Mehrni gul kabi ulashgan odam

Uni odatda aldashardi.

Mayinligidan, fe'lining kengligidan, o'ziga qanday ishonsa, boshqalarga ham ana shunday ishonganidan aldashardi. Eng qizig'i, Abdulaziz aka Yaxshiliqov o'zgalarning aldaganini, chuvv tushirganligini, yanada dangal aytadigan bo'lsak, oldiga somon tashlab ketishganini bilmay ham qolardi.

U uzoq yillar tuman, shahar va “Sirdaryo haqiqati” ro'znomalarida musahhih vazifasida ishladi. Maoshi tushligi-yu yo'lkirasidan salgina ortardi, desak to'g'ri gapni aytgan bo'lamiz.

O'sha yillari viloyat ro'znomasini diyo­natda ko'pga dars beradigan Sa'dulla Boqiyev boshqarardi. Bir kuni adabiy o'qish tugagach, ustoz mana bunday dedi:

— Hamkasblar, Abdulaziz Yaxshiliqov ToshDU (hozirgi O'zMU)ning jurnalistika fakultetini sirtdan tugatdi. Nega dip­lomingni bosh muharrirga keltirib ko'rsatmayapsan, deb so'rang. Bir og'iz tugul, yarim og'iz ham jo'yali javobni eshitib bo'psiz! Kuladi, qo'yadi. Xabarlari, lavhalari, maqolalari gazetada paydar-pay chiqib yotgan bo'lsa! Nega tortinasan, nega xayrli ishni orqaga tashlaysan, ey musulmonning bolasi… Shulardan kelib chiqib, menda bitta taklif paydo bo'ldi. Shu yigitni sanoat va qurilish bo'limiga adabiy xodim qilib olsak, nima deysizlar…?

Yig'ilganlar qarsak chalishdi. “Bo'ladi, zo'r… Allaqachon ana shunday qilish kerak edi” deganlar anchagina edi.   Xuddi noni yarimta bo'lib qolayotgandek chetga qarab to'mshayganlar ham bo'ldi.

U salkam chorak asr adabiy xodim bo'lib ishladi. Viloyat va respublika ro'znomalarida uning cho'lquvarlar haqidagi yuzlab maqolalari chop etildi. Tahririyatga ko'pdan-ko'p minnatdorchilik maktublari tegirmonning novidagi sholi-yu bug'doydek oqib kela boshladi. Qisqa qilib aytganda, Abdulaziz Yaxshiliqovni el tanidi. U yurtning tiliga tushdi. Ko'pdan-ko'p rag'batu mukofotlarga munosib deb topildi.

Gap kelganda otangni ayama, degan naql bor. Qahramonimiz bir xo'jalik dalasiga shartnoma bilan yarim gektar karam ekdi. Kimdir “Muxbir aka pulga ko'milib qolgandir-ov?”, deya mo'ljal ham qilgandir. Kasalni yashirsang, isitmasi oshkor qiladi, degan gap bor. Hamkasbimiz uyiga 10 pudning nari-berisida karam obordi, xolos. Xo'sh, nima bo'ldi? Qurtu hasharot yeb ketdimi? Dalaga o'g'ri tushdimi? E, qayoqda! Yashirib nima qildik, akamiz saxovatda Hotami Toyni yarim yo'lda qoldirib ketadigan bir inson edi. Gulistonda neki ijodkor bor, neki tanishi bor, velosipedda o'shalarning uyiga xo'b va ko'p karam tashidi.

Kimdir tuzlab oldi, kimdir banka yopdi. Akamiz duolarga ko'milib ketdi. Akamizning ko'kragi tog' bo'ldi. Kaftini kuvacha qilib o'sha kuvachaga yo'talib-yo'talib qo'yarkan, ota-bobolari asl dehqon ekanligini takrorlashdan toliqmadi.

Akamiz qo'y boqdi. Oz emas, ko'p emas, o'n yil shu ishning etagidan mahkam tutdi. Kunduzi ishga qatnaydi, ishdan kelgach esa o'tu xashak ilinjida paxtazordan ul-bul o'rib keladi. Uning e'tiboridan kuzning barglari ham yashirinib qololmaydi. Ammo bizning bu haqda ko'p gapirish niyatimiz yo'q. Biz aytmoqchi bo'lgan narsa shuki, uning qo'ylari soni necha-necha yillar o'tsada sira ko'paymaydi. Bo'lmasa qo'ylarning ichida erkagi ham, urg'ochisi ham bor.U bo'ldi, bu bo'ldi, oxiri biz bu sir-sinoatning ham tubiga yetdik. Bu ishda bizga ustoz­ning turmush o'rtog'i Rahbar opa “xolis” yordam qilib yubordi.

— Kim qarzga qo'yu qo'chqor so'rab kelsa, “mana” deya   arqoni bilan tutqazadigan odam kim deb so'rasangiz, sira ikkilanmay xo'jayinimni ko'rsatgan bo'lardim. “Dadasi, bu kimsa yolg'onchi ekanligini menga qaraganda o'zingiz yaxshi bilasiz. U ikki dunyo bir bo'lsa ham pulini bermaydi. Mana meni aytdi, deysiz deyman. Bu odam e'tirozimga e'tiroz bilan emas, yoyilib kulish bilan javob qaytarardi. Qo'yaver, onasi, menda bor ekan, iltimos bilan keldi. Aldab ketsa, o'ziga qiyin. ­Ho'-o', u yoqda javob beradigan joylari bor. Qo'yu qo'chqor deganlari odamning joni emas-ku?” der edi.

Yuqorida aytilgan gaplarga izohu sharh kerak emas, deb o'ylayman.

O'n yillar muqaddam akamiz biroz xasta bo'lib qoldi. Andakkina dardga chalinganday bo'ldi. Biroq yuzidagi tabassumni, ko'zlaridagi ishonchni, hayot atalmish turmushning tashvishu g'urbatlarini chin ixlos bilan achchom-achchom qilib yashadi. Nolimadi. Dardlarini dasturxon qilmadi. Onda-sonda o'g'li Abdulatifu qizlari Fotima-Zuhrolarga aytib turib, kichik-kichik hikoyalar yozdi. Ko'plab ro'znomalar bu mitti hikoyalarni quvonib-quvonib chop etdi.

Qizig'-a, umrni oqar suvga o'xshatishadi. Kimdir shu hayot suvi bilan dalalarga obi rahmat ulashadi. Kamina esa negadir Abdulaziz aka Yaxshiliqovning umrini har doim momoqaymoqqa o'xshatgim keladi. Bu gul qachon qaramang, sovuq kunlarni, ayozli damlarni xivchin ko'tarib quvib yuradi. Dalv o'tar-o'tmas ariq uvatlarida, tepaliklarning kungay tomonlarida quyoshga qarab tinimsiz salom bergani bergan. O'zi yosh bolaning kaftiday sap-sariq gul. Ko'zga ham ko'pam ilashavermaydi. Arava-yu odamlar uni bemalol bosib, yanchib o'tib ketaverishadi. Lekin bu gul ko'pning ko'zu kipriklariga tabassumdan o'smalar suradi. Ko'pning lablari ziyiga kulgu ulashishdan sira-sira tortinib o'tirmaydi.

Xonadagi tuvaklarda o'sadigan noz-karashmali ne-ne gullarni bilamiz. Bir kun-yarim kun e'tibor bermay qo'ysak, qosh-qovoqlarini zahar odamdek yumib oladi. Ularni epga keltirguncha esingiz ketadi. Ular go'zal, ular rango-rangdir.

Biroq hech biri umri Abdulaziz akamning umriga qay jihati bilandir o'xshab ketadigan momoqaymoqqa tenglashib bo'pti! Momoqaymoq boychechaklarni ham, chuchmomalarni ham ortda qoldirib, sizga ko'k­lam atalmish bir fasli nozanindan muj­dalar olib kelgani-kelgan.

Aliqul XONIMQULOV,

O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan

jurnalist