Bog'lar sharbatga to'laversin
Yoshligimda (1960–1970 yillar) Marg'ilon shahri istirohat bog'i yonboshidan boshlanib Eshonguzar qishlog'iga olib boradigan uch chaqirimcha yo'lni bosib do'ppifurush ayolnikiga borishni yaxshi ko'rardim. Sababi – o'sha ko'chadagi bir hovlida baland, qari nok daraxti bor edi. Ayniqsa, uning shoxlarida mevasi pishib turganini ko'rish… To'g'risi, o'shanda bir dona butun nok mevasini tishlab-tishlab yeyishni… faqat men emas, ko'pchilik tengdoshlarim orzu qilardik. Chunki aqlimni taniganimdan uyimizga faqat nozik mehmonlar kelganda dasturxonga qo'yish uchun yoki kimdir kasal bo'lib qolganda unga tansiq taom sifatida sanoqligina nok olib kelinardi. Ayni nok pishig'ida uning bir donasini bir necha kishi bo'lishib yerdik.
Paxta yakkahokimligi ildiz ota boshlagan o'sha yillarda, garchi biz shaharda yashasak ham, hovlimizda uzum toklaridan boshqa meva daraxti yo'q hisobida edi. Sal bo'yi cho'zilib shoxlagan olma, o'rik daraxtlarini kattalar kesib tashlashardi, aytishlaricha, agar ular ko'zga ko'rinib qolsa, soliq idorasi xodimlari kelib, bu daraxtlargayam soliq solisharkan. Bizning oilada oltita farzand, devor-darmiyon bo'lgan amakimning yettita o'g'il-qizlari bor edi. Hammamiz bobomizdan qolgan tomorqaning ichkarisi – ko'chadan chetroqda bo'lgan bir tup qandak o'rik dovuchchalaganidan boshlab tagidan ketmasdik, mevasi pishar-pishmas deyarli yeb tugatardik. Yana bir marvarid tutimiz bor edi, uning mevasidan o'zimiz, qo'ni-qo'shni bir-ikki marta bahramand bo'lib, endi shig'il pisha boshlaganda qandaydir boshliq yetagida kelgan uch-to'rt kishi uning shoxlarini kesib-kallaklab mashinaga ortib ketishardi. Bu hol hech kimga yoqmayotgani ko'rinib turar, qancha odamning rizqi shu shoxlar bilan kesilib ketayotganini shivirlab gapirishar, lekin davlatga pilla yetkazib berilishi siyosiy masala deb izohlanar, shuning uchun pilla qurtiga ozuqa bo'lgan tut shoxlarining mevalari ayni oqara boshlagan pallasida kesib ketishlariga hech kim qarshi so'z aytolmasdi ham.
Bolalik, yoshlikda inson tanasi ho'l mevaga boshqacha o'ch, talabgor bo'ladi. Ko'p yillar davomida kitoblardagi suratlar orqaligina ko'rish mumkin bo'lgan mevazor bog'lar, shoxlardagi larzon yoz ne'matlari xayolimda ertakka o'xshardi. 1983 yilning ayni bahorida yozilgan quyidagi satrlar o'sha yillar manzaralaridan xotira:
Yangi kun – yangi baxt, yangi orzular,
Boshingiz but bo'lsin, qavmingiz unsin
Bobomdan qolgan, ey marvarid tutlar.
Dorilar mavsumiy kuch bergan yerim,
Doridan hosilin puch bergan yerim –
Qop-qora, qup-quruq etakka o'xshar.
Bu yilgi bahorda ertakka o'xshar
Olmayu anjirli, tokli hovlilar,
Qaydadir bor bo'lsa, nokli hovlilar…
Bundan o'ttiz besh yil avvalgi bir voqea ham sira yodimdan chiqmaydi: qo'shni kelin aprel oyi oxirlarida nok mevasiga boshqorong'i bo'lib qoldi. Kelin-kuyovning ota-onasi viloyatda yashashardi. Kelin yuragini menga ochardi: “Xo'jayinimga aytdim, bugun bozorni yaxshilab aylanib, nok topib olib keladilar…” Ko'p qavatli uyning bitta yo'lagida yashaymiz, har kuni ko'z-ko'zga tushadi. Ayol ertasiga yana dil yoradi: “Kecha katta bozorda ham nok uchratmaptilar. Erim, yaqinda nok pishadi-ku, o'tgan yilgisi qoldimi, deyaptilar…” — bu gapni aytayotgan bo'lajak onaginaning ko'zlaridagi mislsiz tashnalikni ko'rsangiz. Bunaqa paytda ayol ahvolini ayoldan ortiq hech kim anglamaydi, his etmaydi. Kelin sahroda suv izlagan yo'lovchi kabi entikib, sog'inib so'zlardi: “Tushlarimda ham nok ko'raman. Suvlarda chiroyli mevasi oqib keladi, olmoqchi bo'laman, ammo qo'lim yetmay yonginamdan o'tib ketadi. Uyg'onib ketaman, ko'ksimning mana bu yeri jizillab kuyayotgandek, nok yesam, o'sha joy taskin topadigandek…” Shu gapning ertasiga ertalab men bir yashar qizimni aravachaga solib Eski shahar bozoriga bordim. Rastalarni shoshilmay aylandim, haqiqatan ham nok degan meva ko'rinmaydi. Bir payt… bozorning chekkasidagi peshtaxtaga keksa odam kichkina tog'orachada qog'ozlarga o'ralgan nok qo'yib o'tirganiga ko'zim tushib qoldi. Cho'ntagimdagi hamma pulni chiqarib, shunga yarasha nok berishini so'radim va ikki dona meva bilan uyga chopdim. Bu ajoyib ne'matni ko'rgan kelin ko'zlariga ishonmasdi, nazarimda, butun vujudi minnatdorlikka aylangandi. Yombi, yo'q undan ham qimmatu noyob narsa topib olgan kabi mevani bag'riga bosib uyiga uchib kirib ketdi va… hech qancha vaqt o'tmay eshigimiz taqilladi. Ochsam, qo'shni kelin: “Opa, bittasi yetarli ekan, yedim, hamma chanqog'im, mana bu yerimning jizillashi bosildi. Bunisini o'zingiz…” Kulib qo'lini qaytardim.
Necha yildirki, yurtimiz bozorlariga yo'lim tushsa, ayniqsa, yildan-yilga qishdayam xuddi yoz pallasidagidek tar mevalarga to'lib toshgan peshtaxtalar, ulardagi xilma-xil nav mevalar, aynan noklarga ko'zim tushganda, beixtiyor, yuqorida aytilgan gaplar, xotiralar dilimdan o'tadi. Yillar o'tgani sayin menga pishiqchilik paytida mevali daraxtlarni ko'rmoq, ulardan o'z qo'ling bilan uzib yemoq ham boshqacha bir baxtdek tuyuladi. Biror joyda pishib turgan mevadan terib kimdir bermoqchi bo'lsa, “To'xtang, men o'zim daraxtdan uzib olay Allohning mo''jiza ne'matini, buning zavqi boshqacha”, deyman. Balki, bu bolalik, yoshlik yillarimda qalbimga o'rnashib qolgan orzuli havasning ijobatidan shukronadir.
O'tgan yili, mana, bu yil bahorda ham muhtaram Yurtboshimizning tashabbus, g'amxo'rliklari bilan viloyatlardagi yuzlab yoshlarga, oilalarga imkoniyat va ehtiyojlarga qarab yerlar ajratib berilayotgani, hech qancha vaqt o'tmay bu joylar ekinzoru mevazorlar, chorva maydonlariga aylanayotgani; muhimi, o'z yeriga ega bo'lganidan ko'ksi tog'dek yuksalib, g'ayratga to'lib-toshib yurtni obod, boy, dasturxonlarni to'kin etish toleidan quvonib, faxrlanib mehnat qilayotganlarni ko'rganda, dilga duolar to'ladi: “Xalqimizning ozod, obod yurtda bag'ributun kunlari barqaror bo'lsin! Farzandlarimiz jismonan, ma'nan kamolatli, orzularining yo'llari oydin, yaqin, xayru barokatli bo'lsin. Vatan mevazoru bog'lar qo'ynida yashnab, bog'lar sharbatga, qalblar shukronaga to'laversin”.
Muhtarama ULUG'OVA,
O'zbekiston Respublikasida
xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi