Lo'lilarning barchasi tilanchi emas, ammo…
Kunlar isib, kursdoshlarimiz bilan darsdan bo'sh paytlari xiyobonlarda sayr qilib yuradigan kunlar kela boshladi. Bu gal guruhdosh do'stlar bilan go'zal poytaxtimizning Amir Temur xiyoboniga borishni rejalashtirdik. U yerda rassomlar yoymasini tomosha qilish, tengqurlar bilan muzqaymoq yeb chaqchaqlashishga nima yetsin…
Universitetimizdan sayilgohga qarab piyoda yo'l oldik. Hammamiz xursand edik. Bir-birimizga iliq gapirib, ruhiyatimizda yengillik his qilardik. Oloy bozori oldiga yetganimizda esa, quvnoq kayfiyatimizni qora bulut bosgandek, og'irlashib qoldik. Qo'liga: “Ota-onam yo'q. Yolg'iz akam nogiron. Akamga dori olishim kerak, yordam bering”, deb yozilgan, g'ijim va kir qog'ozlarni ushlab olgan lo'li bolalar yo'limizni to'sdi.
Guruhdoshlar bir-biriga qarab qolishdi. Oramizda qizlar ham bor, nima qilishni bilmasdik. Bog'cha yoshidagi bu murg'ak bolalarga hoynahoy: “ota-onam yo'q. Yolg'iz akam nogiron…”, deb yozib bergan onasimi yo opasimi bo'lsa kerak, chunki kattalari yo'l chetidagi bekatda qo'llarini qo'ltiqqa tiqqancha saqich chaynab o'tirishardi. Bolalar esa yo'lida uchragan odamdan sadaqa so'rayapti.
Ular kusdosh qizlarimizning yelkasini silab tilanaverdi. Pulim yo'q, desa ham hech ortidan qolmadi. Kutilmaganda bittasi bir kursdoshimizning qo'lidagi yeb ketayotgan muzqaymog'ini kir qo'llari bilan sharta changalladi. Kursdoshimiz odamlardan uyaldi shekilli, qolganini unga berib yubordi. Ko'rib toza xunobim oshdi…
Yo'lda ketarkanman Farg'onada bo'lgan bir voqea yodimga tushdi. Yozyovon tumanidagi “Markaziy Farg'ona” gazetasi tahririyati qoshidagi ijodkorlar klubiga borardim. Bir safar to'planganimizda bir ijodkor qiz, lo'lilardan gap ochgandi: “Lo'lilar tilanchilikdan boshqa ish qilarmikin-a. Ular ham o'qisa, yaxshi ishlarda ishlasa bo'lmasmikin-a?”. Uning gaplariga boshini eggancha indamay tinglab o'tirgan bir chiroylikkina qiz mayin ovozda javob qaytargandi: “Tog'alarim harbiy, xolam o'qituvchi, biz ham lo'limiz”. Barchamiz did bilan kiyingan, kamtar va kamsuqum bu qizning javobidan qotib qolgandik. Chunki hammamiz lo'lilarni faqat tilanchilik qiladi, eski-tuski yig'ib yuradi, deb o'ylardik-da.
Hammasi bir bo'ldi-yu, lo'lilar haqida ma'lumot yig'a boshladim.
“Qadimda ko'chmanchi hayot kechirgan bu qavm vakillari qanday geografik, ijtimoiy, madaniy muhitga tushsalar, shunga mos kasb-korni egallab ketaverganlar. Masalan, Markaziy Osiyo lo'lilari XIX asr oxirlariga qadar dallollik, zuluk sotish, yog'ochlardan turli uy-ro'zg'or buyumlarini tayyorlash, panshaxa, ketmon, g'ildirak to'g'ini, g'ildirak gupchagini charxlash, do'ppi, belbog' tikish, qalaydan halqa yasash kabi mashg'ulotlarga uquvlari baland bo'lgan. Shu bilan bir qatorda, zargarlik, paranji uchun otning qilidan chachvon tayyorlash ham etnik guruh vakillari faoliyatining bir qismini tashkil etgan.
Lo'lilarning musiqa, raqs, hayvonlarni o'rgatuvchilikka rag'batlari kuchli bo'lib, bozorlar, sayillar, jamoat joylarida turli xalq tomoshalarini ko'rsatib, shuhrat qozonganlar. Ayollarining ko'pchiligi esa, xalq tabobati va tilanchilik bilan shug'ullanish orqali oila iqtisodiga sezilarli hissa qo'shganlar. Bundan tashqari, lo'li etnik guruhlaridan biri mazanglar o'troq hayot kechirib, boshqa urug'laridan farqli ravishda, asosan, dehqonchilik qilib, ayollari turli pardoz buyumlari savdosi bilan mashg'ul bo'lishgan” (ma'lumotlar Hordiq.uz saytidan olingan). Bu ma'lumotlar bilan tanishib hamda yuqoridagi qizning gapini eshitib ularning qadimdan faqatgina tilanchilik qilgan, degan fikrimdan batamom qaytdim.
Internet ma'lumotlariga ko'ra, bugun O'zbekistonda istiqomat qilayotgan lo'lilarning turmush tarzi o'tmishdagidan ancha farq qilib, ijtimoiy va madaniy rivojlanish ko'zga tashlanadi. Davlatimiz tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun yaratilgan sharoitlardan lo'lilar ham foydalanishga harakat qilayapti. Shu kunlarda lo'lilarning orasidan tadbirkorlik yoki kichik biznes bilan shug'ullanuvchi qatlam shakllangan. Ta'lim jarayonlariga ham keng ko'lamda qamrab olish cheklanmagan.
Demak, ularning ham boqimanda va dangasalarigina tilanchi bo'lib qolyapti, desak to'g'ri bo'ladi. Biz esa o'zimizning “saxovatimiz” bilan ularning mana shu “kasb”ini davom ettirishlariga sababchi bo'lyapmiz. O'zimcha fikr qilaman, balki hech kim sadaqa bermasa yurishlari besamar bo'layotgan bolalar ham bir kuni maktabga borishni istab qolarmidi…
Balki OAV larda o'z ishini yo'lga qo'ygan, havas qilsa arzigudek sharoitda yashayotgan lo'lilarni ularga ibrat qilib ko'rsatish bilan to'g'ri yo'lga boshlash mumkin bo'lar. Axir, yuqorida aytganimizdek, ziyoli, ishbilarmon, tadbirkor lo'lilar ham oramizda bor.
Kamoliddin RO'ZIMATOV,
O'zJOKU talabasi