Matbuotdan allergiyangiz bormi?
Surxondaryoda gazeta va jurnallarning sotilishiga hamda obunaga zimdan to'sqinlik qilayotgan ayrim mahalliy amaldorlarning xurmacha qiliqlari xususida
Insonning ma'naviyati, madaniyati, ziyolilik darajasi, avvalo, uning bajarayotgan vazifasi, egallab turgan lavozimi, dabdabali uyi, minib yurgan mashinasi, po'rim kiyinishi, mansabi va moddiy boyligi bilan belgilanmaydi. Agar shunday bo'lganda edi, barcha katta-kichik “amaldor”lar va “boylar” ham dunyodagi eng madaniyatli, eng ma'naviyatli shaxslar deb fuqarolik jamiyati tomonidan e'tirof etilgan bo'lardi. Bu asrlar sinovidan o'tgan aksioma.
Bu gaplarni bejiz aytayotganimiz yo'q. Bir umr gazetada ishlaganligim tufayli bundan besh-olti yil ilgari Surxondaryo viloyat “Matbuot tarqatuvchi” sho''ba korxonasi faoliyati qanday bo'lganligini yaxshi bilaman. Bir kun borsam korxona hovlisida yuk mashinasidan yigitlar gazeta, jurnal, kitob tushirayotgan ekan. Kitoblarni ko'rib hayron qoldim.
— Shuncha kitobni qanday sotasizlar? — so'radim korxona hisobchisi Ilhom degan yigitdan.
— Bor-yo'g'i uch mingta kitob. Joylarda bo'lib o'tgan uchrashuvlarda o'quvchilarning talab va ehtiyojini o'rganib, shu qarorga kelganmiz. Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Shukur Xolmirzayev, O'tkir Hoshimov kabi mashhur yozuvchilarimizning asarlari. Do'konlarimizga tarqatib bersak, uzog'i bilan bir oyda sotilib ketadi.
O'zim ham besh dona kitobni sotib olib sumkamga joylagach, Ilhom kulib yubordi: “Mana ko'rdingizmi, yukni tushurib ulgurmasimizdan savdo boshlanib ketdi”.
Bugungi kunda viloyat “Matbuot tarqatuvchi” sho''ba korxonasida ahvol mutlaqo boshqacha. Termiz shahri va tumanlar markazlarida keng ko'lamda qurilish ishlari boshlanganligi tufayli bundan 4-5 yil oldin mahalliy hokimlar matbuot do'konlarini “vaqtincha”, deb oldirishgandi. Lekin hanuzgacha “vaqtincha”, deb oldirilgan matbuot do'konlarini qayta o'rnatishga mutasaddi amaldorlar ruxsat berishmayotgan ekan. Viloyat “Matbuot tarqatuvchi” sho''ba korxonasi direktori Tohir Jo'rayevning hasratidan “dud” chiqadi.
— Yangi tashkil etilgan dehqon va buyum bozorlari, bosh bekatlar, oliy o'quv yurtlari rahbarlariga murojaat etganimizda ular jon-jon, deb rozi bo'lishdi. Lekin mahalliy hokimlar joylarga matbuot do'konlarini o'rnatishga va faoliyatini boshlashiga shuncha yillardan buyon turli bahonalar bilan ruxsat berishmayapti. Bilasizmi, “vaqtincha” voqeasidan oldin viloyat bo'yicha aholiga 105 ta matbuot do'koni xizmat ko'rsatar edi. Oyiga 120 ming, yiliga 1 million 440 mingdan ortiq gazeta va jurnal sotilardi. Bu vohadagi o'qimishli aholining salkam 30 foizini tashkil qiladi. Hozirgi kunda bor-yo'g'i oyiga 10 ming nusxa gazeta va jurnal sotiladi. Bu avvalgidan o'n ikki baravar kam degani. Prezidentimiz Uchinchi Renessans — Uyg'onish davrini biz boshlab beramiz, deyapti. Mahalliy amaldorlar esa milliy matbuotga, ma'rifatga, madaniyat va ma'naviyatga bo'lgan munosabatini dahshatdan boshqa narsa, deb baholab bo'lmaydi. Axir, uyg'onish uchun ma'rifat, ma'naviyat kerak! — deydi Tohir Jo'rayev.
Darhaqiqat, bunga vaziyatni o'rganish jarayonida o'zimiz ham to'liq amin bo'ldik. Surxon vohasidagi tuman va shaharlarda o'ttizdan ortiq bozor, yigirmaga yaqin katta-kichik shohbekat, oltita oliygoh, qanchadan-qancha yirik ishlab chiqarish korxonalari, texnikumlar, maktablar mavjud. To'g'ri, har kim ham u yoki bu vaqtli matbuot nashriga o'z vaqtida obuna bo'lolmasligi mumkin. Lekin o'zini qiziqtirgan nashrni matbuot do'konidan sotib olishni istaydi.
Biz muammo nimada ekanligini bilish uchun Termiz shahar hokimligiga bir necha marta bordik. Mazkur sohaga mutasaddi bo'lgan shahar hokimi o'rinbosariga ko'plab qo'ng'iroqlar (bir gal go'shakni ko'tarib, Namanganda xizmat safaridaman degani rost) qildik. Javob yo'q! Temir panjara ortida turgan shaxs esa: “Aka, sizni kiritsam, meni ishdan haydab yuboradi. Qo'ng'iroq qilaylik-chi, nima deydilar”dan nariga o'tmaydi. Kechirasiz, “yo'q ekanlar”, deydi. Hatto, o'zini telefonda “kotibasiman”, deb tanishtirgan xonimga shahar hokimi o'rinbosari janob Sh.Rahmonqulovga muddaomizni yetkazing, deb telefon raqamimizni ham aytdik. Bu qanday sirli mahkama bo'ldiki, uning xodimlari bilan uchrashib, gaplashib bo'lmasa?! “Bu kimsaga davlatimiz rahbari gazeta-jurnal o'qinglar” deyapti deyishni ham o'zimizga ep ko'rmadik. Chunki odamning o'zida bo'lmagach, sadqai suxan, degan ekan bir biz kabi dili vayron odam.
Dalil va raqamlar injiq bo'ladi. Endi hujjatlar so'zlasin!
“Termiz shahar “Farovon” massivida joylashgan “Yashil dunyo” bozori hududidan ikkita yangi tipdagi, zamonaviy matbuot do'konlarini o'rnatish uchun joy ajratish choralari ko'rib chiqilayotganligini ma'lum qilamiz.
Viloyat hokimining o'rinbosari R. Pardayev. Imzo. 2019 yil 20 dekabr.”
“…Ko'p qavatli uylar va “Yashil dunyo” foydalanishga topshirilgandan so'ng, ikkita matbuot do'konlari joylashtirish masalasi qayta ko'rib chiqiladi va amaliy yordam ko'rsatiladi.
Termiz shahar hokimining o'rinbosari Sh. Rahmonqulov. Imzo. 2019 yil 26 mart.”
“Murojaatda ko'tarilgan masala yuzasidan, shaharning A. Navoiy ko'chasi yoqasida yangidan qurilayotgan bozor, Taraqqiyot ko'chasi yoqasida joylashgan Zobitlar uyi yonidan va M-41 avtomagistral ko'chasi yoqasida joylashgan Avtoshohbekatlar hududlari ishlab chiqilgan bosh rejaga asosan qurilgan bo'lib, ularning hududida zamonaviy ko'rinishda “Matbuot tarqatuvchi” savdo shaxobchasi joylashtirish mumkinligini ma'lum qiladi. Shahar hududida joylashtirilgan sobiq matbuot shaxobchalari bugungi kundagi zamon talablariga javob bermasligini bildiradi.
Termiz shahar hokimining o'rinbosari Sh. Rahmonqulov. Imzo. 2019 yil 6 avgust.”
“O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 apreldagi “Dehqon bozorlari va savdo komplekslari faoliyatini tashkil qilishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi qaroriga muvofiq bozorlarning hududida biron-bir ob'yekt qurish va foydalanish uchun yer maydonlari ajratib berishda, shuningdek, bozorga tegishli ko'chmas mulk ob'yektlarini jismoniy va yuridik shaxslarga mulk qilib, topshirilishiga yo'l qo'ymasligi qayd etib o'tilganligini inobatga olib, mazkur hududdan yer maydoni ajratishning imkoni yo'qligini ma'lum qilamiz.
Termiz shahar hokimining o'rinbosari Sh.Rahmonqulov. Imzo. 2019 yil 27 noyabr.”
“Mazkur xatingizda keltirilgan masala yuzasidan Sizga, shaharning Farovon massivida joylashgan “Yashil dunyo” bozori hududidan 2 ta zamonaviy tipdagi matbuot tarqatuvchi do'konlarni o'rnatish uchun bozor ma'muriyati bilan o'zaro kelishgan holda o'rnatish maqsadga muvofiqligi ma'lum qilinadi.
Termiz shahar hokimining o'rinbosari B.Gulyamov. Imzo. 2020 yil 11 dekabr.”
Men nima deyman, qo'bizim nima deydi! Bizdagi barcha qonunlar, qarorlar mamlakat, millat huquq va manfaatlarini himoya qiladi-ku! Viloyat “Matbuot tarqatuvchi” idorasi murojaatlariga yuqoridagi kabi bir-birini rad etuvchi, savodsizlarcha yozilgan rasmiy javob xatlarini bejiz aynan keltirmadik. Nima emish, bozorlar va bosh bekatlar xususiy emish. Ular rozi bo'lib turganda mahalliy hokimiyat nega matbuot do'konlarini o'rnatishga tish- tirnog'i bilan qarshilik ko'rsatayapti? Buning zamirida nima bor ekan?
Yuqorida aytilgan joylarda kimlar va nimalar uchun joy ajratilmagan deysiz! Nahotki, ma'rifat, matbuot, ma'naviyat uchun joy topilmasa?! Yangi O'zbekistonni shunday amaldorlar, shunday hokimlik vakillari bilan qurib bo'ladimi?! Avvalo, bundaylarning ma'naviyatini, madaniyatini, ma'rifatini, dunyoqarashini “yangilaydigan” mard qani?
Shu o'rinda, milliy matbuotga mahalliy amaldorlarning munosabati borasida ayrim dalillarni qistirib o'tsak. Bir paytlar katta amaldor bo'lgan, hozirgi vaqtda viloyatdagi bir boshqarmalarning birida boshliq bo'lib ishlayotgan “akaxon”ning huzuriga bordik. Maqsadimizni bilgach, “Hozir o'zini bilgan gazit o'qimaydi. Juda to'g'ri qiladi. Hammaning qo'lida ayponi bor. Chunki gazitdan ko'ra o'n karra ko'proq va tezroq dunyo voqealaridan xabardor bo'ladi. Xafa bo'lmanglar, men xodimlarimga obuna bo'linglar, deb aytmaganman va aytmayman”, dedi. Bir zamonlar viloyatni boshqargan odam shunday degach, boshqasidan nimani ham kutish mumkin…
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev katta-kichik rahbarlarning OAVlari bilan yaqin hamkorlik qilishi zarurligini uqtirmoqda. Ammo ming afsuski, hatto shahar hokimini qo'yaturaylik, ularning o'rinbosarlari ham respublika matbuot vakilini bir tiyinga olmasa!
Ikkinchi manzara. Bir tanishim bor. Otasi mashhur jurnalist bo'lganligi uchun matbuotning qattiq nonini yeb ulg'aygan, o'qigan. U kishi ham hozir katta amaldor. Uch-to'rtta nashrning vakillarini qabul qildi. Bechora muxbirlar shunga ham xursand. Birin-birin tanishgach, “Men sizning gazetangizga obuna bo'lmayman. Mayli shunday deb yozing. Menga tuhmat qilgansizlar, tanqid qilgansizlar. Mening jamoam bu gazetani o'qimaydi”, dedi.
Hamkasbim g'azabdan titrab ketdi. Xo'sh, boshliqni gazetada tanqid qilishgan bo'lsa, o'quvchi-talabalar, o'qituvchilarda nima gunoh! Aytganini qildi, o'sha yili, o'sha gazetaga shunday katta jamoadan birorta kishi ham obuna bo'lmadi. Sababi aniq: uning aytganini qilmagan xodimning sho'riga sho'rva to'kiladi. Amalni, mansabni o'z maqsadi, shaxsiy manfaati yo'liga solib olgan kishilar haqida bunday misollarni ko'plab keltirishim mumkin.
Bizning eng og'riqli nuqtamiz ham madaniyatimiz va ma'naviyatimizda. Prezidentimiz barcha tarmoq va sohalar faoliyatini demokratik tamoyillar asosida qonun bilan kafolatlab qo'ygan. Janob mahalliy amaldorlar bilib qo'yingkim, Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 4 iyuldagi “Vaqtli matbuotni tarqatish korxonalarini boshqarish tuzilmasini takomillashtirish to'g'risida”gi qarorining 10-bandida “Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari aloqa bo'limlari, vaqtli matbuot sotiladigan savdo tarmoqlarini odamlar gavjum joylarda, jamoat joylarida, yangi ob'yektlar barpo etiladigan hududlarda qurishni nazarda tutsinlar”, deyilgan.
Yana shuni unutmasalarki, o'zbek milliy matbuoti, adabiyoti, san'ati bir-ikkita amaldorga emas, asrlar chig'irig'idan o'tgan zakovatli millatga, boqiy mamlakatga, qudratli davlatga xizmat qiladi. Uning milliy manfaatlarini oqilona himoya etadi. Ochig'ini aytganda, Surxondaryodagi ko'pgina mahalliy amaldorlarning milliy matbuotimizdan allergiyasi bo'lsa, bunga biz yoki boshqa fuqarolar yo matbuot do'konlari aybdor emas!
Safar OMON,
“Hurriyat” muxbiri