Ўртоқ “Ўзбекфильм”, бўлар экан-ку!

Ёки “Улуғ Амир ва Донна Мария” бадиий фильми намойишидан кейинги ўйлар

“Улуғ Амир ва Донна Мария” киносининг афишаси Ўзбекистон Миллий кино санъати саройининг йўлагида узоқ қишдан бери осиғлиқ турар эди. Кўпчилик қатори бу кинонинг намойиши аллақачон ўтиб кетган бўлса керак, деган ўйда эдим. Яқинда — 20 август куни “Ренессанс” кино уйида ўтган тақдимотдан сўнг бунинг сабабини тушундим: Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 5 июнда қабул қилинган “Кинематография соҳасини янада ривожлантириш ҳамда мамлакатимиз тарихига бағишланган фильмлар туркумини яратишга доир чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарорида 2024-2027 йиллар давомида бадиий, бадиий-публицистик, қисқа метражли, ҳужжатли, анимацион фильмлар ва сериаллардан иборат жами 54 та киноасар яратиш белгиланган. Бу йўналишда маълум ишлар амалга оширилди. “Улуғ Амир ва Донна Мария” бадиий фильми ана шу “Тирик тарих” лойиҳасидаги изланишларнинг навбатдагиси бўлиб, такрор-такрор мутахассислар ва соҳа намояндалари кўригидан ўтказиб олингандан сўнг жамоатчилик эътиборига ҳавола этилган экан.

Бизнингча фильм премьерасидан чиқиб, томошабинлар битта хулосага келди:

БЎЛАР ЭКАН!

ҚЎЛИМИЗДАН КЕЛАР ЭКАН-КУ!

Очиғи, кино санъати соҳасида оддий томошабин, айниқса, модернизм ва интеллектуал санъатга доир баҳсларнинг чеккадаги мухлисиман, холос. Шундай бўлса ҳам “Улуғ Амир ва Донна Мария” бадиий фильмини “ақлли кино” йўналишидаги изланишларнинг гўзал намунаси сифатида қабул қилдим.

Бу кино замонларни замонларга, маконларни маконларга боғлайди.

Одам ўлганидан кейин, кўп-кўп йиллар ўтиб, “қайта тирилади”, деган гапни, афсонани эшитгансиз.

Мовароуннаҳр ҳукмдори Амир Темур ва турк султони Йилдирим Боязид ўртасида кечган тарихий “Анқара уруши” даврининг қаҳрамони бўлган олис Можаристон маликаси Донна Мария бизнинг замонимизда яшаб, кино ижодкорларининг ҳукми билан шартли равишда шонли кечмишига тез-тез қайтиб — сафар қилиб туради. Кино сюжети мана шу воқелик, ривоят асосида кечади.

Амир Темурга “Европа халоскори” унвонини тақдим этган “Анқара жанги” бадиий фильм сюжетининг ўқ илдизини ташкил этса ҳам, биз ўрганиб қолганимизнинг акси ўлароқ, кино ижодкорлари бу жанг тафсилотига берилмай, умуман, ўзбек киносида янгилик бўлган ўзгача услубни танлайдилар.

Қисқа қилиб айтганда, саратон касали билан оғриган венгриялик Донна Мария Истанбулда япониялик онколог-профессор Кенгу Саид билан учрашиб қолади ва Токиода дардини даволатиб, руҳий етаклов йўриғида Самарқандга — Амир Темур хилхонасининг зиёратига келади. Тарихий парадоксни қарангки, шу кунларда япониялик онколог-профессор ҳам отаси билан Ўзбекистонга келган бўлади. Профессорнинг отаси Иккинчи жаҳон урушида асирга тушиб, бир муддат Ўзбекистонда тутқунликда яшаган. Шунинг учун у Ўзбекистондаги япон асирлари қабристонини зиёрат қилишни ният қилган эди. Аввал Тошкент ва Фарғонада бўлишади. Самарқанддаги япон асирлари мозорини зиёрат қилишга келишганида яна Донна Мария билан учрашиб қоладилар.

“Донна Мария Амир Темур қабрини зиёрат қилиши асносида сеҳрли равишда саратон дардидан тамоман фориғ бўлиб, уни бутун фильм давомида излаб, сўроқлаб турган севгилиси билан бирга бўлади. Кино сюжети ана шу тимсолий ишоратлар билан йўғрилган. Лекин уларнинг асосида тарихий ҳақиқат борлигини ҳаммамиз яхши биламиз.

Масалан, Амир Темурнинг Андалусиядаги элчиси Муҳаммад Кеший — тарихий шахс. Унинг Донна Мария билан испан тилидаги суҳбати кино композициясида муҳим аҳамиятга эга. Кино ижодкорлари олис ўтмиш ва бугунги кунга параллел равишда қайтиб туриш жараёнида бундай тарихий фактлардан муваффақиятли фойдаланишган.

Фильм Ўзбекистон Кинематография агентлиги буюртмаси билан “Ўзбекфильм” ДУК ва Туркия давлатининг “Кангуру” компанияси ҳамкорлигида яратилган.

Кино ижодкорлари замонавий кино индустриясининг энг сўнгги ютуқларидан жуда омилкорлик билан фойдаланишган. Воқеаларнинг қадимий муҳташам саройлардан замонавий қасрларга кўчиши ва аксинча, бугундан ўтмишга қайтиб туриши сеҳрли равишда томошабинни ўзига мафтун этади, чексиз ҳайратлар дунёсига олиб кетади.

Донна Мария ролини ўйнаган бразилиялик актриса Жессика Мей ўзига хос маҳорат довонини тиклаган. Тақдимот сўнгида унинг турк тилидаги латофатли чиқиши яна бир бор томошабинлар олқишига сазовор бўлди.

Жўрабек Арзиев, Элбек Файзиев, Осиё Абдуллаева каби ўзбек актёрларининг турк, япон, испан ва инглиз ҳамкасблари билан самарали ҳамкорлиги фильмнинг муваффақиятини таъминлаган.

Кинога юкланган ғоя замирида ўзбек-туркий замин қадимда доно Шарқ билан саркаш Оврўпани бирлаштирган бўлса, эндиликда ҳам Ўзбекистон Шарқ ва Ғарбни боғловчи кўприк бўлиб қолаверади, деган ишора бор.

Улуғ Амир қўшинларининг Анқара жанги олдидан сафланиши манзараси, айниқса, қалқон марши ўзбек кино санъатида муҳим янгилик ҳисобланади.

Лекин шу ерда бир эътирозимиз бор:

Амир Темур наъра тортиб жангга кирганида, сафдошлари руҳланиб, ғанимлари титроққа тушгани ҳақида тарихий битикларни кўп ўқиганмиз.

Киномизда эса, улуғ саркарданинг жанг якунидаги монологи озодбекча майин қўшиққа ўхшайди. Шу ерда раҳматли Шукур Бурҳоннинг “Қирол Лир”даги ҳайқириғи етишмагандай…

Ва яна буюк салтанат ҳукмдорининг турк султони ҳарамидаги барча европалик канизакларни озод этиб, ўз юртига кетишга изн бериш ҳақидаги фармони олийни ёнидан чиқариб, ўз қўли билан жангда қатнашган Донна Марияга тақдим этиши салгина эриш туюлди. Бу мулоҳазаларимизни кинони суратга олган режиссёрлар, мутахассислар ўйлаб кўришар.

Шунга қарамай, фильм ижодкорлари — сценарий муаллифи таниқли адиб Хайриддин Султон, бадиий муҳаррир Жаҳонгир Қосимов, постановкачи режиссёр Ёлқин Тўйчиев, ижрочи продюсер Вулкан Онги ва бошқалар ўз мақсадларига эришган деб айта оламиз.

Энди бу фильм мамлакатимиз экранларида намойиш этилади. Жаҳон кино санъати майдонларига чиқиб боради. Халқимизнинг қадимий давлатчилик тарихи, бой маданиятимиз, азалий қадриятларимиз ва анъаналаримиз, дунё тамаддуни ривожига катта ҳисса қўшган улуғ аждодларимизнинг ҳаёти ва ижодини жаҳонга танитишда муносиб роль ўйнайди.

Чунки комил ишонч билан айтиш мумкинки, янгича ғоя, талқин асосида яратилган ушбу фильм шунга арзийди. Асар сценарийси маҳорат билан ёзилган. Ундаги ҳар бир сўз, диолог қалбга етиб борар даражада.

Демак, ўзбек кино ижодкорларини юқори савиядаги асар билан қутлашга ҳақлимиз. Машҳур шоир ёзганидек, “Ўртоқ “Ўзбекфильм” бўлар экан-ку!”

Абдухолиқ АБДУРАЗЗОҚОВ,

Ўзбекистонда хизмат

кўрсатган журналист.