Қайси вазирликларда коррупция юқори?
“Қаторда норинг бўлса, юкинг ерда қолмайди”, деган мақоли бор халқимизнинг. Яхши гумон билан, бир хайри бордир бу гапнинг, коррупция одамларимизнинг онгига сингиб кетмагандир, деймиз-да. Лекин сўнгги пайтларда деярли барча соҳаларда “мансабини суиистеъмол қилиш”, “талон-торож қилиш” билан боғлиқ ҳолатлар тобора кўпайиб бораётгандек.
Президентимизнинг 2020 йил 29 июндаги “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ–6013-сон Фармони ва “Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги ПҚ–4761-сон қарорига мувофиқ Коррупцияга қарши курашиш агентлигининг ташкил этилишига ҳам мамлакатда коррупция билан боғлиқ вазиятларнинг ортиб бораётгани сабаб бўлган эди. Агентлик ташкил этилганига қарийб бир йил бўлди, шу вақт мобайнида коррупцияга қарши курашиш борасида нима ишлар қилинди?
Куни кеча пойтахтимиздаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги мажлислар залида Коррупцияга қарши курашиш агентлиги вакиллари иштирокида матбуот анжумани бўлиб ўтди. Коррупцияга қарши курашиш агентлиги бошқарма бошлиғи Зуҳриддин Қодиров, агентликнинг масъул ходимлари Бекзод Раҳмонов, Обиджон Латипов ҳамда Республика ҳисоб палатаси ходими Бахтиёр Юнусовлар иштирок этган мазкур матбуот анжуманида агентликнинг фаолиятидан хабардор бўлиш, масъулларга савол билан мурожаат қилиш имкони туғилди.
Республика ҳисоб палатаси ходими Бахтиёр Юнусовнинг таъкидлашича, 26 та вазирлик ва ташкилотларда хуфиёна иқтисодиёт ва коррупцияга қарши мувофиқлик (комплаенс-назорат) тизимини жорий этиш бўйича “йўл харита”лари тасдиқланган. Улар қуйидаги амалий чора-тадбирларни ўз ичига олар экан:
— комплаенс-назоратни жорий қилиш, вазирлик ва идораларда коррупцияга қарши иммунитетни кучайтириш мақсадида ички назорат ва ички аудит хизматини такомиллаштириш;
— соҳадаги давлат назорати тизимларини автоматлаштириш ва замонавий ахборот технологияларини қўллаш;
— давлат харидларининг шаффофлигини таъминлаш;
— ходимлар малакасини ошириш ва ҳуқуқий онгини юксалтириш;
— оммавий ахборот воситалари, ижтимоий тармоқлар орқали тизим фаолияти шаффофлигини таъминлаш ва жамоатчилик назоратини кучайтириш;
— коррупцияга қарши кураш бўйича долзарб вазифаларни амалга ошириш.
Коррупцияга қарши курашиш агентлиги бошқарма бошлиғи Зуҳриддин Қодировнинг аниқлик киритишича, коррупцияга қарши комплаенс-назорат тизими давлат органлари ва хўжалик юритувчи субъектлар ҳамда банклар фаолиятини коррупция хавф-хатарлари ва манфаатлар тўқнашувини ўз вақтида аниқлаш ҳамда уларга чек қўйиш, қонун бузилиши ва коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар ҳақида хабар бериш каби қатор профилактик чораларни ўзида мужассам этган самарали тизим ҳисобланади. Тадбирда коррупциянинг оқибатлари билан эмас, сабаблари билан курашиш кераклиги айтилди.
Маълумот берилишича, “йўл харита”ларидаги вазифа ва топшириқларнинг ижро ҳолати бўйича рейтинг шакллантирилган. Баҳолаш натижасида Олий таълим вазирлигида, Алкоголь ва тамаки бозорини тартибга солиш ҳамда виночиликни ривожлантириш агентлиги, Уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш вазирлиги ҳамда Транспорт вазирликларида вазифаларнинг ижроси таъминланмаган ёки белгиланган вазифалар қониқарсиз бажарилганлиги қайд этилган. Бундан ташқари Марказий банк ҳамда Молия вазирлигида “йўл харита”лари ижроси юзасидан олиб борилаётган ишлар қониқарсиз ташкил этилгани аниқланган.
Матбуот анжуманида вазирлик ва идораларда комплаенс-назорат тизимининг жорий этилиши орқали салмоқли натижалар қайд этилгани айтилгач, қуйидагилар мисол тариқасида саналди: Халқ таълими тизимида 78 миллиард сўм молиявий хато ва камчиликлар, ноқонуний ўзлаштиришлар аниқланиб, қонуний чора кўриш учун ҳуқуқ-тартибот органларига юборилган; “Ўзкимёсаноат” АЖ, “Қўнғирот сода заводи” АЖ, Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Кадастр агентлиги, Давлат божхона қўмитаси тизимларида маълум миқдордаги пуллар иқтисод қилинган, ходимлар билан меҳнат шартномалари бекор қилинган, маблағларнинг мақсадсиз сарфланишининг олдини олиш, камомадлар, ноқонуний ўзлаштиришлар аниқланиб ҳуқуқ тартибот идораларига юборилган.
Коррупцияга қарши курашиш агентлиги масъулларининг маърузалари тинглангач журналистлар томонидан қатор саволлар берилди:
“Ўзбекистон овози” газетаси мухбирининг “Ўзбекистонда коррупцияни тугатиб бўладими?” — деган саволига агентликнинг масъул ходими Обиджон Латипов қуйидагича жавоб берди:
— Коррупция фақат Ўзбекистондагина мавжуд муаммо эмас. Дунёнинг барча давлатлари ҳам бу муаммо билан курашиб келмоқда. Халқаро “Тrаnspаrеncy internatiоnal” ташкилоти коррупция бўйича давлатларни баҳолайди ва рейтингини шакллантиради. Рейтингда 1-ўринда турган давлатларда ҳам коррупция 100 фоиз бартараф этилган эмас. Комплаенс-назорат тизими жорий қилингач Ўзбекистон бу рейтингда 146-ўринга кўтарилди.
Бунгача мамлакатимиз рейтингнинг нечанчи ўрнида бўлганлиги бизга қоронғи. Дунёда 200 дан зиёд давлатлар мавжудлигини ҳисобга олсак, 146-ўринга “чидаса” бўлар эҳтимол.
“Коррупция бюджет маблағларини мақсадсиз сарфлаш ва ходимларни ишга олиш ҳолатларида кўпроқ кузатиляпти. Асосан қурилиш, давлат харидлари ва таълим тизимида,” — дея жавоб берди агентликнинг масъул ходими Бекзод Раҳмонов коррупция асосан қайси соҳаларда ва қандай ҳолатларда кўпроқ кузатиляпти мазмунидаги саволга.
“Йўл харита”лари ишлаб чиқилди”, “Ижроси назоратга олинди”, “Музокаралар ўтказилди” каби қолип гапларнинг такрорланаверишидан яна савол туғилди: Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил этилганда бевосита давлат раҳбарига бўйсунгани учун мамлакатимизда коррупция кескин камаяди, деб умид қилинган эди. Ҳозирча бундай бўлгани йўқ. Коррупцион ҳолатларни аниқлаш, у ҳақда хабар бериш, турли тарғибот тадбирларини ўтказишдангина иборат вазифалар учун алоҳида агентлик ташкил этиш шарт эдими? Коррупцияга қарши курашиш агентлигининг аниқ ваколатлари қандай, кескин чоралар кўра оладими?
Агентликнинг масъул ходими Бекзод Раҳмонов саволимизга қуйидагича жавоб берди:
— Агентлик ташкил этилган пайтда агентлик тўғрисида қонун ишлаб чиқиш топшириғи ҳам берилган эди. Ҳозирда қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган ва 2 маротаба жамоатчилик муҳокамасига қўйилди. Ушбу қонун қабул қилинмай туриб, агентликнинг тўлиқ ваколатлари ҳақида гапиришга ҳали эрта. Бугунги кунда агентлик 2020 йил 29 июндаги ПФ-6013-сонли Президент Фармони асосида фаолият олиб бормоқда. Бир сўз билан айтганда, агентлик ўз фаолиятини амалга ошириш учун ҳозирча тўлиқ ваколатга эга эмас.
Агентликнинг бошқа масъул ходими Обиджон Латипов эса бироз бошқачароқ изоҳ берди:
— Агентликни ташкил этишда коррупцияга олиб келадиган сабаб ва шарт-шароитларни аниқлаш, уларни тизимли таҳлил қилиш ва олдини олиш бирламчи масала сифатида қўйилган. Асосий мақсад коррупциянинг оқибатлари билан курашиш эмас, унинг олдини олишдир.
Матбуот ходимларининг: “Коррупция ҳолатлари энг кўп юз бераётган вазирлик ёки идораларни аниқ айта оласизми?” — деган саволига: “Коррупцион хавф-хатар юқори бўлган идоралар ўрганилганда, юқори ўринларда Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ҳамда Қурилиш вазирликлари турибди. Бу уч вазирликни коррупциясиз соҳага айлантиришда кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда”, деб жавоб берилди.
Журналистларнинг яна бир неча саволларига жавоб берилганидан сўнг матбуот анжумани якунланди.
Умид қиламизки, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги тўлиқ ваколатлар билан ишлай бошлаганида, “қатордаги норлар”нинг сони камаяди, коррупциянинг илдизи қуритилади.
Шаҳзод ШОДМОНОВ