Мард қўшиннинг беш фазилати

Муҳтарам Президентимиз, Қуролли Кучлар Олий Бош Қўмондонининг 9 май куни сўзлаган нутқида мустақиллик йилларида Ватан ҳимоясида мардона турган йигитларимизга билдирилган юксак ҳурмат ҳар биримизга олий ибратдир. Ана шу фидойиларимизнинг ҳаётига назар ташласак, уларнинг ҳар бир қадамида юксак масъулият, ватанпарварлик, матонат, жасорат каби фазилатларни кўрамиз. Бу фазилатлар, шубҳасиз, тарихий меросимиз, хусусан, Соҳибқирон Амир Темур лашкарига хос бўлган юксак ҳарбий қадриятларнинг давоми сифатида намоён бўлмоқда.

Буюк саркарданинг “Темур тузуклари”да бир фикр қатъий айтилган: “Тажрибамда кўрилганким, азми қатъий, тадбиркор, ҳушёр, мард ва шижоатли бир киши мингта тадбирсиз, лоқайд кишидан яхшироқдир”.

Бугун дунёда кечаётган нотинчлик, уруш ва тўқнашувлар тобора кескинлашиб бораётган даврда бу фазилатлар ҳар қандай шахс, миллат, армия, мамлакатнинг муваффақият калити эканлиги маълум бўлмоқда. Бу беш фазилат — ҳарбий хизматчилар учун маънавий-ахлоқий вакцина. Агар сержантлар, чақирувга қадар бошланғич тайёргарлик раҳбарлари томонидан мактаб ўқувчиларида, ҳарбий хизматчиларда ушбу фазилатларни тарбияласак, армиямиз янада кучли ва ривожланган бўлади. Шу боис, қуйида бу фазилатларнинг моҳиятига назар соламиз.

Амир Темурнинг 5 фазилатга қурилган жанговар тарбия таълимоти

Бугунги кунда Ўзбекистон тезкор иқтисодий, ижтимоий ва технологик тараққиёт йўлида илдам қадамлар билан олға бормоқда. Юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар, яратилаётган инновацион муҳит, тадбиркорликни рағбатлантириш, илмий салоҳият ва билимга асосланган жамият қуриш — барча соҳаларда, жумладан, ҳарбий хизматда ҳам янги талаб ва ёндашувларни юзага келтирмоқда.

Бундай юксак мақсадларга етишиш учун ҳар бир ҳарбий хизматчи нафақат жанговар машғулотлар ва стратегик кўникмаларни, балки ўзининг маънавий салоҳиятини ҳам ривожлантириши, замонавий фикрлайдиган, юксак интизомли, ахлоқий баркамол шахс сифатида тарбия топиши зарур. Соҳибқирон яратган улкан салтанат тизимининг таянчи бўлган “Темур тузуклари”да келтирилган беш фазилат — азми қатъийлик, тадбирлилик, ҳушёрлик, мардлик ва шижоатлилик бугунги ҳарбий хизматчилар учун ҳам дастуриламал бўлиб хизмат қилиши керак.

Азми қатъийлик — жангда ғолиб бўлиш учун аскарнинг мақсад сари қатъий интилиши, сабр ва меҳнат қилиш қобилияти.

Тадбирлилик — ташаббускорлик, ресурслардан унумли фойдаланиш ва инновацион фикрлаш.

Ҳушёрлик — рақамли технологиялар асрида ёлғон маълумотлардан ҳимояланиш, жанговар вазиятни тушуниш ва тўғри қарор қабул қилиш қобилияти.

Мардлик — адолатли ва масъулиятли бўлиш, жамиятда ўз ўрнини топиш учун керакли фазилат.

Шижоатлилик — ҳар қандай тўсиқ ва муаммоларга қарамасдан, фаоллик ва интилиш билан ҳаракат қилиш.

Ушбу беш фазилатга қурилган жанговар тарбия таълимоти бугунги кунда ҳам ҳарбий хизматчиларни, ёшларни азми қатъиятли, тадбиркор, ҳушёр, мард ва шижоатли қилиб тарбиялаш, келажакда мустаҳкам, тараққийпарвар ва юксак маънавиятли жамиятни шакллантиришга ёрдам беради.

Азми қатъийлик фазилати

“Азми қатъий” ибораси араб тилидан олинган бўлиб, “азаматли ва қатъийлик билан” деган маънони англатади. Бу ибора, одатда, мустаҳкам ҳамкорлик, қатъий равишда ўз вазифаларини бажариш, қарорлар қабул қилиш ёки муайян мақсадга эришишни билдиради.

Азми қатъий ибораси, одатда, инсоннинг ичида бўлган кучли ирода, жасорат, қатъийлик ва муайян мақсадга эришиш учун зарур бўлган сабр-тоқат билан боғлиқ тушунчаларни ўз ичига олади. Масалан, бирор киши мураккаб вазиятларда ўзини йўқотмай, қатъий равишда ҳаракат қилса, “унинг азми қатъий” дейдилар.

Азми қатъий — бу ўз мақсадини қатъият ва ирода билан амалга оширишга интилиш, қилган қароридан қайтмаслик, иккиланмасликни англатади. Бу ибора инсоннинг ўз олдига қўйган мақсадига эришишда тоқатли, матонатли ва интизомли бўлишини билдиради.

Тадбиркор, тадбирлилик фазилати

“Тадбиркор” тушунчаси араб тилида иқтисодий ва тижорат соҳасида фаолият юритувчи шахсни англатади. Бу сўз “тадбир” (лойиҳа, иш-ҳаракат) ва “кор” (бажарувчи, амалга оширувчи) сўзларидан ташкил топган бўлиб, унда бизнесни бошқариш, лойиҳаларни амалга оширган ҳолда фойда кўриш тушунилади.

Мардлик фазилати

“Мард” сўзи маънавий ва жисмоний жиҳатдан қувватли, жасур, қўрқмас, ўзига ва сўзига содиқ инсонни ифодалайди. У, одатда, жасорат, матонат, вафодорлик, адолатпарварлик каби фазилатларга эга бўлган шахсга нисбатан ишлатилади. Масалан, мард одам — бу ҳаётдаги қийинчиликлардан қочмайдиган, ўз сўзида туриб, адолатни ҳимоя қиладиган, масъулиятли ва мустаҳкам иродали инсонни англатади. Бу тушунча ўзбек халқ мақол ва мақомларида ҳам кенг қўлланилади.

Мардлик одамнинг ўз манфаатларидан кўра бошқаларга хизмат қилишга, муаммоларни ечишга, зарур вазиятда қийинчиликка бардош беришга, сабр-тоқат билан фаоллик кўрсатишга ва маънавий юксакликка эришишга оид хусусиятларни ўз ичига олади.

“Ҳушёрлик” фазилати

Ҳушёрлик — бу онгли равишда диққат-эътиборли, сергак ва зийрак бўлиш, вазиятни тўғри баҳолаб, хавф-хатарни олдиндан сезиш ва унга тайёр туриш фазилатидир.

Ҳушёр инсон ҳар қандай шароитда эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилади, ўзини ва атрофдагиларни ҳимоя қилиш учун доимо зийрак бўлади. Бу фазилат ҳаётда тўғри қарор қабул қилиш, алдов ва хатарларга учрамаслик, иш ва шахсий ҳаётда муваффақиятли бўлишга ёрдам беради.

Ҳушёрлик сўзи арабча “ҳуш” (озодлик, эгаси бўлганлик) деган маъноли сўздан келиб чиққан бўлиб, одамнинг ўзини ўзи назорат қилиш, ҳаётдаги вазиятларга мантиқий ва юксак маънавий даражада яқинлашишга оид тушунчаларни ўз ичига олади.

“Шижоатлилик” фазилати

Шижоатлилик — жасурлик, қатъият, ғайрат ва ирода кучига эга бўлиш фазилатидир. Шижоатли инсон мақсадига етиш учун қўрқмаслик, интилиш, сабр-тоқат ва фидойилик билан ҳаракат қилади. У қийинчиликлардан чўчимайди, тўсиқларни енгиб ўтишга тайёр бўлади.

Шижоатлилик фазилати одоб-ахлоқ тушунчасининг муҳим бир жиҳатидир. У одамнинг ўз хулқ-атворини, ҳис-туйғуларини ва иш-ҳаракатларини назорат қилишга, шу жумладан, бошқалар билан тўғри муносабатда бўлишни англатади. Шижоатлилик сўзи арабча “шажоат” (сабр-тоқат, куч-қувват) сўзидан келиб чиққан бўлиб, одамнинг ҳаётдаги қийинчиликларга, мусибатларга ва заруратларга чидамли бўлиш, сабр-тоқат билан фаолият кўрсатиш ва бошқалар учун ғамхўрлик кўрсатиш каби сифатларни ўз ичига олади.

Демак, Амир Темур таълимотида алоҳида ўрин эгаллайдиган беш фазилат — азми қатъийлик, тадбирлилик, ҳушёрлик, мардлик ва шижоатлилик — бугунги Ўзбекистон армияси учун ниҳоятда муҳим, ҳаётий аҳамиятга эга маънавий тамойиллардир. Мазкур фазилатлар ҳарбий хизматчининг шахсиятида уйғун тарзда шаклланса, у нафақат жанговар вазифаларни муваффақият билан бажаради, балки тинчлигимизни таъминлашда ҳам бор куч-ғайратини сафарбар этади.

Агар ушбу фазилатлар ҳар бир ҳарбий хизматчи қалбига чуқур сингдирилса, армиямиз нафақат техник жиҳатдан, балки маънавий жиҳатдан ҳам мустаҳкам, замонавий ва илмий асосдаги кучга айланади. Шу боис ҳарбий тарбия тизимида Соҳибқирон меросига таяниб, бу фазилатларни методик асосда шакллантириш мамлакат дахлсизлигини таъминлашда стратегик муҳим вазифадир.

Муҳаммаджон ҚУРОНОВ,

педагогика фанлари доктори, профессор.

Бобур ЭЛМУРОДОВ,

филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).