Uzuk

(hikoya)

Eri vafot etganidan keyin Haydarsiz o'tgan har kun Marhabo uchun uzundan-uzoq tuyulardi. Tongda uyg'onib, devorga ilib qo'yilgan suratiga qaraydi. Go'yoki unda Haydarning mehri, tabassumi, so'zlari singib qolganday, yuragiga iliqlik yuguradi, huzur bag'ishlaydi. Haydar o'limidan oldin qo'lidagi nikoh uzugini yechib, unga tutqazgani hali ham Marhaboning ko'z o'ngida turibdi:

— Bu mendan yodgorlik. Uni asra. Uzuk qo'lingda bo'lsa, men ham sen bilanman, — degandi.

Shu gapdan keyin uzuk Marhabo uchun nafaqat ziynat, balki muhabbat va vafo ramziga aylandi. O'zinikiga qo'shib uni ham taqib yurar, har gal qaraganida, erining nafasini his qilgandek bo'lardi. Turmush o'rtog'i bilan o'tgan damlarini eslab, yig'lab olardi.

Ammo qish qattiq kelgan yili sovuq, muhtojlik jonidan o'tdi. G'amlab qo'yilgan oziq-ovqat mahsulotlarining tagi ko'rinib qolgan. Pechkadagi oxirgi ko'mir ham yonib bo'lgan, kunduzgi muzdek shamol eshik ostidagi tirqishidan kirib, tanini titratardi… Ro'zg'origa yordam beruvchisi yo'q. Noilojlikdan uzukni sotishga qaror qildi. Qo'lidan yechar ekan, ko'z yoshlarini tiya olmadi. Qishloqdagi savdogar ayolnikiga bordi. Ayol uzukni aylantirib, obdan ko'zdan kechirdi.

— Aytgan narximga rozi bo'lsangiz, hozir pulini sanayman, — dedi u sinovchan nigoh tashlab.

— Iltimos, bir oz qo'shing, — Marhaboning ovozi titrab chiqdi.

Ikkovi kelishdi. Pulni olib, uyiga qaytayotgan Marhaboning yuragida bo'shliq paydo bo'ldi. Go'yo hayotining bir bo'lagini sotgandek, ko'ngli xijil edi. O'sha kecha Marhabo uzoq vaqt uxlay olmadi. Kechasi esa eri tushiga kirdi. Haydar unga uzoqdan qarab turganmish. Yuzida norozilik alomati aks etib turganmish.

“Uzukni nega sotding?” debdi Haydar.

“Yo'q, yo'q, sotganim yo'q…” deb o'zini oqlashga urinardi u.

“Aldab nima qilasan? Men sendan uni asrashingni so'ragandim. Uzuk muhabbatimiz ramzi edi-ku!” U shunday dedi-yu, yuzini ters burib, g'oyib bo'ldi. Marhabo cho'chib uyg'onib ketdi. Qo'lini paypasladi. Uzugi yo'q! Yuragi tez-tez urar, peshonasidan sovuq ter oqardi. O'tirib, nafasini rostladi. Qulog'ida erining gaplari hanuz yangrab turardi.

— Astag'firulloh!.. Astag'firulloh!.. — deya pichirladi ayol. — Boshqa choram yo'q edi, meni kechiring.

Ertasi kuni esa tong saharda qattiq taraqlagan ovozdan uyg'ondi. Bir zum nima bo'lganini anglay olmay turdi. Qarasa, devordagi surat yerda yotibdi. Haydarning ruhi kezib yurgandek seskanib ketdi. Suratni ehtiyotkorlik bilan olib, changini artdi. Devorga osib, uzoq tikildi. “Erimning ruhi bezovta bo'lgandir…” deb ko'nglidan o'tkazdi. Oynasining bir burchagidan uzunasiga tushgan kichik yoriqdan Haydar unga qarab turgandek tuyuldi.

— Arvohlar haqida aytilgan gaplar rost ekan-da… — dedi pichirlab. — Uzukni bugunoq borib qaytarib olaman!

Nonushta qilishdan oldin ikki kalima Qur'on o'qib, erining ruhiga bag'ishladi. So'ng apil-tapil kiyindi-da, kechagi pulni olib, o'sha ayolnikiga jo'nadi.

— Iltimos, uzugimni qaytaring, — dedi ko'zlari namlanib.

— Bu uzukning qandaydir siri bormi? — so'radi tijoratchi ayol hayratomuz ohangda, nimanidir yashirayotgandek.

— U marhum erimdan qolgan yodgorlik edi. Ikki kechadan buyon tushimda mendan uzukni so'rayapti.

Tijoratchi ayolning yuzidan rang qochdi. Bir lahza lol bo'lib turdi. Ammo ichidagi qo'rquvni sirtiga chiqarmadi. Uyam tonggacha ko'z yummagandi. Sababi, yotishidan oldin uzukni shunchaki qo'liga taqib ko'rgandi. Yechish yodidan ko'tarilib, uxlab qolibdi. Tushida unga yuzi aniq bo'lmagan, ko'zlari g'amgin kimsa qarab turganini ko'rdi. Keyin sovuq qo'li bilan uzukni barmog'idan sug'urayotgandek bo'ldi. Qo'rquvdan uyg'onib ketdi. Shu bo'yi uyqusi qochib, ertalabgacha o'tirib chiqqan edi.

— Mana, oling, — dedi u shosha-pisha ichkaridan uzukni olib chiqib. — Menga kerak emas!

Marhabo suyunib ketganidan uzukni bag'riga bosdi va darhol taqib oldi.

— Rahmat sizga, — dedi ko'zi yoshlanib.

O'sha kecha Marhabo tiniqib uxladi. Eri qaytib tushiga kirmadi. Faqat yelkasidan mayin sabo silab o'tgandek bo'ldi. Shu iliqlikdan uyg'ondi. Tong otgan, derazadan nur tushib turardi. Uzukni quyoshga tutib, barmog'iga qaradi. Uzuk avvalgidan-da yarqirab turardi…

Saodat MUSAYEVA