Эртага кеч бўлмасин
“Hurriyat” газетасининг 2021 йил 19 майдаги №21 сонида муаллиф Шахбоз Абдураимовнинг “Китобдан ўзга нажот йўқ” мақоласини ўқиб, айниқса, сўнгги пайтларда ижтимоий тармоқларда анчагина шов-шувларга сабабчи бўлган ҳолатлар, хусусан, айрим ёшларимиз томонидан улуғ аждодларимизга бўлган ҳурматсизлик юзасидан билдирилган мулоҳазаларни кузатиб, мен ҳам ўз фикрларимни баён этгим келди.
Таниқли адиб Чингиз Айтматовнинг “Асрга татигулик кун” романида манқурт атамаси тилга олинади. Унинг замонавий ва тарихий тимсоллари икки шахс, яъни Собитжон ва Жўломон образлари орқали таърифланади.
Романда асирга тушган тутқуннинг сочини қиртишлаб олиб, унинг бошига ҳозиргина сўйилган туянинг бўйин териси кийдирилгани тасвирланади. Шундан сўнг, унинг қўл-оёғи боғланиб, бошини ерга теккиза олмаслиги учун бўйнига каттакон тахтакач кийдирилиб, шу аҳволда бир неча кун чўлнинг ўртасига ташлаб кетилади.
Саҳронинг аёвсиз қуёши туянинг терисини қотириб, тириштиради, у бечора тутқуннинг бошини сиқар, унинг тикандек ўса бошлаган сочлари терисига қадалиб, мисли кўрилмаган оғриқ берар, бунинг устига ташналик азоби чидаб бўлмас қийноққа соларди.
Маълум вақт ўтгач, тутқун ё ўлиб кетади, ё хотирасидан буткул маҳрум бўлиб, идеал қулга айланади. Иродасиз, хўжайинига итдек итоаткор манқурт қуллар, оддий қуллардан бир неча баравар қиммат туриши ҳам шундан.
“Асрга татигулик кун” романида найман уруғидан чиққан Дўнанбойнинг ўғли, мерган йигит Жўломон жуанжуанларнинг қўлига асир тушиб қолиб, манқуртга айлантирилади. Фарзанд доғида куйиб адо бўлган Найман она узоқ қидириб юриб, ахийри жигаргўшасини топади. Бироқ, манқурт ўғил уни танимайди. Таниш у ёқда турсин, ҳатто хўжайинларининг буйруғини адо этиб, ўзининг мерган қўллари билан камон ўқини ўз онасининг юрагига бехато отади…
Худди шунингдек, асарда инсоний туйғулардан мосуво бўлган, ҳатто вафот этган отасининг қабри учун танланган қабрга беписандларча қараган онгли Собитжон янги замон манқурти сифатида тасвирланади.
Шундан сўнг, бу атама кўчма маънода ўз тарихини, наслини, ўзининг жон томирларини унутган кишига нисбатан ҳам қўлланиладиган бўлди.
Мен бугун ана шундай замонавий манқуртларни ҳар куни ён атрофимизда, турли хил ижтимоий тармоқлар: фасебоок, телеграм, тик-ток, инстаграм каби бир қатор алоқа воситаларида кўргандек бўлавераман.
Тўқсон билан юзлашган бувим бўларди. Раҳматлик жуда дуогўй эди. Мактабдан набиралари аъло баҳо олиб келса, сандиғидан бир сиқим майиз ва туршак бериб, дуо қилиб қўйишни канда қилмасди.
Шундай кунларнинг бирида катта бобомизниг қабрларини зиёрат қилиш учун қишлоқ мозорига бордик. Қабристон шаҳар ҳокимлиги ташаббуси билан яқиндагина ободонлаштирилганди.
Қабристондан қайтамиз, деб турсак, биздан озгина нарироқда қиз ва йигит яқин одамини зиёрат қилиш учун келган экан. Қизнинг бошида на рўмол бор, кийиб олган кофтаси тиззасидан юқорида экан. Ўтиролмади. Йигитнинг қўлларига татировка чизилган эди. Устига-устак, улар зиёратини видеога олар, икки дона гулни ҳали мозорнинг бош тарафига, ҳали оёқ томонга қўйиб видеотасвирга олишарди…
Табиатан орияти юқори, бундай ҳолатларга юраклари дов бермайдиган бувим иккисини ҳам олдиларига чақирди. Мозордан ташқарига олиб чиқиб, аччиқ-аччиқ гаплар айтди. Улардан бири, аниқроғи, қиз ўзимизнинг қишлоқдан экан, шаҳарда ўқиб, ўша ерда яшаб қолган. Ота-онаси эса чет элга ишлагани кетган, 5 йилдан буён келмас экан. Ёш йигитга кимсан, нима қилиб юрибсан, деб ҳам гапирмади. Фақатгина, “Эркак кишида ғурур бўлиши керак ёки уни ҳам ёшлигингда йўқотиб қўйганмисан, эссиз”, дедилар, холос.
Шу куни бувим уйдан ташқарига чиқмади.
Мени ҳайратлантиргани: бу қандай жамият бўлдики, қабристонни хорласа, буюк Навоийнинг ҳайкалини мазах қилса, қўлига гитара ушлатиб, баннерга чиқарса, Бобурнинг қўлига пицца тутқазса, Темур ҳайкали олдида эса иккита такасалтанг қиз бир-бирининг устига миниб, селфи қилса…
Бу даражага тушиб қолган ёшлар қандай оилада вояга етмоқда?
Шу кунларда ёш-ёш йигит-қизлар ижтимоий тармоқлар орқали сохта обрў топаман, лайкларимни кўпайтираман, тик-токда юлдуз бўламан, деб онасининг юзини торт билан бежаяпти, онамни ўлдираман, деб валақлаб ётибди.
Менимча, бу иллатлар ўзлигимизни унутишимизга етакловчи курмакнинг ўзи. Эрга кеч бўлмасин, зеро, катта-катта муаммолар замирида кичик, эътиборсиз бўлиб кўринган майда ишлар ётиши барчамизга аён.
Ислом АСИЛБЕКОВ,
Ўзбекистон Журналистлари
ижодий уюшмаси мутахассиси