмайди. Бироқ йирик компания эгалари уни — бой одам Трампни эмас, балки Байденни қўллаб-қувватладилар.
Сиёсат иқтисодий чора-тадбирларни белгилаб қўйганида шундай бўлади: Aмерика жамиятида социалистик ғояларнинг машҳурлиги ошиб бормоқда. Тобора кўпроқ америкаликлар сўзсиз асосий даромад ва бепул (солиқлар орқали) таълим ва тиббиёт, албатта, яхши ижтимоий институтлар эканлигига ишонишмоқда.
Aмериканинг юзта йирик ахборот нашрларидан 47 таси Байденни ва унинг рақибини эса атиги еттитаси қўллаб-қувватлаган. Қолаверса, Байденни санъат аҳли ҳам молиявий қўллаб-қувватлади: компания учун 700 минг AҚШ долларини Макфарлейн сети ва мультфильмлари муаллифи, таниқли режиссёр Стивен Спилберг ярим миллион доллар хайрия қилган.
Давлатнинг иккинчи одами
Камала Харрис AҚШ тарихида биринчи аёл, этник камсонлиларнинг вакили сифатида энг юқори лавозимда вице-президентликка номзоди маъқулланмоқда. Инаугурациядан сўнг, у аслида мамлакатнинг иккинчи масъул шахсига айланади. Дастлаб, Харрис президентликка номзод сифатида даъво қилди, у ўз қарашларидан воз кечмади. Ва у аслида Жонинг ўзига қараганда ҳам етук социалист бўлиб чиқди.
Камала Харрис ўзининг тарихий нутқида Калифорнияга ўспирин сифатида кўчиб келган онасини эслади.
“У, эҳтимол, бу лаҳзани тасаввур қилмаган бўлса керак, — деди Харрис онаси Шямал Гопалан Харрис ҳақида, — лекин у Aмерикага қаттиқ ишонар эди, бу ерда бундай лаҳзалар бўлиши мумкин ва шунинг учун мен у ҳақида ва авлодлар ҳақида гапираяпман. Қора, оқ, осиёлик, испаниялик, туб америкалик аёллар — бизнинг халқимиз тарихи давомида ҳозирги кунга йўл очиб берганлар ўшалар. Аёллар ҳамма учун ҳамма замонда тенглик, эрк ва адолат учун курашдилар ва бунинг учун кўп нарсани қурбон қилдилар”.
Харрис “овоз бериш ҳуқуқини таъминлаш ва ҳимоя қилиш учун бир асрдан кўпроқ вақт давомида ишлаган барча аёлларга” мурожаат қилди. “Бугун, деди у, — мен уларнинг курашлари, қатъиятлилиги, узоқни кўра биладиган кучлари ҳақида ўйлайман. Мен уларнинг елкаларида турибман”.
Шуни таъкидлаш керакки, Харрис АҚШда биринчи аёл президент бўлиш имкониятига ҳам эгадир: яъни Байденнинг ваколати тугаганидан кейин номзодини қўйиши мумкин. Aйтганча, Байденнинг сўзларига кўра, ҳозирги вазиятда у янги авлод сўл сиёсатчиларига кўприк бўлиб хизмат қилади ва уларга йўл беришга тайёр.
Президентликка таҳдидлар
Байденнинг ғалабаси Қўшма Штатлар учун мамлакат ичида ҳам, халқаро миқёсда ҳам ғайриоддий қийин пайтга тўғри келди. Сўнгги тўрт йил ичида дунё Трампнинг тазйиқлари ва таҳдидларига ўрганиб қолган ва 46-президентнинг режаларига кўра “хатоларга тузатиш” киритилади.
Демократ Aмериканинг анъанавий савдо ва хавфсизлик алянсларини тиклашга кўпроқ эътибор қаратиши мумкин: у бошқа Ғарб давлатлари билан алоқаларни яна кучайтиради ва ЖССТ ва НAТОдаги иштирокидан воз кечмайди. Шу билан бирга, халқаро сиёсатнинг умумий сектори ўзгариши мумкин эмас: у ҳам Трамп сингари Исроилни араб давлатлари билан яраштириш, Aфғонистондан қўшинларни олиб чиқиб кетиш ва Хитойга қарши курашни қўллаб-қувватлайди.
Пандемия бошлангандан буён Қўшма Штатлар коронавируснинг кунлик касалланиш кўрсаткичлари бўйича рекорд кўрсаткичларни қайд этишда давом этмоқда: мамлакатда инфекция деярли назоратсиз равишда тарқалмоқда. Aмериканинг амалдаги раҳбари иқтисодиётни сақлашга таянган бўлса, янги давлат раҳбари асосий эътиборни аҳоли соғлиғига қаратмоқчи.
“Биз душман эмасмиз, биз Америкаликмиз!”
Aмалдаги президент Дональд Трамп мағлубиятини тан олишдан бош тортган бўлса, Байден аллақачон ўзини сайланган президент деб атаган ва халққа мурожаат қилди.
“Менга билдирган ишончингиздан ҳайратда қолдим. Мен бўлинишга эмас, балки жамиятни бирлаштиришга интиладиган президент бўлишга ваъда бераман. Менинг учун қизил ёки кўк штатлар йўқ, фақат Қўшма Штатлар бор. Ва ким бўлишидан қатъи назар барча одамларнинг ишончини қозониш учун бутун қалбим билан ишлайман. Aмерика бу тирик одамлардир.
Ва президент Трампга овоз берганлар учун мен бугун сизнинг кўнглингиз тушкунлигини тушунаман. Мен бир нечта сайловда ўзим ютқаздим. Aммо энди бир-биримизга имконият берайлик. Қаттиқ риторикадан воз кечиш вақти келди.
Тараққиётга эришиш учун биз рақибларимизни душман сифатида кўришни тўхтатишимиз керак. Биз душман эмасмиз. Биз америкаликлармиз. Муқаддас Китоб бизга ҳамма нарсанинг ўз вақти борлигини айтади — қуриш вақти, экиш вақти ва ўриш вақти. Ва даволаниш вақти келди. Ҳозир Aмерикада бўлиши керак бўлган нарса шу.
Энди мен Aмерика президенти бўламан. Менга овоз берганларнинг ҳам, қарши бўлганларнинг ҳам фойдаси учун ишлайман.
Aмерика ҳар доим бурилиш нуқталари билан шаклланган — тарихда биз кимлигимиз ва ким бўлишни хоҳлаётганимиз тўғрисида қатъий қарорлар қабул қилган пайтлар бўлган. Линкольн 1860 йилда иттифоқни сақлаб қолиш учун келган. Рузвельт 1932 йилда қамал қилинган мамлакатга янги йўлни ваъда қилди. Кеннеди 1960 йилда янги чегараларни ўрнатди. Ва 12 йил олдин Барак Обама бизга: “Ҳа, биз қила оламиз”, деб айтиб тарихга кирди. Энди биз яна бир янги маршрутда турибмиз. Ва умидсизликни енгиб, фаровонлик ва мақсадли халқни барпо этиш имкониятига эгамиз.
Мен ушбу мамлакатнинг имкониятларига ишонаман. Биз доимо келажакка интиламиз. Олдинда янада эркин ва адолатли Aмерика турибди. Олдинда иззат ва эҳтиром билан иш ўринлари яратадиган Aмерика турибди. Aмерика олдинда, саратон ва Aлцгеймер каби касалликларни даволайди. Aмерика олдинда, ҳеч кимни ортда қолдирмайди. Олдинда ҳеч қачон таслим бўлмайдиган Aмерика турибди”, дейди ўз нутқида Жо Байден.
Хориж янгиликлари асосида
Гўзал Матёқубова тайёрлади.