Tog'am

O'tgan yakshanba kuni     bolalar   bilan   poytaxtimizdagi   “G'alaba bog'i” ga bordik. Bu yerda bo'lgan odam, eng avvalo, tinch osmonimiz, osuda   kunlarimiz, to'kin   dasturxonlarimiz uchun shuk­rona   qiladi. Shunday yurtda yashayotganimizdan faxrlanadi.   Negaki   bog'dagi barcha eksponatlar,   yovuz urushning oqibatlari,   o'sha paytdagi kuy-qo'shiqlar,   harbiy texnika va qurol-yarog'lar, mehnatkash   xalqimizning urush   va   urush ortidagi zahmatlariga guvoh   qiladi go'yo…  

Yaqindagina “Ilhaq” badiiy filmi orqali tanishganimiz — matonatli Zulfiya ona   Zokirova   butun o'zbek ayollarining sadoqati ramzi sifatida   turibdi.

301 nafar qahramon xotirasiga ekilgan daraxtlar, afsonaviy o'zbek generali Sobir Rahimov va uning yonida   o'zbek jangchilari bugungi tinchligimiz naqadar buyuk ne'matligini ming karra ang­latayotganday…

Ikkinchi jahon urushi qahramonlari qatorida esa tog'am — Sovet Ittifoqi Qahramoni Shodi Shoimovning ham borligi juda faxrlantiradi.

Har gal boqqa borsam Shodi Shoimov deb yozilgan oq marmarning yonida yoki muzeyga kiraverishdagi o'ng tomonda kichkinagina belkurakchasi bilan nemisni   urayotgan soldat paviloni   yonida uzoq qolib ketaman.

Yonidagi o'q va granatalari tugagach qo'l jangida bir paytning o'zida 13 ta nemis soldatini yenggan, degan yozuv­ni qayta-qayta   o'qiyman, shu yigitcha mening tog'am, — shahrisabzlik qahramon Shodi Shoimov bo'ladi.

Ne tongki,   bor   yo'g'i   17 yoshida   urushga ketgan,   qorachadan   kelgan, chayir,   rahmatli   Kattaenamning aytishlaricha   qo'rqmas, judayam qaysar “gazanda” laqabli shahrisabzlik bolani ko'rgim kelaveradi. Ro'yxatlarda nomini ko'rsam beixtiyor ko'zlarim yoshga to'lib   onam rahmatlining “Chimildig'am ko'rmadiya” deb yig'laganlarini eslayveraman.

— Urushning nimaligini tushunib   yetganmikan, ona, — deb so'rasam, — yoshligida ota-onadan yetim qoldi, avval pochcham, keyin opam ketma-ket o'tib qoldilar,   ro'zg'or boshiga   tushdi, kattalarga o'xshab   ro'zg'or uchun chopadigan   bo'ldi. O'zini har yonga urib bir burda non topish ilinjida hammollik qildi.   Kimningdir yerini chopib, kimningdir   o'tini o'rib ro'zg'orga qarashib turdi.

Bir kuni hamma tillovarlarimni yig'ishtirib   bir qop bug'doyga alishtirib keldim. Qopni Shodi osongina yelkasida ko'tarib uygacha obkeldi. Shunda yosh bo'lsa ham ishlab yelkalari pishganiga guvoh bo'ldim. Ko'p o'tmay qahatchilik joniga tekkach urushga ketaman deb turib oldi, xuddi u borsa hammayoq tinchiydiganday “voenkomat”ga borib yozdirib keldi. Ko'p o'tmay chaqiruv qog'oz keldi, hammaga o'xshab albatta qaytaman, deb urushga ketdi.

Shodi Shoimov 1925 yili Shahrisabzning Arabon qishlog'ida tug'ilgan edi. Shu yerdagi Telman nomli maktabda o'qigan.

Maktab hoziram bor. Tala-tumlardan, buz-buzlardan omon o'tib kel­yapti.

Onam ham shu   maktabda o'qiganlar.

Qachon shu ko'chadan o'tsak onam rahmatli “Ana, mani maktabim”, derdilar, shundan bilaman Shodi Shoimov shu maktabda o'qiganligini.

Ming afsuski, sovuq urush yoshu qarini hecham ayamagan…

Darhaqiqat, 1937   yil Shodi Shoimovning otasi,   1939 yil esa   onasi olamdan o'tishadi. Uyda singlisi to'rt yoshli Tilovat bilan chin yetim bo'lib qolishgach, ikki norasidaga bir muddat Xudoyberdi tog'asi, Zuxra xolasi g'amxo'rlik qilib turishadi. So'ngra Zulayho xolasining uyiga ko'chib o'tishadi.

Tog'am urushga ketgach birinchi xatida “Frunze degan joydaman, miltiq otishni o'rganayapman”, deb yozgan ekan. Keyingi xatlarida ham harbiy mashqlari haqida yozib turgan. O'sha xatlar shahrisabzlik jurnalist Sharofjon Orifiyning qo'liga berilgan.Chunki Sharofjon Orifiy urushdan keyin Shodi Shoimovning izlarini izlab Mogilovskiyga borgan. Adib bu haqda 1977 yil menga sovg'a qilgan “Bir tomchi qon” kitobida ham batafsil so'z yuritgan.

Shunday qilib Shodi Shoimov bosh­lang'ich harbiy tayyorgarlikdan o'tib 385-o'qchi diviziyaning 1266-o'qchi   polkida avtomatchi sifatida jangga kiradi. Belorussiyani fashistlardan tozalash operatsiyalarida ishtirok etadi.

1944 yilning 27 iyunida 1266-o'qchi bataloni oldiga Belorussiyaning Mogilyov viloyati Dashkovka qishlog'i yaqinida Dnepr daryosini kechib o'tish va asosiy kuchlar yetib   kelgunicha uni ushlab turish vazifasi   qo'yilgan edi.

Shodi tog'am ko'ngilli bo'lib   daryoning o'ng sohiliga   suzib o'tish taklifini beradi. Uning Shahrisabzdagi Tanxoz daryosida baliqday suzib katta bo'lganini qaerdan bilsin, rota komandiri rozi bo'lmaydi.

— Ilgari daryoda suzganmikin,   o'zi, — deb e'tiroz bildiradi.

Ammo qaysar bola, bu vazifa o'ta xavfli ekanligini bilsa-da, Sharov degan safdoshi bilan birgalikda o'zini suvga tashlaydi. Narigi qirg'oqqa suzib o'tib Dashkovka qish­log'i yaqinida Dnepr daryosini kechib o'tish va asosiy kuchlar yetib kelgunicha kun bo'yi uni ushlab turishga erishadi… Uning qahramonligi bilan 1266-o'qchi polki tezkorlik bilan daryoning narigi sohiliga talafotsiz   o'tishi ta'minlanadi. Dashkovka qish­log'i yaqinida daryo ustida   portlatishga mo'ljallab turilgan ko'prik omon qoladi.

Va biz yuqorida tilga olgan qo'l jangi shu vaqtda yuz beradi. Bu bilan Shodi Shoimov minglab diviziya jangchilarining talafotlarsiz ko'p­rik ustidan o'tishlariga imkon yaratadi.

Shodi Shoimovga o'q tegmaydi, faqat kurashda qattiq jarohat olib 1944 yilning 28 iyunida vafot etadi. Qish­loq ahli hurmat-izzat bilan uni shu joyda dafn etadilar…

Vafotidan so'ng Sovet ittifoqi   Qahramoni unvoni, Lenin ordeni hamda “Qizil yulduz” medali bilan taqdirlanadi.

1266-o'qchi polki komandiri Konovalov unvonga tavsiya etar ekan, shunday   so'zlarni yozadi:

“1944 yil 27 iyunda batalon Dnepr daryosini kechib o'tib,   asosiy kuchlar yetib kelguniga qadar plas­darmni ushlab turish vazifasini oldi. Dushmanning shiddatli o't zarbasi ostida batalon daryoga yaqinlashib kela olmadi, Dneprning chap sohilida yerga yotib oldi.

O'rtoq Shoimov   ko'ngillilardan bo'lib daryoning o'ng qirg'og'iga o'tish istagini bildirdi. O'zi bilan avtomat, o'q-dorilar   olib, o'rtoq Sharov bilan birgalikda daryoga o'zini otdi. Dushmanning o'q yog'dirib turishiga qaramasdan daryoning o'ng sohiliga yetib olishga muvaffaq bo'ldi.   Kechib o'tgan mard jangchilarimizni sezib qolgan dushman ularni yo'q qilish va minalashtirilgan ko'prikni portlatish uchun avtomatchilar guruhini tashladi.

O'rtoq Shoimov   mardligi, matonati bois kun davomida dushmanning kichik guruhlari   hujumini qaytarib turdi. Kun oxirida qat'iyat bilan dushmanning o't ochish nuqtalariga zarba berdi. Va dushman safida sarosimalikni keltirib chiqardi. Yuzaga kelgan qulay vaziyatdan foydalanib batalon rotalari qisqa muddatda daryoni kechib o'tdi. Kechib o'tgan jangchilarni Shoimov dushman istehkomlarini shturm qilishga bosh­ladi. O'q-dorisi tugab qo'l jangiga kirishib ketdi va 13 fashistni yakson qildi. Va ushbu jangda qahramonlarcha halok bo'ldi.

Ko'rsatgan jasorati uchun Shodi Shoi­movni Sovet ittifoqi Qahramoni unvoniga tavsiya etaman”.

Ha, tog'am Shodi Shoimov 1945 yil 24 mart kuni vafotidan so'ng yuksak mukofotlar bilan taqdirlandi.

…Tursuntosh momom nevarasidan ko'ngli to'q edi. Yerga ursa ko'kka sapchiydigan bolasini odamlar “Tegirmonga tushsa butun chiqadi” deb ta'riflashlarini bilardi. Shu bois urushni tugatib qaytadi, deb qat'iy ishongan edi. Ko'nglini buzmadi. Ammo Shodisidan qora xat keldi.

Ayvon to'la odam nevarasining mardligini, o'limga tan bermasligini qayta-qayta aytsalar-da, o'zini o'nglolmay yotib qoldi.

Keyinchalik arabonliklar Tursunoy momomni “Geroy momo” deb chaqirishar edi.

Inobat OYDIN