Бекпошша опанинг бойликлари

Хоразм адабий муҳитида ўтмишда шоиралар кам бўлган. Уллибиби Отаева номини эса XX аср ўзбек адабиётидаги фахрланарли номлар қаторида қайд этамиз. Ҳозирда эса вилоятда Гавҳар Ибодуллаева, Сайёра Самандарова, Муҳаббат Сафоева, Сайёра Жабборзода, Шоира Шамс, Насиба Жуматова, Дурпошша, Умида Нурзода сингари шоираларнинг кўплаб шеърлари, тўпламлари ўз мухлисларини топиб улгурди. Бироқ ўтмишу бугунда ҳам насрда қалам тебратган, иқтидорини намойиш этаётган аёл ижодкорлар кам.
Сайёра Жабборзоданинг “Гавҳарафшон” ҳикоялар тўплами, “Қисмат тоши” романининг чоп қилингани ва “Тавқи таъзир” ҳикоясининг 2023 йилда нашр этилган “Ўзбек насри антологияси”га киритилгани ва бошқа адибаларнинг ҳам интилишлари Хоразм адабий муҳитидаги ютуқлардан, албатта. Бироқ ҳануз адибалардан кўра, Хоразм шоираларининг ижоди равнақ топган давр ҳозирда.
Ана шундай насрдаги оз бўлса-да изланишлар давом этаётган, “сукунат ҳукм сураётган” адабий муҳитга эса тележурналист сифатида танилган Бекпошша Хўжаеванинг ҳикоя, эссе, хотиралари кириб келди.
Бекпошша опанинг тележурналист сифатида тайёрлаган кўрсатувлари ўз вақтида нафақат Хоразм, балки қўшни Қорақалпоғистон, Тошҳовуз вилоятидаги мухлислар олқишига ҳам сазовор бўлган. Шунингдек, улар ичида энг довруқ таратгани “Бир келиб кетинг қишлоғимизга” кўрсатуви эди. Профессионал журналистика, бироқ ҳар бир қишлоқлик билан содда, самимий кечадиган суҳбатлар орқали маълум бир ҳудуднинг ўзига хослигини очиб бериш учун ҳам маҳорат керак. Бекпошша Хўжаева шу ва шу сингари кўрсатувларида ўз касбининг устаси сифатида профессионаллик билан бу ишнинг уддасидан чиқди ва кўплаб мухлислар орттирди.
Айнан “Бир келиб кетинг қишлоғимизга” кўрсатуви шу боисдан ҳам Хоразмга ташриф буюрган хорижлик меҳмонлар эътиборини тортган. Қозоғистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси Абдураҳим Пратов 2002 йилда воҳага қилган ташрифида ана шу кўрсатувни кўриб ҳайратланган ва: “Шевада ҳам кўрсатув тайёрласа бўларкан-да”, дея ўз фикрини билдирганди. 2023 йилдаги иккинчи бор келганида эса “Хоразм ТВ”ни қўйишни сўраб, ўша машҳур кўрсатув ва унинг муаллифини суриштирганди. Бу тарздаги қизиқиш ва ҳайратларни мен озарбайжонлик Гулшан Кенгерлинская, қримлик Зера Бекирова, АҚШлик шарқшунос Азизуллоҳ Орол сингари олиму ижодкорлардан ҳам эшитганман.
Шунингдек, Бекпошша Хўжаеванинг курсдош дўсти, таниқли адиб, жамоат арбоби, филология фанлари доктори, профессор Хуршид Дўстмуҳаммад Тошкентда кўришганимизда, “Бекпошшанинг шевада тайёрлаган кўрсатуви Хоразм воҳасигагина хос ва бу кўрсатувлар вақт ўтиб Хоразм тарихининг ўзига хос жиҳатларини илмий ёритишга асос бўлади”, деганди. Ҳа, бу эътирофлар Бекпошша Хўжаеванинг тележурналистикада ўзига хос услуб яратганининг далолатидир. Яъни, олиму ижодкорлар, хорижликлар ва табиийки, воҳа аҳли самимийлик ва ғоятда маданиятли ҳолда қишлоқликлар билан шевада қилинган гурунгларни шу боисдан ҳам ҳануз хотирлаб туришади…
Ана шундай ҳайратларга, олқишларга сазовор бўлган Бекпошша ая гарчи ТВдан нафақага чиққани билан ижоддан тўхтамаганини яна бир бора исботладики, бу у кишининг насрдаги ҳикоя, эссе ва хотираларидир.
Бекпошша Хўжаеванинг туғилиб ўсган ҳудудига оид олдин нашр эттирган “Кўҳна қалъа” китоби, ундаги воқеликлар тасвири ҳақидаги таассуротларни ижодкор билан бирга ТВда ишлаган Абдулла Юсупов, Шуҳрат Маткаримовлардан эшитгандим. Китобни яқинда қайта-қайта мутолаа қилиб бу қадар воқеликлар, жараёнлар, қаҳрамонларнинг тасвирланиши, муаллифга хос ёзиш услуби билан олдинги — ТВдаги тасмага муҳрланган тарих энди китоб шаклига келганига амин бўлдим. Ўйлайманки, агарки Урганч тарихи яратилгудек бўлса, Кўҳна қалъа, ундаги кўчалар, XX асрнинг 50-80 йиллар манзараси илмий асарга асос бўлиб хизмат қилади.
Мана энди эса изланувчан адиба ҳамюртимизнинг ўзи ва замондошлари, шунингдек, Кўҳна қалъа билан боғлиқ воқеликларни, турли тақдир эгаларининг ҳаёт қувончлари-ю ташвишларини бадиий тасвирлаган навбатдаги китоби. Тўғриси, яқин орада бу сингари бирдан, завқ ва мушоҳада билан китоб мутолаа қилмагандим. Қаҳрамонлар тасвири, уларнинг феъл-атворини очиб берувчи сўзлар ифодаси, ёзиш услуби фақат Бекпошша опага хос самимийлик ила битилган. Гўёки бир пайтлари донг қозонган, тасмаларга муҳрланиб қолган “Бир келиб кетинг қишлоғимизга” кўрсатувининг китоб вариантидек самимий, очиқ кўнгиллик уфуриб туради саҳифалардан.
Айниқса, Кўҳна қалъанинг давоми сифатида битилган хотиралари тарихчи бўлганим учун менда қизиқиш уйғотди. Менимча, Урганчнинг яқин ўтмишига бефарқ бўлмаган инсонлар учун Бекпошша аянинг бу битиклари ниҳоятда қадрлидир.
Шу ўринда мен Бекпошша опанинг ёзиш услуби, иқтидорини англаган ҳолда, қолаверса, кўп йиллик тажрибасини ҳисобга олиб, умри давомида учрашган даврдошлари ҳақида мемуар ёзсалар, Хоразм тарихининг сўнгги ярим асри тарих саҳифаларига кўчган ва бу ўтмишни ўрганишда ниҳоятда катта бир манбага айланган бўлишини таъкидлагим келади.
Шунингдек, нафақадаги сокинликдан фойдаланиб ижодни яна давом эттиришини, адабий муҳитни ўзининг янги асарлари билан бойитишини истаб қолардим. Табиийки, бу битиклар вақт ўтиб келгуси авлодга Бекпошша опадан қоладиган ғоятда бой маънавий мерос, бойликка айланади.
Умид БЕКМУҲАММАД,
Хоразм Маъмун академиясининг
катта илмий ходими, тарих фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент,
“Дўстлик” ордени соҳиби.