Бизни кемиргувчи иллатлар
Маҳмудхўжа Беҳбудий 1915 йил “Ойина” журналининг 13-сонида чоп этган ушбу мақоласида Туркистон халқини кемиргувчи илллатларга шундай таъриф берган эди: “Бизни туркистонийларни шаҳри ва қишлоғи, ёинки, ярим маданий, ярим ваҳший синфларимизгача истилло этиб, бутун тириклигимизга сотилган, бизни инқирозга ва таҳликаға юмалататурғон тўй ва аза исминдаги икки қаттол душманди дерман”.
Таассуфлар бўлсинки, “Бугунги кунга келиб, Беҳбудий томонидан қарийб бир аср аввал қаттол душман”, дея таърифланган тўй ва аза исмидаги миллатимизни кемиргувчи иллатларни ҳудди бир анъана, урф-одат, миллийлигимиз дея қабул қилдик. Аммо аҳвол ҳамон ўша-ўша: ҳамон бойлар гунбурлатиб тўй-маърака ўтказиб қанчадан-қанча нарсани исроф қилса, камбағал бир неча йил ишлаб, оиласининг, ўзининг ризқидан тийиб йиғган пуллари эвазига, бу ҳам етмаса таниш-билишидан қарз олиб ёхуд банкдан муддатли тўловга маблағ кўтариб халққа ош бериш ачинарли ҳол бўлмай қолди. Халқ бунга табиийдек қараб, инсон обрўсини, уйига борганда олдига ёзилган дастурхон билан ўлчайдиган замонимиз бир асрдирки, бу борада ҳечам ўзгармади. Бироқ ўзбек миллатини, қадим туркийларни кемиргувчи янги бир иллат пайдо бўлганки, у тўй ва аза ташвишлариданда ваҳшийроқ бир душмандир. У халқимизни хонавайрон қилмайди аммо унданда ёмонроқ аҳволга солади. Махмудхўжа Беҳбудий талқини билан айтганда ярим маъданий, ярим ваҳший синфларимизгача истилло этиб, бутун тириклигимизга сўрилган, бизни инқирозга ва таҳликага қўядиган ижтимоий тармоқлар бугунги кун иллатидир.
Веб-саҳифалар, онлайн платформалар ва шу каби ижтимоий тармоқлар тўғри фойдаланилмаётганлиги сабабли бутун бир ўзбек халқининг келажаги тарбиясиз, маънавий онги паст ёшлар қўлига қарам бўлиб қолиш арафасида. Бунинг учун фақат ёшларни айблаш хато бўлади, назаримда. Чунки туғилмасданоқ она қорнида, туғилган заҳотиёқ ўз қўлида мобил телефонни кўрган болалар, албатта, ижтимоий тамоқларга мослашиб, виртуал ҳаёт билан вояга етади. Ота-оналар ишдан бўш вақтларида фарзанд тарбиясига вақт ажратмай, унинг ўрнига бу қимматли фурсатларини ижтимоий тармоқларда ўтказаётгани фақатгина ўз фарзандининг эмас, бутун бир миллатнинг ўсиб келаётган ёшларга бўлган умидини сўндирмоқда. Тўғри, ҳаммаси эмас, аммо аксарият ота-оналар фарзандидан вақтини қизғанади. Улар билан кўчада бирга вақт ўтказмайди, сайр қилмайди, театрларга бормайди. Буларнинг ўрнига фарзанди боғчада, мактабда ўзини яхши тутса, унга янги телефон олиб беришини ваъда қилиб, ёшлигидан коррупцияни онгига сингдириб боради. Ёш боланинг фикри шунга монанд шаклланади ва албатта мактабга, боғчага билим олиш учун эмас, ота-онаси шуни истагани учунгина боради. Уларнинг хоҳиши билан иш тутади, натижада, замонавий манқуртлар етишиб чиқади. Бу эса юқорида таъкидланганидек, бир боланинг эмас, ҳар куни бот-бот таъкидланаётган ёшлар қўлида бўлган келажакнинг келмасидан аввал вайрон бўлишига сабабчи бўлади.
Хўп, яхши. Ўз вақтингизни ижтимоий тармоқларда, сериал ёхуд футбол кўриб сарф қилинг, барбод қилинг. Хўп. Лекин фарзандингизга, унинг тарбиясига ажратишингиз керак бўлган вақтни беҳуда сарф қилманг. Ахир бу ўз тақдирига ўзи болта уришдан бошқа иш эмас-ку. Бобомиз Маҳмудхўжа Беҳбудий тўғри айтган эди, агар ҳозирги ҳолатимизда давом этсак, дин ва дунёда зиллат (тубанлик) ва мискинликдан бошқа насибамиз қолмайди.
Зулхумор АЛИҚУЛОВА,
Ўзбекистон Журналистика ва
оммавий коммуникациялар
университети 2-босқич талабаси