Буюк Ипак йўлининг нафаси
Жаҳон савдосининг чигал йўлларида, геосиёсий шамоллар иқтисодий бўронларга уланиб кетган бир пайтда Ўзбекистон ажойиб барқарорлик намунасини кўрсатмоқда. Мазкур сатрлар муаллифининг халқаро тижоратдаги олд сафларда ўтказган ўттиз йиллик тажрибаси бу қадимий заминнинг ҳатто энг мураккаб вазиятларда ҳам уйғунлик топиш қобилиятига ишонч ҳосил қилди. Бугун сайёрамиз глобал ўзгаришлар гирдобида қайнаётган бир шароитда мамлакатимиз яна бир бор ўзининг бой меросига — қудратли Хитой билан савдо ришталарининг 2000 йиллик тарихига мурожаат қилмоқда. Бу алоқа ўзаро ҳурмат ва манфаат асосидаги шерикликни мустаҳкамлаш учун мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилади. Пекин жаҳоннинг масъулиятли давлати сифатида ўз ўрнини мустаҳкамлаётган бир вақтда, Тошкент ўз уфқларини моҳирона тарзда кенгайтирмоқда, Қўшма Штатлар, Европа Иттифоқи, Туркия, Россия ва Ҳиндистон каби гигант давлатлар билан дўстлик ва ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамламоқда. Ана шундай кўп қиррали алоқалар замирида Ўзбекистон сиёсий юкни эмас, балки динамик ва барқарор ривожланиш учун бетакрор имкониятни кўрмоқда.
Карвон йўлларининг акс-садоси: замон қумлари оша янги чўққилар сари
Тарихнинг ўзи Ўзбекистонни цивилизациялар ўртасидаги боғловчи ҳалқа сифатида улуғлаган. Қадимги дунёнинг афсонавий артерияси бўлмиш Буюк Ипак йўли икки минг йилдан зиёд вақт муқаддам Марказий Осиёнинг юрагини кесиб ўтиб, уни сирли Шарқ билан боғлаган эди. Самарқанднинг салобатли ва Бухоронинг шариф шаҳарларидан Хитойга тўқилган матолар, ҳосилдор боғларнинг неъматлари ва нозик ипаклар юкланган карвонлар йўл олар, қайтишда эса улар нафис чинни ва хушбўй чойлар ортилган туялар сафи билан қайтар эди. Бугун буюк даврнинг руҳи Осиёни жўшқин Европа билан боғлаган қадимий савдо йўлларига янги куч бағишлашга қаратилган шижоатли лойиҳаларда янги ҳаёт топмоқда. Ана шундай стратегик чорраҳанинг марказида жойлашган Ўзбекистон яна бир бор Шарқ ва Ғарб ўртасидаги кўприк ролини ўйнамоқда, Хитой билан мустаҳкам иқтисодий алоқаларни тенг ҳуқуқлиликнинг негизида барпо этмоқда.
Масъулият нуридаги Самовий Империя: янги жаҳон тартиби шаклланяптими?
Сўнгги йилларда Хитой жаҳон аренасида масъулиятли етакчиликка интилишини тобора баралла эълон қилмоқда, глобал муаммоларни ҳал этишда фаол иштирок этишга тайёрлигини намойиш этаётир. Пекин иқлим ўзгаришларига қарши кураш, рақамли иқтисодиётни ривожлантириш ва халқаро савдони либераллаштириш каби ҳаётий муҳим соҳаларда халқаро ҳамкорликни чуқурлаштириш тарафдори сифатида мувозанатлироқ жаҳон тартибини шакллантириш ғоясини изчил илгари сурмоқда. Ўнлаб мамлакатларни қамраб олган “Бир камар, бир йўл” каби буюк ташаббуслар билан мустаҳкамланган Хитойнинг иқтисодий қудрати уни Ўзбекистон учун муҳим шерикка айлантиради.
Жаҳон иқтисодиётининг тобора кучайиб бораётган нобарқарорлиги шароитида бундай ёндашув мамлакатимиз учун ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг янги, истиқболли уфқларини очмоқда.
Дунё савдо жанглари: Ўзбекистон транзити — муҳим устунлик
Жаҳоннинг етакчи иқтисодиётлари, авваламбор, АҚШ ва Хитой ўртасидаги савдо қарама-қаршиликларининг кескинлашуви улкан тариф деворларининг қурилишига ва глобал савдо оқимларининг тубдан қайта шаклланишига олиб келди. Хитой одатдаги савдо бозорларидаги чекловларга дуч келгач, муқобил логистика йўлларини фаол излашни бошлаб юборди ва бу жараёнда Марказий Осиё эътибор марказига айланди. Ўзбекистонда бу ҳолат Хитой маҳсулотлари импортининг сезиларли даражада кўпайишида, айниқса, тўқимачилик саноатида яққол намоён бўлди. Бу, шубҳасиз, миллий иқтисодиётда муҳим ўрин тутувчи маҳаллий ишлаб чиқарувчилар учун маълум даражада рақобат муҳитини юзага келтирмоқда.
Бироқ Тошкент бу вазиятга яқинлашиб келаётган хавф эмас, балки конструктив мулоқот ва янги имкониятларни излаш учун рағбатлантирувчи омил сифатида қарамоқда. Давлат маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш, Хитой билан савдо алоқаларини тенг ҳуқуқли шериклик тамойилларини сақлаган ҳолда мувозанатлашга қаратилган чора-тадбирлар комплексини ишлаб чиқмоқда.
Қолаверса, авж олаётган тариф уруши Ўзбекистон учун минтақавий транзит хаби мақомини мустаҳкамлаш учун бетакрор имкониятни очиб бермоқда. Хитойни Марказий Осиёнинг юраги орқали жўшқин Европа билан боғлайдиган темир йўл магистралларини қуриш ва модернизация қилиш каби амбициоз инфратузилма лойиҳалари Ўзбекистонга транзит даромадларини ошириш, глобал логистиканинг стратегик харитасида ўз мавқеини мустаҳкамлаш имконини беради.
Аграр биродарлик: Ўзбекистон далаларида самарали ҳамкорлик
Қишлоқ хўжалиги ҳамон Ўзбекистон иқтисодиётининг фундаментал тармоқларидан бири бўлиб, экспорт тушумлари ва аҳоли бандлигининг сезиларли қисмини таъминлайди. Хитой билан бу соҳадаги ҳамкорликни чуқурлаштириш янги, ҳақиқатан ҳам серҳосил истиқболларни ваъда қилади. “Бир камар, бир йўл” ташаббуси доирасида амалга оширилаётган қўшма лойиҳалар доирасида мамлакатнинг турли ҳудудларида замонавий агросаноат кластерлари ташкил этилмоқда, бу эса илғор агротехнологияларни жорий этиш ва ишлаб чиқарилаётган маҳсулот сифатини оширишга хизмат қилади. Ўзбекистоннинг ширин гилос, олтин ранг узум ва ёқутдек анор каби мева-сабзавотларининг кенг Хитой бозорига экспортининг ўсиб бораётган ҳажми Ўзбекистонга дунёдаги энг жозибали бозорлардан бирида ўз мавқеини ишончли тарзда мустаҳкамлаш имконини беради. Бу шериклик иккала томон учун ҳам фойдалидир: Ўзбекистон янги уфқларга чиқади, Хитой эса юқори сифатли қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини олади.
Ресурс симфонияси: тенг ҳуқуқли савдонинг уйғунлиги
Ўзбекистон Хитойга табиий газ ва уран каби қимматбаҳо табиий ресурсларни етказиб берувчидир. Бироқ Самовий Империя иқтисодий ўсиш суръатларининг секинлашиши бу стратегик муҳим товарларга бўлган талабнинг бироз пасайишига олиб келиши мумкин. Бундай шароитда Ўзбекистон ўз экспорт бозорларини диверсификация қилиш, бошқа мамлакатлар, хусусан, жадал ривожланаётган Ҳиндистон билан мустаҳкам савдо алоқаларини ўрнатиш бўйича фаол чоралар кўрмоқда, шу билан бирга Хитойни ўз асосий иқтисодий ҳамкорлари қаторида сақлаб қолмоқда. Бу муносабатларнинг асосида тенг ҳуқуқлиликнинг мустаҳкам тамойиллари ётади, бу эса Хитой молия институтлари олдидаги маълум миқдордаги ташқи қарзга қарамай, ҳаддан ташқари қарамликдан қочиш имконини беради. Ўзбекистон бу стратегик муҳим шерикликда уйғун мувозанатни сақлашга интилиб, қарзларни бошқаришнинг пухта ўйланган ва мувозанатли стратегиясига амал қилади.
Сиёсатнинг кўп овозлилиги: мувозанатлашган манфаатлар оркестри
Ўзбекистон етакчи жаҳон давлатлари билан конструктив ҳамкорликка интилиб, пухта ўйланган ва кўп векторли ташқи сиёсат олиб бормоқда. Қўшма Штатлар минтақага тобора кўпроқ қизиқиш билдирмоқда, Ўзбекистонни иқтисодиёт ва хавфсизлик соҳасидаги салоҳиятли ва ишончли ҳамкор сифатида кўрмоқда. АҚШнинг янги давлат котиби Марко Рубионинг Сенатдаги тасдиқлаш эшитувлари чоғида қилган баёноти бу эътиборнинг ёрқин далили бўлди ва Марказий Осиёнинг Вашингтон учун стратегик аҳамиятини исботлади. “Марказий Осиё — дунёнинг етарлича баҳоланмаган қисмидир, — деди давлат котиби минтақанинг бешта мамлакатига, жумладан, Эрон чегарасига яқин жойга қилган яқиндаги сафарларига ишора қилиб. — Бу ерда дунёдаги тўртинчи энг катта табиий газ захиралари жойлашган ва бу мамлакатлар Хитой, Россия, Эрон ва Афғонистон ўртасидаги мураккаб геосиёсий муҳитда жойлашган”. У минтақанинг геосиёсий жиҳатдан заифлигини ва Хитой ва Россия томонидан кучайиб бораётган рақобат шароитида Қўшма Штатлар билан ҳамкорлик қилишга бўлган ўсиб бораётган иштиёқини таъкидлади.
Рубио, шунингдек, совуқ уруш давридан қолган, “бозор иқтисодиётига эга бўлмаган” мамлакатлар билан савдони чеклайдиган эскирган Жексон-Веник тузатмасини бекор қилишни қатъий қўллаб-қувватлади, унинг фикрича, бу тузатма Қозоғистон ва Ўзбекистон каби минтақанинг бозор ислоҳотлари йўлида сезиларли муваффақиятларга эришган мамлакатларнинг бугунги воқелигига мос келмайди. “Жексон-Веник тузатмаси ўтиб кетган даврнинг ёдгори”, — деди Рубио минтақанинг иқтисодий ўсишини рағбатлантириш учун уни бекор қилиш зарурлигини таъкидлаб.
“Афғонистондан қўшинларни олиб чиққанимиздан сўнг, Марказий Осиёда бизга кўпроқ дўстлар керак”, — деди у ўзаро ҳамкорликни чуқурлаштириш ҳамда Хитой ва Россиянинг ўсиб бораётган таъсирига қарши туриш учун минтақавий саммит ташкил этишни таклиф қиларкан.
Вашингтон Ўзбекистонда икки томонлама савдо алоқаларини мустаҳкамлаш ва Хитойнинг ўсиб бораётган таъсири билан боғлиқ муаммоларни биргаликда ҳал этиш учун сезиларли салоҳиятни кўрмоқда. АҚШ ва Ўзбекистон ўртасидаги икки томонлама товар айирбошлаш ҳажми сўнгги уч йил давомида барқарор ўсишни намойиш этди. Маълумотларга кўра, 2022 йилдаги 392,3 миллион доллардан 2024 йилда 773,3 миллион долларга етди. Америка маҳсулотларининг Ўзбекистонга экспорти тўрт баравардан кўпроққа, 2022 йилдаги 60,3 миллион доллардан 2024 йилда 279,3 миллион долларгача ошди, бунга, асосан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва илғор технологиялар етказиб бериш ҳисобига эришилди. Ўзбекистондан импорт ҳам ижобий динамикани кўрсатди ва 2024 йилда 494,1 миллион долларга етди. 2024 йил август ойида Америка соя унининг Ўзбекистонга биринчи партияси — умумий оғирлиги 150 метрик тонна ва қиймати 114 657 АҚШ доллари бўлган учта етказиб бериш мураккаб, аммо рамзий маршрут орқали — Нью-Йорк, Босфор, Грузия, Озарбайжон ва Туркманистон орқали амалга оширилди. Бу қадам икки томонлама савдо алоқаларида муҳим босқич бўлди ва қишлоқ хўжалиги, туризм, муҳим минералларни қазиб олиш ва барқарор таъминот занжирларини ривожлантириш каби асосий секторларда улкан ўсиш салоҳияти борлигини кўрсатди.
Европа Иттифоқи ҳам Марказий Осиёда ўз мавқеини фаол равишда мустаҳкамламоқда, иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш ва барқарор ривожланишни қўллаб-қувватлашга алоҳида эътибор қаратмоқда. Яқинда Ўзбекистон ва ЕИ ўртасидаги янги Шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битим бўйича муваффақиятли якунланган музокаралар савдо алоқаларини чуқурлаштириш учун кенг истиқболларни очмоқда. Европалик ҳамкорлар иқтисодий ҳамкорлик учун энг қулай шарт-шароитларни яратишга, жумладан, товарлар ва хизматлар савдоси тартиб-таомилларини соддалаштиришга, шунингдек, энергетика, транспорт, экология ва рақамли иқтисодиёт каби стратегик муҳим соҳаларда қўшма лойиҳаларни амалга оширишга интилмоқда. Бу битим ЕИнинг Ўзбекистон учун муқобил ва ишончли шерикка айланиш, иқтисодий ҳамкорликка замонавий ёндашувларни таклиф қилиш ва унинг глобал иқтисодий жараёнларга интеграциялашувини қўллаб-қувватлашга бўлган қатъий ниятини акс эттиради.
Технологик калейдоскоп: янги имкониятлар қирралари
АҚШ ва Хитой ўртасидаги кучайиб бораётган технологик рақобат Ўзбекистон учун кутилмаган янги, аввал кўрилмаган имкониятларни очмоқда. Хитой рақамли технологияларни, жумладан, халқаро савдода рақамли валютани жорий этиш бўйича амбициоз режаларни фаол илгари сурмоқда, бу эса келажакда ҳисоб-китобларни сезиларли даражада соддалаштириши ва иқтисодий ҳамкорлик самарадорлигини ошириши мумкин.
Шу билан бир қаторда, Ўзбекистон ўз ёндашувларини диверсификация қилиш ва ўз рақамли инфратузилмасини мустаҳкамлаш мақсадида Ғарб мамлакатлари билан юқори технологиялар соҳасида ҳамкорлик қилиш имкониятларини диққат билан ўрганмоқда. Бундай пухта ўйланган ва мувозанатлашган ёндашув мамлакатга иккала томоннинг афзалликларидан фойдаланиш, шу билан бирга бирон-бир ҳамкорга ҳаддан ташқари қарам бўлиб қолишдан сақланиш имконини беради.
Асрлар чорраҳасида тобланган барқарорлик
Ўзбекистон Хитой билан неча асрлик самарали савдо ҳамкорлигининг мустаҳкам пойдеворига таяниб, глобал муаммоларни янги ўсиш омилларига моҳирона айлантирган ҳолда, ишончли равишда тенг ҳуқуқли шерикликни ривожлантиришда давом этмоқда. Жаҳоннинг масъулиятли давлати сифатида ўз ўрнини тобора мустаҳкамлаб бораётган Хитой стратегик ҳамкорга айланди, шу билан бирга Қўшма Штатлар, Европа Иттифоқи, Россия, Туркия ва Ҳиндистон муқобил, аммо кам бўлмаган муҳим ривожланиш йўлларини таклиф қилмоқда. Транзит салоҳиятини фаол ривожлантириш, аграр секторни мустаҳкамлаш ва доно, кўп векторли ташқи сиёсат олиб бориш Ўзбекистонга Шарқ ва Ғарбни боғловчи стратегик муҳим кўприк бўлиб қолиб, манфаатларнинг нозик, аммо ҳаётий муҳим мувозанатини сақлаш имконини беради.
Азизхон АҲМЕДОВ