Hamkasbimiz nega chuv tushdi?
O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki diqqatiga!
Dono xalqimizda “Bir balosi bo'lmasa, shudgorda quyruq na qilur”,— degan naql bor. Bu bejizga aytilmagan albatta.
Kuni kecha bir yosh hamkasbimiz ishxonaga juda tushkun kayfiyatda keldi. Sababini so'rasak, plastik kartasidan firibgar-hakkerlar bir oylik pulini bir so'm ham qoldirmay yechib olishibdi.
Xo'sh bu qanday sodir bo'libdi?
Aytishicha, bir muddat oldin “Playmarket” ilovasidan yuklab olingan “Anorbank” dasturi orqali foizsiz kredit olish uchun onlayn ariza qoldirgan. Bu ham yetmaganidek, arizada barcha shaxsiy ma'lumotlari, pasport, plastik karta raqamlarini ko'rsatgan.
Unga foizsiz kredit va'da qilgan “shovvozlar” esa “Tez orada sizga bog'lanamiz” deb “lag'mon ilib” qo'yishgan.
Sodda do'stimiz esa “Menga foizsiz kredit beradigan bo'lishdi, bu pulga…” deya ko'p rejalar tuzgan. Xomxayollar bilan kredit pullarini kutgan. Ammo chuchvarani xom sanagan ekan.
Firibgarlar tuzog'iga tushib, naqd bir oylik maoshi — to'rt million so'mini “Uzumbank”dan pullari yechib olingan.
Hamkasbimiz ham sodda bo'lsa-da, anoyi emas, darhol mahallasidagi ichki ishlar noziriga murojaat qildi. Lekin baribir foydasi bo'lmabdi. Ma'lum bo'lishicha, bunday qallobliklar hozir urchigandan-urchigan ekan. Qarasa, nozirning stolida ham xuddi shunday tahlam-tahlam shikoyatlar-arizalar. Barchasi u singari firibgarlar tuzog'iga ilinib, pullaridan ajralgan jabrdiydalardan ekan.
– Aka, sizning 4 million pulingiz yechib olinibdi, mana bu yerda 30, 40 millionlab pulidan ayrilib qolganlar bor. Men hech tushunmayman, qanday qilib shu darajada sodda bo'lasizlar-a. Nega o'sha paytda biror rasmiy davlat bankiga yoki bizga kelib bir og'iz maslahat so'ramaysizlar. Endi bu jinoyatlarni ochish, tagiga yetish juda mushkul. Bu pullarni hech qanday yo'l bilan qaytarib ololmaysiz, chunki xorijiy yurtlarning qay bir kovagida bunday tovlamachilik bilan shug'ullanayotgan jinoyatchilar, uchiga chiqqan olg'irlar — xakkerlarni aniqlashning o'zi bo'lmaydi, — deyishibdi unga.
Ertasi kuni pullari yechib olingan plastik karta bankiga ham murojaat qildi. Ular ham pullarni qaytarib olish imkonsizligini, bu ishlar bir guruh firibgarlar tomonidan chet eldan turib amalga oshirilishini, yordam bera olmasligini aytishibdi bankdagilar.
Qizig'i shundaki, keyingi paytlarda ochiqdan-ochiq yurtimizda faoliyat ko'rsatayotgan moliya muassasalari nomidan ijtimoiy tarmoqlarda e'lonlar joylashtirib, odamlarni chuv tushirish xolatlari oshib bormoqda. Lekin negadir bu borada Markaziy bank tizimlari jim, mum tishlab olishgan? Aytaylik, “Anorbank” mas'ullari, ularning nomini sotib, foizsiz kreditlar berish to'g'risidagi e'lonlarni ko'rishmaganmi? Ko'rishgan bo'lsa, “ey odamlar, bu narsalar yolg'on, bizdan emas, firibgarlar tuzog'iga ilinmang!” deb nega bong urishmaydi? Juda qiziq. Nima, ularning ham tili qisiq joyi bormi yo?
Albatta, bugun millionlab yurtdoshlarimiz onlayn to'lov tizimlaridan faol foydalanishmoqda. Bunga, birinchi navbatda, onlayn kartalarning joriy etilishi keng yo'l ochib berdi. Hozir deyarli har bir oilada “Uzcard”, “Humo” onlayn kartalari ishlatilmoqda. Ushbu tur plastik kartalari orqali nafaqat savdo va xizmat ko'rsatish shoxobchalariga o'rnatilgan terminallar orqali, balki foydalanuvchining shaxsiy smartfonidagi “Click”, “Payme” yoki kompyuterlar orqali turli onlayn to'lovlar, pul o'tkazmalarini amalga oshirish imkoni mavjud. Bunday qulayliklar shubhasizki, barchaga yengillik beradi. Ortiqcha yugur-yugur, navbat kutish, asabbuzarlik, qog'ozvozlikdan xalos etadi.
Nimasini aytasiz, o'tgan yili bir tanishimning ham 40 million pulini firibgarlar aldov yo'li bilan o'zlashtirib olishgan edi. Pul achchig'i jon achchig'i. Sho'rlik necha yillab yig'ib, terib yurgan puli ekan, uning alamiga chiday olmay o'z joniga qasd qilgandi.
Ha, bugun eng ko'p sodir bo'layotgan jinoyatlardan biri firibgarlik hisoblanadi. Firibgarlikning esa turlari ham ko'payib ketdi. Birov kimnidir o'qishga kiritib qo'yaman deydi, kimdir yaxshi joyga ishga joylashtirish uchun aldab pul olsa, ijtimoiy tarmoqlardagi qalloblar “nomingizga katta meros o'tkazib berish” uchun sizdan plastik kartangiz raqamini so'raydi. Endi esa nufuzli banklarning nomini sotib, foizsiz yoki nihoyatda kam foizli, imtiyozli kreditlar berish va'dasi bilan sodda kishilarni chuv tushirish avj olmoqda.
Darvoqe, kuni kecha Facebook tarmog'ida yana bir qancha davlat banklari nomi bilan foizsiz kreditlar bir kunda, hatto bir necha soatda berilishi haqidagi e'lonlarga ko'zimiz tushdi.
Lekin negadir respublika banklari, Markaziy bankning ham munosabati ko'rinmaydi. Yo rostdan ham banklarimiz mutlaqo foizsiz kreditlar berishga o'tdimi? Yoxud bizning sodda hamkasbimiz singari xalqimizni chuv tushirish davom etaversinmi?
Islom ASILBEKOV