Bu o'sha Amerika edi…
Mening chindan Amerikaga birinchi kelishim edi. Birinchi marta ko'rdim Amerikani. Lekin hayotga kelganimga yarim asrdan oshdi. Men shuncha yil yashaganimdan, aniqrog'i, yashab qo'yganimdan unchayam xijolat chekmasdim, o'ylamasdim ham balki… agar Amerikaga kelmagan bo'lganimda!
Ayovada o'tayotgan mana shu ikki oy ichida juda uzoq yashaganimni his qilyapman. Shahar osoyishta, odamlar shu qadar xotirjamki, kuzatib turib ham dam olasan. Bo'lmasa, birorta bekorchi odamni uchratganim yo'q. Hamma o'z ishi bilan band. Lekin mana shu shoshayotgan odamlarning ham qiyofalari juda sokin, yuzlaridagi kulgu juda tabiiy. Birinchi kelgan kunlarim yoshlar, hattoki, qarib qolganlari ham yonimdan salom berib o'tganlarida ajablandim va hushyor tortdim. Ertasidan boshlab diqqat qila boshladim. O'zim yoshi kattalarga birinchi bo'lib salom berishga harakat qila boshladim. Va bir hafta ichida anchagina moslashib oldim. Keyinroq esa qiynala boshladim. Chunki, men o'zimizning xalqimiz bilan bu odamlarni solishtira boshlagan edim… (Bu alohida mavzu)
Universitetdagi dars soatlari bizning vaqtimizni inobatga olgan holda rejalashtiriladi. Agar umuman vaqtingiz bo'lmasa, aytasiz. Sizga yozib olingan dars Email pochtangizga yuboriladi. Sizning qachon vaqtingiz bo'lsa, kirib darslar bilan tanishishingiz mumkin. Shahardagi hamma transport o'quvchi va studentlar uchun bepul xizmat qiladi. Balki, o'qituvchilarga ham bepuldir, bilmadim. Men student hisoblanganim uchun o'zimga tegishli hamma narsalardan o'sha kunining o'zida xabardor qilindim.
Sekin, bir maromda boshqarilayotgan mashinalarni ko'rib, shunchalar hayron bo'lganimdan mashinaning ichiga qaradim kelgan kunim. Men ichida odami yo'q, avtomatik holatda boshqarilyapti, deb o'yladim. Keyin odamlar tarafidan boshqarilayotganini ko'rib, to'g'risi, o'sha kuni juda g'alati kayfiyatda yurdim. Umuman vaqti yo'q odamlarning mashina boshqargandagi xotirjamligini qanday qilib o'rganish mumkin ekan? Yo'ldan o'tayotib, rul boshqaruvchilariga zimdan razm solaman, yuzlarida tabassum bilan yo'lni kuzatib turishadi. Yo'lni kesib o'tayotgan piyodalarda umuman xavotir yo'q. Biror haydovchi yo'l harakati qoidalarini noxos buzib qo'ysa-chi, degan qo'rquv yo'q.
Hattoki, yo'lidan chiqib qolgan olmaxonlarni bemalol o'tkazib yuborib, keyin yo'lini davom ettirayotgan qator mashinalarga qarab, yana hayratlana boshlayman. Bu yerda olmaxonlarning qadri ham bizning odamlarnikidan baland! Bu o'lkada mumkin emas, degan so'z yo'q shekilli, na universitetda, na ko'chada eshitdim bu so'zni. Hamma narsani tabiiy qabul qilishadi. Birovning ustidan birov kulmaydi. Dars vaqtlarida biror narsaga tushunmasangiz yoki tushuntirib berolmasangiz, bu ham tabiiy hol. O'qituvchining qiyofasi o'zgarsa-chi? Bu yerda sizning fikringiz juda muhim, har bir so'zingiz qadrlanadi. Sizga nimadir yoqmasa, bemalol qilmasligingiz mumkin. Men Yevropada ham odamlar kitob o'qimay qo'ygan, deb eshitgan edim… Yo'q, noto'g'ri ekan!
Yoshi katta odamlarning ko'cha o'rindiqlarida ham kitob o'qib o'tirganlarini ko'rib havasim keldi. Chunki, men yoshligimdan qariyalarni ko'rsam, rahmim keladigan odatim bor edi… Meni yana qattiq taajjubga solgan narsa, ko'chalardagi bepul kutubxonachalar… Avvaliga tushunmadim, “tekin kutubxona”. Yaqin borib, ochib qaradim, ochiq ekan. Erinmay kitoblarni ko'rib chiqdim. Dostayevskiydan tortib, Pasternak, Flober, Orxon Pamukning kitoblari, Xemenguey, Xuan Rulfo va men tanimaydigan talay yozuvchilarning kitoblari, ayniqsa, Toni Morisonning kitobini ko'rganimda, qotib qoldim. Hamma kitoblarni xonamga olib ketgim keldi, uyaldim. Lekin, baribir, Toni Morisonni tashlab ketolmadim. Yana xayolim uy taraflarga ketadi. Uzoqqa bormaylik, o'zimning uyimdan gapira qolay. Ikki uyimda kitoblar jamlangan, o'qiladigani ham, o'qilmaydigani ham javonda turadi. O'qilmaydiganlarini o'qiydiganlarga shartta voz kechib bervorolmayman, yomon bir tushuncha bor, men ularni osonlikcha yig'maganman. O'qigan kitobingni ham bermaysan, bersang ham, xotirangni o'chib ketmaydigan joyiga yozib, keyin berasan. Bizda demak, xudbinlik juda kuchli. Biz hammaning o'qishini, bilimli bo'lishini uncha ham istamaymiz, shekilli?.
Bundan 4-5 yil avval, Toshkentimiz — jonajon poytaxtimizdagi milliy kutubxonaga borgandik bir dugonam bilan. To'g'risi, bir kitob zarur edi… Men hujjatlarimni unutibman, o'rtog'imning esa boshida ro'moli bor edi. Men hujjatim yo'qligi, o'rtog'im esa boshida ro'moli borligi uchun kutubxonaga kirolmaganmiz…
Ikkalamizning yalinganlarimizni eslab, ko'zimdagi yoshni to'xtatolmadim…
Xosiyat RUSTAMOVA,
shoira,
Ayova universiteti
Xalqaro yozuvchilar dasturi rezidenti