Kasbning tagi nasiba

So'nggi yillarda maktab bitiruvchilarining aksari mehnat bozoriga hech qanday kasb-korga ega bo'lmasdan kirib kelishayotgani hech kimga sir emas. Pirovardida ular hayotda o'z o'rnini topolmay arosatda qolishmoqda.  Jamiyatimizdagi mana shu kemtikni to'ldirish maqsadida  joriy o'quv yilidan boshlab maktab o'quvchilarini bitta kasb-hunarga o'rgatish ustuvor vazifa qilib belgilandi. Ushbu keng qamrovli loyihani amalga oshirish uchun  barcha tuman va shaharlarda bittadan maktab tanlab olinib, kasbga o'rgatish yumushlari yo'lga qo'yildi. Sirdaryo viloyatidagi eng katta tuman – Boyovutda bu mas'uliyatli vazifa 22-umumiy o'rta ta'lim maktabi chekiga tushdi.

Xo'sh, bitiruvchi sinf o'quvchilarini kasb-hunar o'rgatishga yo'naltirish uchun nega tumanda aynan shu maktab tanlandi? Bu savolga javobni maktab direktori Obloqul Isanovning gaplaridan anglaganday bo'ldik.

— Maktabimiz 2021 yilda to'liq kapital ta'mirdan chiqdi. Shu asnoda texnologiya fanini o'qitish uchun bir komplekt duradgorlik asbob-uskunalari berildi.

Ha, birodarlar, mana shu faktor maktabda o'g'il bolalar egallashi lozim bo'lgan bitta kasbga asosiy nomzod etib, duradgorlik kasbini tanlashga zamin yaratdi. Oliy toifali texnologiya fani o'qituvchisi Erkin Mirzayevning aytishicha, ustaxonada tushgacha texnologiya dars­lari, tushdan keyin esa duradgorlik kasbiga qiziquvchi o'quvchilar bilan mashg'ulotlar olib borilarkan.

— Bitiruvchi sinf o'quvchilari duradgorlik kasbini pishiq-puxta o'rganishlari uchun barcha sharoitlar yetarlimi? — deb so'raymiz musohibimizdan.

— Yo'q! – deydi E.Mirzayev. — Ustaxonamizdagi uskunalar faqat texnologiya fanini o'rgatishga mo'ljallangan. Duradgorlik kasbini ipidan-ignasigacha o'rgatish uchun esa maxsus dastgohlar kerak.

— Demak, bu yigitchalar maktabni bitirgandan keyin mehnat bozorida o'rnini topolmas ekan-da?!

— Shunday desa ham bo'ladi.

Aslida, Prezidentimizning topshirig'iga binoan hokimlik­lar tanlab olingan maktab­larda kasb-hunar ustaxonalarini tashkil etishlari, ularni jihozlash va zarur ashyolar bilan ta'minlashlari belgilab berilgan. Ushbu mas'uliyatli yumushga yoshlar yetakchilari va tadbirkorlar ham jalb etilishi nazarda tutilgan. Yoshlar jamg'armasidan mablag'lar yo'naltirish ko'rsatib o'tilgan.

Afsuski, tuman hokimligi oson yo'lni tanlagan. Kapital ta'mirdan chiqarilgan maktabda barcha sha­roitlar yetarli, deb hisoblab, kasb-hunarga yo'naltirish vazifasini 22-umumta'lim maktabiga yuklab qo'ya qolgan. Mavjud muammolar haqida hech kim bosh qotirmagan.

Ustaxonani ko'zdan kechirish asnosida o'quvchilarning turli buyumlar yasashlari uchun xomashyo – yog'och bilan ta'minlanmagani oydinlashdi. Maktab o'quvchilariga duradgorlik kasbini o'rgatish maqsadida yog'ochni maktab ma'muriyati bozordan o'z mablag'lari hisobidan sotib olmoqda. Qolaversa, duradgorlik bilan shug'ullanadigan o'quvchi o'rni ham kam. Bolalar navbat kutib qolishlariga to'g'ri kelmoqda. Shunday bo'lsa-da, o'quvchilar ustozlari yordamida kichik-kichik ro'zg'or ashyolari – polyuvgich, dushxonalar uchun taglik, sabzitaxta, kiyim ilgich, lavh, o'qlov,  shaxmat taxtasi kabi buyumlarni yasashmoqda. Arzon-garov bo'lsa-da, bu ashyolarning sotuvi yo'lga qo'yilgan.

— Ustaxona ish boshlaganda asbob-uskunalar hamda tadbirkorlarga ish haqlari uchun mahalliy byudjetdan 450 million so'm mablag' ajratiladi, degan gap chiqqandi, –  deydi O.Isanov. – Bu hozircha cho'pchak bo'lib turibdi. Qizig'i, maktabimizda kasb-hunar o'rganib chiqqan yoshlarga sertifikat berilmas ekan. Ayting-chi, hujjatsiz yoshlarni biror joyda ishga qabul qilishadimi?!

Aslida, maktablarda birorta kasbning boshini mahkam ushlab, uning ustasi bo'lgan yoshlarni jamiyatimiz muntazirlik bilan kutayapti. “Hozir tadbirkorlar, ishlab chiqaruvchilarni shu masala qiynayapti: bo'sh ish joyi ko'p, oyligi ham yaxshi, lekin uquvi va ko'nikmasi bor ishchi yo'q. Agar bu tizim to'g'ri tashkil qilinsa, bizdagi demografik o'sish bilan katta natijalarga erishsa bo'ladi”, – deb bejiz aytmagandi davlatimiz rahbari.

Maktabda qizlar uchun tikuvchilik kasbi tanlangan. Bu vazifani yakka tartibdagi tadbirkor Nasiba Sharipova olib bormoqda. O'quv sexida Janubiy Koreyaning “RATL” rusumli 7 ta tikuv va 1 ta chok bosadigan mashinkasi bor ekan.

— Tikuv mashinkalarimizning soni kam, — deydi N.Sharipova. — Qizlarning bir vaqtda shug'ullanishlari uchun imkoniyat yo'q.

Shunday bo'lsa-da, Nasibaxonning qizlari haj va umra safariga otlanayotgan yurtdosh­larimiz uchun buyurtma asosida 7 ming dona sumka tikib beribdi. Har bir sumka uchun o'quvchi qizlar 3-4 ming so'mdan mablag' ishlab olibdi. Qo'llari pul ko'ribdi. Chevar qizlar yana buyurtma asosida bolalar uchun askar formalari, xaltachalar, ayollar ko'ylaklari tikishmoqda. Imkoniyatlar yaratilsa, ish jabhasi ham kengayishiga shak-shubha yo'q.

Maktab ma'muriyatining tashabbusi bilan yakka tartibdagi tadbirkor Sanjarbek Mavlonov ustaxona korpusida sartaroshxona ochibdi. Bir xonaga o'zining asbob-uskunalarini olib kelib o'rnatibdi. Qiziqqan o'quvchi-yoshlarga o'z kasbini astoydil o'rgatishni boshlabdi. Yosh sartaroshlar o'qituvchi va o'quvchilarning soch-soqollarini arzon narxlarda qirtishlab qo'yishmoqda.

— Sartaroshlikka juda qiziqaman, — deydi Musulmonqul Zokirov. — Bu kasbga ancha qo'lim kelishib qoldi. Uyda ham qo'ni-qo'shnilarning soch-soqolini olib turibman.

Har qanday loyiha iqtisodiy jihatdan to'la qo'llab-quvvatlangandagina samara beradi. Bitiruvchiga bitta kasbni o'rgatish loyihasi mamlakat miqyosida amalga oshishi uchun katta mablag' kerak. Hozircha tuman, shaharlarda bittadan maktabda kasb ustaxonalari taj­riba tarzda faoliyat olib bormoqda. Respublikamizning 10 mingdan ziyod maktablarini bu loyiha bilan qamrab olish uchun hali ancha ish qilinishi kerak. Asbob-uskuna, xomashyo deganday.

Bizningcha, bu muammoning yechimi bor. Mamlakatimizda bunyod etilgan ko'pgina kasb-hunar kollejlari bugungi kunda boshqa muassasalarga aylantirilmoqda. Har bir tumanda sobiq kollej binolari zaminida hududining katta-kichikligiga qarab bir yoki ikkitadan o'quv ishlab chiqarish kombinatlari tashkil etilsa bo'lmaydimi? Navbati bilan maktab bitiruvchilari shu kombinatlarga borib o'zi tanlagan bitta kasbni pishiq-puxta  egallar edilar. Chunki, bu kollejlarda ustaxonalar uchun barcha shart-sharoitlar, qolaversa, mutaxassislar yetarli.

Kimlarningdir qulog'iga o'quv ishlab chiqarish kombinati degan atama o'tmish voqeligi sifatida eshitilishi mumkin. Biroq, o'tmishdagi yaxshi narsalardan ham tuzuk foydalansakkina biror samaraga erishamiz.

Xalqimizda: “Kasbning tagi nasiba” degan maqol bor. O'z ishining ustasi bo'lgan kishining nasibasi doim butun bo'ladi. Bas, shunday ekan, bu masalaga jiddiy munosabatda bo'lmog'imizni davrning o'zi talab qilmoqda.

Muhammadali AHMAD,

O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.