Onajonim
Nodar DUMBADZE,
gruzin yozuvchisi
(“Quyoshli tun” romanidan parcha)
Men sekingina eshikni ochdim. Onam deraza oldida o'tirgancha Varazis-Xevini tomosha qilayotgandi. Qachon uyga kelsam, u meni doim ilhaq bo'lib kutib o'tirgan bo'lardi. Onamga hech nima demay uydan ketib, unga nisbatan nohaqlik qilganimni tushunib yetdim. Uyga kech kelaman, boshqachasiga ilojim ham yo'q-da. O'n ikki yil davomida qaerga ketyapman, qachon kelaman, mendan hech kim so'ramadi. Meni ozgina tergash ham erkinligimga qattiq ta'sir etib, hayajonga soladi. Onam ahvolimni yaxshi tushunardi. Shu bois ham borgan sari g'amgin va indamas bo'lib borayotgandi. Biz ikkalamiz ham qiynalayotgandik. Kechalari yaxshi uxlamasdik, ba'zida onamning karavotiga o'g'rincha nazar tashlardim. Men uning ma'yus namli ko'zlarini, aytolmayotgan ta'nayu dashnomlarini his etardim. U ba'zan hech narsani so'ramas, biron narsani gapirib ham bermasdi. Odatda, men ham jim turardim.
Ammo bugun o'zgacha kun. Bugun ichimdagini to'kib, yuragimni bo'shatib olishim shart edi. Suhbatdoshga muhtoj edim. Birdaniga onajonimning qarshisiga o'tirdim. Qo'llarini tizzamga qo'yib, aqlli, shahlo ko'zlariga uzoq tikildim.
— O'g'lim, senga nima bo'ldi? — deb onam hayron bo'lgancha boshimni siladi.
— Onajon, dengizni eslaysizmi? Men eslayman. Bolaligimda Kobuletiga olib borardingiz.
— Ha, bolam.
— Biz quyoshning botishini birgalikda tomosha qilardik.
— Esimda.
— Dengiz va quyosh — ikki mo''jiza, to'g'rimi, onajon? Quyosh — bu shunday mo''jizaki, qaragan sayin joningga tegmaydi. To'g'rimi, onajon?
— Yo'q, bolam! — deb onam ko'zini yumgancha boshini qimirlatdi. U o'zi haqida nimalarnidir o'ylab uzoq sukut saqladi.
— Onajon!
— To'g'ri, quyosh mo''jiza, — davom etdi onam. — Biroq sen haqiqiy quyoshni ko'rmagansan… Quyoshdan jizg'anak bo'lgan yaydoq cho'l… O'lik toshlar, daraxtlar, yer… Quruqshagan tomoqlar… Bo'm-bo'sh miyalar… Hayotda shunday odamlar bo'ladiki, ular quyoshni ko'rishmaydi, botishidan quvonishadi. Ular ertasi kuni quyosh yana shunday beshafqat bo'lmasligiga umid qilishadi… Tushundingmi, o'g'lim?
Men javob bermadim. Onam ma'yus bo'lib kuldi.
— Senga ko'rinayotgan quyosh, albatta, bu mo''jiza. Unga qaragan sayin umring uzayadi va oxirigacha ham zeriktirmaydi…
Onam o'zining issiq qo'llari bilan nam lablarimga qo'lini qo'ydi. Men uning tizzasiga boshimni qo'ydim.
— Ko'ryapsizmi, onajon, endi kichkina bola emasman… Siz haligacha meni sakkiz yashar bola deb o'ylaysiz, axir yigirma yoshga kirdim. Siz hammasiga hayron qolyapsiz, qilayotgan ishlarim sizga yoqmaydi. Men yaxshi deb qilayotgan, quvonch keltirayotgan ishlarim sizni xavotirlantiradi. Siz barchasiga shubha bilan qaraysiz. Onajonim, o'tgan xotirotlarni endi unuting: men endi qanday yashayman?
— Buni unutib bo'lmaydi!
— Tushuning, endi sakkiz yashar bolakay emasman!
— Shunday bo'lsa ham, — dedi onam ichki hayajon bilan. Uning engagi qaltiradi.
— Nega unday deysiz? Nega, onajon?!
— Chunki sen men uchun haliyam sakkiz yashar bolasan.
— Onajon, men axir yigirmaga kirdim!
— Bu menga hech narsani anglatmaydi.
— Men bugun… bugun…
— Nima bugun…
— Bugun Gulikoga: “Men uchun dunyodagi eng aziz insonsan, birgalikda dengizga boramiz”, dedim. Men uning tizzasiga boshimni qo'yaman. Biz kun bo'yi siz yaxshi ko'radigan quyoshni tomosha qilamiz. Biz bir umr birga bo'lamiz… Onajon, bu sizni quvontirmaydimi?
Onam o'rnidan turdi-da, bir qo'li bilan meni o'ziga tortib quchoqladi va ikkinchi qo'li bilan jimgina sochlarimni siladi:
— Ha, bolam-a, bolam-a, bu nima deganing? Bu men uchun juda muhim-ku! Eng asosiysi, men bilan birga yashasang, mening eng yaqin odamimday, begona bo'lib emas! Eshityapsanmi? Men uchun begona bo'lmasang, asaltoy o'g'lim, ana shunda barcha-barchasini unutaman! Bolam, menga ayt-chi, meni yaxshi ko'rasanmi? Biz har doim birga bo'lamiz, degin! Shunday degin, bolam. Baxtiqaro onangni tinchlantir!..
Onam stulga o'tirib, yuzini qo'llari bilan bekitdi. U nima uchundir yig'lamadi, biroq uning qo'llari ohista qaltirardi. Men bo'g'zimga tiqilgan yig'ini zo'rg'a ushlab turdim. Onam tezda o'zini bosib olib, qo'llarini tushirdi.
— Onajon, — dedim asta, — Gulikoni ikki yildan beri sevaman. Tasavvur qilyapsizmi, ikki yil bo'ldi-ya?
— Bu ko'p muddat emas, bolam! — dedi onam ma'yus jilmayib.
Men indayolmay qoldim.
— Sizni ham juda-juda yaxshi ko'raman, — dedim, lekin so'zlarim ishonchsiz chiqdi. Onam buni sezdi.
— Bilaman, — deya yana kuldi onam.
— Faqat…
— Faqat Gulikoni mendan-da kuchliroq yaxshi ko'rasan va har doim u bilan birga bo'lishni xohlaysan. Shundaymi?
— Yo'q! Yo'q…
— Ha! Ha.
— To'g'ri, Gulikoni sevaman, shu barobarida, onajon, sizni undan ham a'loroq sevaman. Sizni ko'pdan beri yaxshi ko'raman.
— Ha, ko'pdan beri. Afsuski, men buni unutib qo'yganman.
— Onajon, — dedim birdaniga va so'rab qoldim, — siz otamni sevganmisiz?
Onam ko'zini yumdi va hech narsa demadi. Shunda juda ahmoqona savol berganimni tushunib yetdim.
— Sen otangni eslaysanmi? — deb so'radi onam ohista.
Bu so'rovdan so'ng o'ylanib qoldim. Otam… Nahotki otamni eslasam?.. O'rta bo'yli, ko'kimtir qora sochli chiroyli kishi edi. Charm palto va etik, ba'zida to'mtoq tumshuqli tufli va ingichka shim kiyib yurardi… Nihoyatda qattiqqo'l edi. Unda kimningdir iltimosi bo'lsa, meni jo'natishardi. U meni yaxshi ko'rardi… Yana nima? Boshqa hech narsa… Men ko'zimni yumaman, otamni shunday tasavvur qilaman… Hozir esa hech narsani ko'rmayapman… Bo'shliq, dahshatli bo'shliq… Demak, barchasi bu — boshqalarning so'ziga qaraganda bekorchi gaplar. Men hech narsani eslayolmayman, qanchalik harakat qilmayin, o'lay agar, eslolmayapman…
— Yo'q, onajon, eslayolmayman… Eslasam kerak deb o'ylovdim…
— Yo'q.
— Ha, shunday, uning rasmini ham ko'rganim yo'q!
Onam sekin yurib, shkafidan sumkasini oldi va qandaydir rasmni olib, oldimga tashladi. Hayron bo'lib, eski, sarg'ayib ketgan karton bo'lagini ko'rdim. Unda yalang'och, xursand bo'lib kulib turgan bir yashar bola ayiq terisi ustida yotardi.
— Kim bu?
— Sening otang!
— Otam?! Nahotki bu mening otam?! — so'radim men, go'yoki butun badanimda chumoli o'rmalaganday bo'lib.
— Ha, albatta, bu sening otang, men esa onangman!
Onamga yaqinroq kelib, ko'ksiga boshimni qo'yib yig'lab yubordim. U jim turar va meni yupatmasdi ham.
— Onajon, kechiring. Men va otam sizga yetkazgan ozorlarimiz uchun kechiring… Onajon, siz uchun nima kerak bo'lsa, nimani xohlasangiz, barisini bajo keltiraman… Agar xohlasangiz, odam o'ldiraman, istasangiz, Gulikoni ham unutaman yoki o'zimni otaman… Faqat kechiring meni, onajon, kechiring…
Onam boshimni astagina silab jim turardi. Keyin birdaniga uyg'onganday, sekin so'zladi:
— Yo'q, bolam, menga hech narsa kerak emas. Men uchun birovni o'ldirish shartmas. Sevgin, agar sevsang, modomiki u ham sevsa. Sizlar hayotda hali ko'p narsalarni tushunmaysizlar, bilmaysizlar sevgi nimaligini… Mening hayotim hali tugamagan, biroq umr yo'lim nihoyasiga yetgan ko'rinadi… Hozircha hayotman, seni yolg'izlatib qo'ymayman, qiynalishingga izn bermayman. Agar yordam zarur bo'lib qolsa, barisini bajaraman… Biroq, bolam, sening o'z yo'ling bor, o'sha yo'ldan dadil yurishing lozim.
— Ammo, onajon, qanday?
— Bilmayman… Agar bilganimda edi, unda qayg'ular kamroq bo'larmidi…
— Shunday bo'lsa-da, ayting, nima qilsam yaxshiroq bo'ladi?
— Orzularingning barchasiga to'g'riso'zlik va bag'rikenglik bilan erishishni odat qil.
— Bu nima o'zi?
— Bilmayman. Odamlar yomonlik qilishadi-yu, yaxshilik qilyapman deb o'ylashadi.
Onam so'zini to'xtatdi-da, deraza yoniga kelib Varazis-Xevi daryosiga tikilib qoldi. Uning yoniga kelib turdim. Undan yana nimanidir kutayotganimni sezdi-yu, men tomonga qayrilib jilmaydi.
— Faqat yaxshidan yomonni ajratib olishni o'rganib olgin, bolam.
— Qanday qilib?
— Bilmayman, bolam. Ammo shuni yaxshi bilamanki, hayotning o'zi senga buni o'rgatib qo'yadi.
— Hozir-chi? Hozir nima qilishim kerak?
— Hozirmi? — onam biroz o'ylanib qoldi. — Hozir borib uxlagin…
Onam peshonamdan o'pdi. Men jimgina yechinib, o'rnimga borib yotdim.
…Ertalab uyg'onib, onamning deraza oldida o'tirganini ko'rdim. Boshini tirsagiga qo'ygancha shirin uxlab yotardi. Uning yuzida odamni sehrlovchi nur — nim tabassum aks etardi.
Men kiyindim-u, qo'limga kitob olib, sekin eshik tomon yo'naldim.
— Bolam, turdingmi? — onamning ovozini eshitdim.
Ortimga qayrilib, tabassum bilan onamga qaradim.
— Qaerga ketyapsan, bolam?
Bu so'z hayotimda birinchi marotaba menga cheksiz huzur baxsh etdi: demak, menga kimdir qiziqyapti: qaerga ketyapman, qachon qaytaman — meni tergayapti… Bu to'rtta yurakka yoqadigan odatiy iliq so'zlarni yo'qotib qo'yishdan qo'rqdim. Qo'limdagi kitobni o'z joyiga qo'ydim. Negadir hech qaerga borgim kelmasdi…
Rus tilidan
Izzat AHMEDOV tarjimasi.