Xatar darbozasi

Qulman OChIL

(Romandan bob)

O'zbekiston xalq yozuvchisi Erkin A'zamning “Hurriyat” gazetasining shu yil 27 sentyabr 37-sonida chop etilgan “Balli, Qulman Ochil!” sarlavhali xitobi gazetxonlar e'tiborini tortdi. Atoqli adib o'z maqolasida yozuvchi, publitsist va tarjimon Qulman Ochil “ijodida keskin burilish” yuz bergani haqida so'z yuritar ekan, “safimizda hazillashib bo'lmaydigan asl bir adib paydo bo'lganiga ishonch hosil qilgani”ni ta'kidlagan va bir savolni ko'ndalang qo'ygan edi: “Xatar darbozasi”ni qachon o'qiymiz, Qulman Ochil?”

Kuni kecha tahririyatimizga yozuvchi Qulman Ochildan quyidagi iqrornoma keldi:

“Aksariyat yozuvchi va shoirlar katta adabiyot dargohiga jurnalistika eshigi orqali kirib keladi. Jurnalistlik mening ham umrim mazmuniga aylangan. O'z vaqtida guvoh bo'lganlarim — ko'p g'aroyib voqealar anchadan beri qog'ozga tushgisi kelar edi. Tushirdim. Tinib-tinchimas, o'tyurak hamkasblarimiz haqidagi “Xatar darbozasi” romanimdan bir juzini “Hurriyat”ga ilingim keldi”.

Dunyo degan shundayin

anglab bo'lmas sir ekan.

Abdulla Oripov

Chori Xalil otga mindi

Chori Xalil yana yo'lga otlandi. Yurt kezishni yaxshi ko'rsa, nima qilsin! Imkon tug'ildi deguncha, odmigina kiyinib, qanshariga oynasi kamalak jilvali ko'zoynagini qo'ndirib, yelkasiga urinibroq qolgan sumkasini ilib, erkin qush kabi qanot qoqsa. Vodiylaru vohalardan oshsa, shahar-qishloqlaru ovullarda, tog'u toshlarda tunasa. Qo'shnisidan boshqa hech kim tanimaydigan odamlar haqida yozsa. Yozaversa. Sumkasidan daftar-qalami, daftar-qalamining yonidagi kitobdan xatcho'pi arimasa. U kirolmagan eshik, suhbatini ololmagan inson bo'lmasa. Tilini topsa! Shu choqqacha u yog'idan o'tib, bu yog'idan o'tib bo'lsa-da, topib kelyapti-ku! Aeroportlarda, vokzallaru bekatlarda sarg'ayib kutish, ulov deganning unisidan tushib, bunisiga qarab chopish, poezdlarning shalog'i chiqib ketgan vagonlaridagi achchiq tutun, avtobuslardagi ur-yiqit, mehmonxonalardagi joy tanqisligi, jazirama, qora sovuq… Chidasa. “Toqqa chiqmasang, do'lana qayda?” Qurum bosgan injiq shahardagi yotoqxona yoki ishxonada esnab, mudrab, charviday to'nglab o'tirgandan ming marta avlo! Elkezarlik — uning o'smirlikdan ardoqlab kelayotgan orzusi. Gazetadan berilgan guvohnomasiga ham adabiy taxallusi “Elkezar” deb darj etilgan! Nimasini aytasiz, sarguzashtga mayli baland sargashta yigit.

Kiyimning odmiyu qulayini xush ko'rishining sababi: taxi buzilib, g'ijim bo'lish xavfidan xoli. Boshida yengilgina surp kepka, egnida kepkasiday ko'kish ko'ylak, ko'ylagiga rangdosh yupqa shim. Har gal ustiga ilar ekan, yuvilaverib o'ngib ketgan ust-boshidan unchalik ko'ngli to'lmay, ular bilan xayrlashish fursati kelganini o'ylaydi. Vaqtini ko'zi qiymay orqaga tashlayveradi: ertan, indin, keyingi hafta. Boshqa nima qilsin: do'konlarda kiyim-bosh to'lib-taxlanib yotgan bo'lsa ekan, ma'qulini tanlasang-u, pulini to'lab olib ketaversang! Hammayoq ship-shiydam. Aslida, puldan unchalik g'am yeydigan joyi yo'q. Maoshi binoyi. Oy oralatib qalam haqi tegib turibdi. Oshib-toshib ketmasa-da, o'zining yeb-ichishi-yu qishloqdagi onasi bilan xotiniga jo'natishi uchun yetadi. Nolinsa — ayb. O'ziga qolsa, odamlarga, ayniqsa, chollarga darrov el bo'lib ketsa: “Qani, buva, bu yilgi hosildan gapiring. Cho'g'i qalay?” “Burnog'i yil ancha qurg'oqchil keluvdi, ulim. Xudoga shukur, bu yil ko'klamida qarashib turibdi! Buvdoyning boshog'i ko'krakka uradi…”

Jaydari odamlar bilan gurunglashishning gashti bo'lakcha-da!

Shunday qilib, taqdir shamoli uni yana yo'lga boshladi. Boshlashi oldidan fikri raso va tiniq nashr — “Jumhuriyat” gazetasi bosh muharriri Orif Egamberdi navbatdagi buyruqqa imzo chekdi: “Maxsus muxbir Chori Xalil Chebarko'l tumaniga xizmat safariga yuborilsin”. Har gal bunday hujjatni ko'rganida Chori Xalilning ko'zlari “O. Egam” deb chekilgan imzodan va “maxsus muxbir” degan ikki so'zdan charaqlab ketadi! Tahririyatdagi yetti bo'limda o'ttizdan ziyod muxbir, yetakchi muxbir, bo'lim mudiri bor. Bosh muharrir huzuridagi maxsus muxbir bosh muharrirning o'zi kabi — yaktogina! Maxsus, ya'ni ko'pning orasidan tanlab olingan va ishonch bildirilgan yagona maxsus muxbir. Oylik maoshi shunga yarasha: bo'lim mudirinikidan ham o'n so'm ziyod. Topshiriqni rahbarning to'ppa-to'g'ri o'zidan olganingga, tepangda alay-balay deb boshingni qotiradigan xo'jayinning kamroq bo'lganiga nima yetsin!

Uch yil avval, professor Orif Egamberdi universitet prorektorligidan gazetaga rahbar bo'lib kelganidan so'ng, qo'l urgan birinchi ishi — shu lavozimni ochgan va unga o'zi nomzod tanlagan. Tanlar ekan, negadir Chori Xalilga to'xtagan. Ko'pchilik buni olim bilan uning taqdiridagi o'xshashlikka yo'ygan: ikkovi ham urush ko'rgan, ikkovi ham qon to'kkan, ikkovi ham frontovik, ikkovining ham dardi-kasali bir.

“Choriboy otga mindi! — deb ta'rif bergan sport sharhlovchisi Sherpo'lat Dushayev. — Qandini ursin!” O'sha otning nomi ishonch. Chori Xalilning har qanday chigal, mojaroli, janjalli masalani halol va adolatli hal qila olishiga komil ishonch. Bunday chigal topshiriqlarni bosh muharrir duch kelgan xodimiga ishonib topshiravermasligi ayon.

Orif Egamberdi ko'pning ichida, majlisda gulduragan ovozda gapining “berdisi”ni aytgan: “Charibay — dadil yeget, lafzi halal. Kalami durust. Kanun-kayidani yaxshi biladi. Tillani rangiga emas, tazaligiga karab bahalaydilar”.

Oq oralay boshlagan to'lqinsimon sochini orqaga taragan bosh muharrirning bu e'tirofini “otga mingan yigit” mo''tabar unvon kabi qabul qilgan va ko'nglining bir chetida istak paydo bo'lganki, qani endi, hamma uni ana shu mo''tabar unvon bilan “maxsus muxbir Chori Xalil” deb atasa. Shu unvonni xosiyatli tumorday bo'yniga taqib yursa!

Orif Egamberdi — bag'rikeng, halol va dangal odam. Shuning uchun uni hamma yaxshi ko'radi. Gapiga quloq soladi. Chori Xalil ustozini ranjitib qo'yishdan cho'chiydi. Ayni hadikda mahliyolik ham yo'q emas: bu dunyoda donishmand degan ulug' zot bo'lsa, o'sha zot — Orif Egamberdi. Yo'q, unga yaltoqilik qilmaydi, sig'inmaydi, lekin mehri, ixlosi baland. Orzusi — ushbu mehr va ixlos o'zining diliga doim nur va faxr bag'ishlab tursa.

Hayotingda suyanadiganing, ixlos qo'ygan piri komiling bo'lgani — omading kelgani! Ba'zan o'ziga sirtdan qaraguday bo'lsa, bilib-bilmay ustoziga taqlid qilayotganini — yozishi, fe'li, salmoqlab gapirishlari o'xshab ketayotganini sezib qoladi. O'xshasa-chi! O'xshasa, nimasi yomon? Aslida, Chori Xalil o'zining kimligini yaxshi biladi: jimjima gaplarga toqati bo'lmasa-da, kitobiyligi, xayolparastligi, o'jarligi bor.

Uni boshqa nashrlarga, yuqori lavozimlarga taklif qilishdi: durustgina maosh, idora mashinasi, tibbiy xizmat imtiyozlari, kvartira masalasida va'dalar berildi… Ko'nmadi. Ustozining yuziga oyoq bossinmi! Hayotda nimagadir erishmoq uchun nimadandir voz kechish darkor.

Gazetxon Toshbibi Musayevaning shikoyat xatida keltirilgan faktlarni tekshirish uchun unga to'rt kun muhlat berildi. Borishi-kelishiga ikki kun ketishi aniq, Chebarko'l deganlari dunyoning narigi burjida. Avval poezdda, keyin avtobusda, undan so'g'in tuyada-yu qora piyoda boriladigan ovul… Yo'g'-e, juda unchalik emasdir?

Bosh muharrir ham, ayonki, yo'lga tushayotgan maxsus muxbirning o'zi ham, bor-yo'g'i to'rt kunlik bu safar Chori Xalilni xatar darvozasiga ro'para qilib, boshiga talay savdolar solishi va hayotini butunlay o'zgartirib yuboradigan sinovga aylanishini xayoliga keltirmagan edi.

…Tonggi g'ira-shirada viloyat markazida besh daqiqa to'xtab o'tgan poezddan tushib, avtovokzal yonidagi bozor ustidan chiqdi. Keldi-ketdisining hisobi yo'q olomonning g'ivir-g'iviriyu shivir-shiviri avjida. Sotarmon ham, olarmon ham, asosan, qora-qura erkaklar. Bunday tungi bozor — yeng ichida ish bitiruvchi olibsotarlar makoni ayni zamonda shaharman deganning hammasini zabt etgan. Qosh qorayganda boshlanadi-yu, to mirshablar ertalab oyoqqa qalqib, xufya tujjorlarni oldiga solib quvlamagunicha to'xtamaydi.

— Jinsi shim bor, — deb shipshidi mo'ylovdor bir yigit uning biqinidan kelib.

— Qaerniki? — deya so'radi maxsus muxbir go'yo shartta pul sanab berishga intiq xaridorday.

— Qaerniki bo'lardi, Amerikaniki. “Montana”!

— Narxidan keling.

— Ikki yuz.

— Durust, — deb mujmalsidi xaridor va nari ketdi. Cho'ntaging ko'tarmagandan keyin iloj qancha?

Qo'yni to'la tovar bo'lsa kerak, sarg'ish kostyumi qappayib turgan pakana bir odam “Fekon” ko'ylakdan gap ochdi. Tugmalari qirsillama emish. Demak, ko'ylak ham xorijniki.

— Qancha deyapsiz?

— Ellik.

Chori Xalil endi norozi bosh irg'aydi:

— Qimmat, aka, qimmat.

Qizil saltanatga putur yetib, mustabid tuzum chok-chokidan so'kilib borayotganini sezish uchun ayni bir bozorga bosh suqsangiz kifoya. El nima qilsin, davlat magazinlari va korxonalaridan allaqachon baraka ketib, “xususiy” degan yetti yot tushuncha hali onglarni to'liq ishg'ol qilmagan. Gugurtdan tuzgacha — hammasiga qiron kelgan. Topolmaysiz. Topilganda — tala-tala. Narx-navo esa o'ynagani-o'ynagan. Ishsiz, boshsiz, egasiz, osh-ovqatsiz qolib, olomonga aylangan ulus o'z bilganicha kun ko'rish payida. Sho'ro zamonida to'kin-sochin kunning o'zi bo'lganmi?

Avtovokzal etagida ayollar hokim — ovqat to'la chelak, tog'ora, qozon, manqali bilan xo'randalarni yemakka chorlasa, sigaret ko'targan bolakaylar kashanda ovlaydi. Ko'mir tutuni ko'ngilni aynitib, ko'zni achishtiradi. Elkezar sirlangan paqirdagi no'xatli keskan oshni ko'rib, yayrab ketdi va hash-pash deguncha ikki sopol kosasini qora murchdan quyuq sepib, yalab-yulqab tashladi. Xushxo'r, xushhazm, muhimi, arzongina. Qorin to'q — g'am yo'q.

Chebarko'lga boradigan sariq avtobus yarim soatdan keyin jo'nar ekan. O'rtadagi o'rindiqqa cho'kdi-yu, yonidagi sumkasiga tirsak tirab, pinakka ketdi. Yetmish chaqirim yo'lda eski avtobus oz deganda ikki soat o'rmalashi tayin.

Yuzini kimdir dag'al va nam qo'li bilan silab, burniga xas tiqqanday bo'ldi. Tepadan quyilayotgan muzday suvdan ust-boshining shalabbosi chiqib ketgan. O'zini chetga olay desa, oyoq-qo'li — zil-zambil, ko'tarolmaydi, bo'yniga yo'g'on zanjir solingan. Turmoq ilinjida qattiq siltangan edi, boshi nedir xarsangga urildi. Og'zidan so'laklari sachragancha aksa urib yubordi.

Seskanib ko'zini ochdi va qarshisidagi o'rindiq suyanchig'iga kalla qo'yganini angladi. Oynaga tortilgan dag'al parda orasidan mo'ralayotgan quyosh tig'larini beayov sochar, maxsus muxbirning oyoq-qo'li uyushib, qotib qolgan edi. Oftob nurida ko'zlari shafaqlanib ketdi. Tomidagi qiya ochiq tuynuklaridan garmsel yopirilayotgan “qo'qonarava” liq to'la. Joy yetmaganlar shundoq polga o'tirib olgan. Avtobus notekis yo'lda dala-dasht oralab urinib-silkinib borayotganiga qaramay, hamma birday mudragan. Chori Xalilni anchadan beri kuzatib kelayotgan bo'lsa kerak, yonidagi ko'kala soqoli kalta kuzalgan odam bir tebranib oldi. Tebranganida tizzasidagi kattagina kanop xaltasidan chinni idishning shiqirlagani quloqqa chalindi.

— Polvonlarning kelbatini berasiz, — dedi ko'kala soqol va Chori Xalilning sumkasidagi “Sport” degan yashil yozuvga ishora qildi. — Biz tomonlarda musobaqa bormi deyman?

Chori Xalil avval og'zini kafti bilan yopib esnadi va maza qilib kerishib oldi:

— Ha, endi…

Ko'kala soqol javobni tushunmadi. Elkezarning o'zi ham unchalik tushungani yo'q. Gap orasida bildiki, kiyim-boshidan dori hidi anqib turgan hamrohi — bugun shifoxonadan chiqqan. Borar manzili bir — Chebarko'l.

— Chehrangiz tanish, — dedi ko'kala soqol. — Sizni qaerdadir ko'rganman.

— Balki, — deya qisqagina javob qildi maxsus muxbir Chori Xalil. Unga qolsa, o'zi izidan tushgan odamni topishi muhimroq edi. — Amaki, balki siz Irismat Musayev degan odamni tanirsiz? Ancha mashhur deyishadi…

Ko'kala soqol u tomon ilkis burildi va nigohidagi qiziqish — hayratga, hayrat darhol hadikka aylandi.

— Nima edi? — xushlamayroq so'radi. — Qarindoshimisiz?

Chori Xalil rad ma'nosida tanglayini takillatdi.

Bu javobdan ko'ngli to'lmagan amaki yuzini chetga burib, boshida bexosdan og'riq turganday ko'zini yumdi. Shu ketishda manzilga yetgunlaricha ochmadi hisob. O'zini uxlamishga solib kelaverdi. Ko'rinishidan hali oltmishga borib-bormagan, rang-ro'yi, egni-boshi toza-ozoda, saratonning oftobini kam ko'rgan. Dabdurustdan jur'atsiz deyish qiyin-u, lekin ancha ehtiyotkor odam. Jurnalistning taxminicha, qadalib ishlaydigan maydaroq amaldor.

— Men sizni tanidim, uka! — deb yubordi u birdan va avval ko'zi, so'ng chiroyi ochilib ketdi. — Siz muxbir Chori Xalilsiz. Televizorda ko'rganman!

Yolg'on ustida qo'lga tushgan bolakayday hayratda qolgan jurnalist bazo'r jilmaydi:

— Obbo! Umrim bino bo'lib bir marta televizorda chiqsam-u, shuniyam eslab qolganingiz qiziq!

Amaki zavqlanib kuldi va izoh bergan bo'ldi: betob odamning televizor tomosha qilish-u gazeta-jurnal o'qishdan boshqa nima ermagi qoladi? Buning ustiga, ko'rsatuv ikki-uch marta takroran berilgan bo'lsa.

— Bu jigitni qaerda ko'rganman, deb rosa o'yladim. Televizorda zo'r gap aytgandingiz-da! “Qo'shnisidan boshqa hech kim tanimaydigan odamlar haqida yozsam”, deganingiz yodingizdami?

Bu e'tirof moyday yoqib ketgan Chori Xalil tasdiq ma'nosida bosh irg'adi.

— Yana maqolangizni esladim. Yaqinda chiqqandi-ku, “Birovga qolgan kun”midi?

— Ha.

— Sarlavhasini ayting! Sarlavhasiyam zo'r!

Chori Xalil undan mehmonxona qaerdaligini so'ragisi kelmay turgan edi, avtobusdan tushganlaridan keyin amaki yana tilga kirdi:

— Aybga buyurmasangiz, Chorijon, bir taklifim bor.

— Ayting.

— Ishingiz bitganidan keyin, oqshom biznikiga kelsangiz. Uyim shu yaqin orada, — u qo'lini kunchiqar tomon cho'zdi. — Huv suvminorani ko'ryapsizmi? Biqinida narvoni bor.

— Ha, ancha baland ekan.

— O'sha minoraning yonida, Sayohat ko'chasi, 11-hovli. Ablay akaniki qaerda deb so'rasangiz, hamma biladi.

— Familiyangizniyam aytsangiz, xursand bo'lardim.

— Nurboyev. Ablay Nurboyev.

Chori Xalil qo'lini ko'ksiga qo'yib, minnatdorlik bildirgan bo'ldi:

— Aniq va'da berolmayman, amaki, lekin harakat qilganim bo'lsin.

Hamrohining qandaydir dardi borligi va o'sha dard Toshbibi Musayevaning eri Irismat Musayevga daxldorligini sezish uchun qilni qirq yorgan izquvar yoki valiy bo'lish shart emasdi. Ishi o'ngidan kelayotganidan yengil tortgan maxsus muxbir Chori Xalil mehmonxona tomon shitob odimladi.

Musofirxonadagi joyini tayin qilib, tuman partiya qo'mitasi sarkotibining qabulxonasiga kirib borganida kotiba ayol burniga paxta tiqilgan xastaday palag'da ovozda uning kimligini ijikilab surishtirishga tushdi. Tashrifnomasini ko'rgach, dik etib o'rnidan turdi-yu, ikki qavatli zarang eshik ortida g'oyib bo'ldi. Zum o'tmay, oq-sariqdan kelgan to'laroq odamni boshlab chiqdi. Chori Xalil uni tanidi: sarkotib Suvon Sanaqulov.

— Xush keldingiz! — dedi mezbon va eshikni lang ochdi. — Marhamat qiling, Chorijon.

Mezbon gapirdi, mehmon jim quloq soldi. Bu toifa rahbarlar gapini bo'lishingni, fikr-mulohaza bilan o'rtaga suqilishingni xushlamaydi. Buyruq berib, vazifa yuklab, natijasini so'rab o'rgangan. Ra'yiga qaragan ma'qul.

— Yosh ekansiz, ehtiyot bo'ling, — deb ochiqchasiga ogohlantirdi Suvon Sanaqulov oldidagi xatdan ko'zini uzmay. Uning xatdan horg'in nigohini uzolmayotganining sababini Chori Xalil sezdi: o'zi bir yoqli qilolmagan janjalga jurnalistni aralashtirayotganidan va yana o'zi mudhish xatardan ogohlantirayotganidan xijolatda.

Sarkotibning gaplarini eshitib, Chori Xalilning tasavvurida betlari bujur, lablari yupqa, g'azabnok bir odam jonlandi va qop-qora qalin qoshlari ko'tarilib tushdi. Bu — xayolidan “obbo, shunday deng” qabilidagi bir gap o'tganidan dalolat. Bunday lahzalarda u ko'nglidan joy olmoqqa uringan o'sha xavotirni ko'tarilgan qoshlari joyiga tushgunicha unutadi. Qulog'i vahimali gaplarga ko'nikib ketgan. Manglayini sekin silab qo'yadi: “Peshonamdan ko'raman”.

— Musayev hech balodan qaytmaydi, — dedi Suvon Sanaqulov. — Eski bokschi. Tog' ko'ziga kesakcha ko'rinmaydi. Ochig'ini aytaman: sizni xudo yetkazdi, uka.

Sirtdan qaraganda g'alati eshitiladigan bu gaplar behuda aytilmayotganini Chori Xalil g'ira-shira bo'lsa-da anglab turardi. Yosh bola emas, ko'p ko'rgan. Amaldor qavmi jurnalist zotiga duch kelsa, ikki og'iz tayinsiz, tuzsiz-tuturiqsiz gapni ming'ir-ming'ir qilib, tezroq qutulish payiga tushadi: “Uzr, majlisim bor edi!” Chebarko'lning sarkori bunday qilmadi. O'rta bo'yli, dumaloq ko'zlari o'ychan, chehrasi ochiq bu odam shoshilmay gapirardi. Qo'llari etdor, baquvvat, qarashlari sinchkov. Nigohi bilan ichingizga kirib, bor o'y-xayolingizni bilib olmoqchiday. Taxminicha, sarkotib Chori Xalilday bir beminnat mulozimning kelishini anchadan beri kutib yurgan-u, endi qulay fursatdan foydalanib qolmoqchi. Aslida, buning yomon joyi yo'q. Ko'nglidagi bor gapni yashirmasdan aytishga qaror qilgan. Bu qaror zamiridagi gaplarning zavqini tuygan maxsus muxbirning kasb kasali xuruj qilib, o'zicha talmovsirab, savol deganni yog'dirib tashlagisi keldi. Keldi-yu, o'zini bazo'r ushladi. Nomsiz barmog'iga uzukday o'ralgan yashil simni sekin burab qo'ydi: “Hozir kov-kovning mavridi emas! Gap qistirib, fikrini bo'lma!”

Suhbat avvalida sarkotibning Irismat Musayevga tish qayraydigan biror qasdi yo'qmikan, degan gumonga bordi. Ammo shubhasi asosliday ko'rinmadi. Ko'ringani — sabr-bardosh bobida mezbon Chori Xalildan baland ekan. Necha bor o'ylanib, necha bor xo'rsindi. Xo'rsinishlaridan sezildiki, sarkotibning ichi to'la dard. Vazmin odam bo'lishiga qaramay, o'sha dard asablarini yegan. Bu uning sezilar-sezilmay titrayotgan qo'llaridan, sovitkich g'irillab turganiga qaramay, keng manglayi, chakkalari, bo'ynida dam-badam yaltirayotgan va ro'molchasi bilan artib olayotgan reza-reza tomchilardan ko'rinib turibdi. Chetdan qarab, uni shalviragan odam deya olmaysiz. Chori Xalilning bilishicha, ko'pchilik hayiqadigan, poytaxtda ham gapi kesadigan rahbar. Birov joyidan qimirlatishi mahol. Uzunquloq gaplarga qaraganda, balandroq joylardan umidi yo'q emas.

Ajabki, hammaga zarbini o'tkazib kelayotgan ana shunday ustomon odamga jo'nroq bir bokschi behad azob bergan. Alam o'tkazgan. Kamsitgan. Xo'rlagan. Urmagan, so'kmagan, albatta, lekin tumanning oliy maqomli amaldorini — Dorug'asini, ya'ni xo'jayinini (darrov o'ziga xos va o'ziga mos laqab topganiga qoyilmisiz!) sariq chaqaga olmagan. Dorug'a tutab ketadi. Sening gaplaring, sening topshiriqlaring, sening qaror-marorlaringga — mening shashvarim, degan-da o'sha sobiq bokschi. Majlisga chaqirsangiz — kelmasa. Qaror chiqarib, el qatori uning xo'jaligiga ham vazifa yuklasangiz, bajarmasa. Hisobot talab qilsangiz, vaqtida taqdim etmasa. Tepkilagandan nimasi kam? Hay, mayli, deb, katta boshingizni kichik qilib, o'zingiz oldiga borsangiz, loaqal uyidan chiqib, salomingizga alik olishni o'ziga ep ko'rmasa! Dala-dashtni aylangani ketgan emish. Basirini topibdi: darvozasining oldida ikkita hashamatli mashina yaltirab turibdi. Biri oq, ikkinchisi ko'mirdan ham qora…