Ўзга тилни танлаймизми?
“Hurriyat“ газетасида ўзбек тили қадр-қиммати, она тилимизга оид долзарб муаммолар бўйича кўплаб мақолаларни ўқиб мамнун бўламан. Хусусан, яқинда аниқроғи газетанинг шу йил 10 август сонида эълон қилинган “Ўзга тилни ўрганишнинг шарти бор” сарлавҳали мақола ҳам мени яна чуқур мулоҳазага чорлади…
Эътибор берсак, кўпчилигимиз ўз фикр-мулоҳазамизни тушунтиришда, айниқса, ўзаро суҳбатларда русча сўзлардан фойдаланамиз. Балки, русча сўзлардан фойдаланиш ким учундир билимдонлик, бошқа тилни ўзлаштирганлик қобилиятининг белгиси сифатида намоён бўлар, аммо бу одат бизнинг рус тилига бўлган эътиборсизлигимизнинг ҳам намунасидир. Чунки сизу-биз қўллайдиган русча сўзларнинг она тилимизда камида уч-тўртта синоними мавжуд. Шундай экан, мард бўлсангиз она тилимизни ҳурмат қилинг, уни кашага айлантирманг. Соф ўзбекча гапиринг. Бу суҳбатдошингизга ёқмаса, ё у сизни тушунмаса, унда марҳамат қилиб соф рус ё бошқа ажнабий забонда сўзлашаверинг. Бизда-чи? Унисиям йўқ, бунисиям гўр эмас. Бари чала, бари аралаш-қуралаш. Шу боис айрим русча сўзлар кундалик сўзлашув истеъмолидан жудаям сусткашлик билан чиқиб кетаётир. Бу борада тилшуносларимизнинг амалга оширишлари зарур бўлган вазифалари талайгина.
Яқинда шундай бир суҳбатнинг гувоҳи бўлдим. “Так что, энди қиладиган ишларимизни тўғри расчёт қилишимиз керак!”, дейди каттагина идорада масъул вазифада ишлайдиган бир инсон. Кўряпсизми, гўё шу бир нечта русча сўз билан фикрини аниқ ифода этмоқчи бўляпти. “Так что”, “расчёт” сингари сўзларни она забонимизга қўшиб-чатиб ишлатмаса, уни биров тушунмайдими? Она тилимизга беписандлик билан муносабатда бўлиш дегани шу-да.
Тўғри, тил муаммоси ҳар бир халқда мавжуд. Дунёдаги беш мингдан ортиқ тилнинг ярмидан кўпи йўқолиб бораётгани ҳам бор гап. Назаримда бунинг иккита сабаби мавжуд: биринчиси — таназзулга юз тутаётган тилни она тили, деб қабул қилган халқларда ўз тилига эътиборсизлик; иккинчиси — таназзулга юз тутган тилларга ўзга тилларнинг таъсири — аралашуви. Бизнинг она тилимизга бугунги кунда ана шундай таъсирлар йўқ-ку! Демак, айб — ўзимизда.
Албатта, тил тараққиётида ўзга тиллардан кириб келган ва эндиликда амалиётга жорий этилаётган ўзлашган сўзларнинг ҳам ижобий таъсири бўлади. Бироқ она тилимизда сўзлар эканмиз, бошқа тилдаги ҳар қандай сўздан фойдаланмаслигимиз зарур. Бунга айримлар эътироз билдириши ҳам мумкин. Аммо ўлда-жўлда, алмойи-жалмойи сўзларни оғзаки нутқда қўллаш билан ҳеч ким она тилимизга “янгилик” кирита олмайди! Ёшларимизнинг муомала, муносабатда чет сўзлардан пала-партиш фойдаланиши эса энсангни қотиради.
Мақола муаллифи журналист М. Ҳамидова тўғри таъкидлаганидек, ҳеч ким ҳеч кимнинг хорижий тилларни ўрганишига қарши эмас, фақат олдин ўз тилимизни пухта билишимиз, адабий тил талаб ва қоидаларига амал қилган ҳолда сўзлашишни, ёзишни қойиллатиб қўйсак, бас!
Дунёга эса нафақат русча, балки инглиз, француз, немис, испан, ҳинд, япон сингари тилларни ҳам пухта ўрганиб чинакам ўзбек ким эканлигини намоён этаверайлик! Аммо лекин, бироқ… Энг аввало, она тилимиз ҳурматини жойига қўя билайлик-да! Нима дедингиз?
Қувондиқ ХАЛИЛОВ,
Ўзбекистон Журналистлар уюшмаси аъзоси,
“Самарқанд” газетаси мухбири