Bizni kemirguvchi illatlar
Mahmudxo'ja Behbudiy 1915 yil “Oyina” jurnalining 13-sonida chop etgan ushbu maqolasida Turkiston xalqini kemirguvchi illlatlarga shunday ta'rif bergan edi: “Bizni turkistoniylarni shahri va qishlog'i, yoinki, yarim madaniy, yarim vahshiy sinflarimizgacha istillo etib, butun tirikligimizga sotilgan, bizni inqirozga va tahlikag'a yumalataturg'on to'y va aza ismindagi ikki qattol dushmandi derman”.
Taassuflar bo'lsinki, “Bugungi kunga kelib, Behbudiy tomonidan qariyb bir asr avval qattol dushman”, deya ta'riflangan to'y va aza ismidagi millatimizni kemirguvchi illatlarni huddi bir an'ana, urf-odat, milliyligimiz deya qabul qildik. Ammo ahvol hamon o'sha-o'sha: hamon boylar gunburlatib to'y-ma'raka o'tkazib qanchadan-qancha narsani isrof qilsa, kambag'al bir necha yil ishlab, oilasining, o'zining rizqidan tiyib yig'gan pullari evaziga, bu ham yetmasa tanish-bilishidan qarz olib yoxud bankdan muddatli to'lovga mablag' ko'tarib xalqqa osh berish achinarli hol bo'lmay qoldi. Xalq bunga tabiiydek qarab, inson obro'sini, uyiga borganda oldiga yozilgan dasturxon bilan o'lchaydigan zamonimiz bir asrdirki, bu borada hecham o'zgarmadi. Biroq o'zbek millatini, qadim turkiylarni kemirguvchi yangi bir illat paydo bo'lganki, u to'y va aza tashvishlaridanda vahshiyroq bir dushmandir. U xalqimizni xonavayron qilmaydi ammo undanda yomonroq ahvolga soladi. Maxmudxo'ja Behbudiy talqini bilan aytganda yarim ma'daniy, yarim vahshiy sinflarimizgacha istillo etib, butun tirikligimizga so'rilgan, bizni inqirozga va tahlikaga qo'yadigan ijtimoiy tarmoqlar bugungi kun illatidir.
Veb-sahifalar, onlayn platformalar va shu kabi ijtimoiy tarmoqlar to'g'ri foydalanilmayotganligi sababli butun bir o'zbek xalqining kelajagi tarbiyasiz, ma'naviy ongi past yoshlar qo'liga qaram bo'lib qolish arafasida. Buning uchun faqat yoshlarni ayblash xato bo'ladi, nazarimda. Chunki tug'ilmasdanoq ona qornida, tug'ilgan zahotiyoq o'z qo'lida mobil telefonni ko'rgan bolalar, albatta, ijtimoiy tamoqlarga moslashib, virtual hayot bilan voyaga yetadi. Ota-onalar ishdan bo'sh vaqtlarida farzand tarbiyasiga vaqt ajratmay, uning o'rniga bu qimmatli fursatlarini ijtimoiy tarmoqlarda o'tkazayotgani faqatgina o'z farzandining emas, butun bir millatning o'sib kelayotgan yoshlarga bo'lgan umidini so'ndirmoqda. To'g'ri, hammasi emas, ammo aksariyat ota-onalar farzandidan vaqtini qizg'anadi. Ular bilan ko'chada birga vaqt o'tkazmaydi, sayr qilmaydi, teatrlarga bormaydi. Bularning o'rniga farzandi bog'chada, maktabda o'zini yaxshi tutsa, unga yangi telefon olib berishini va'da qilib, yoshligidan korrupsiyani ongiga singdirib boradi. Yosh bolaning fikri shunga monand shakllanadi va albatta maktabga, bog'chaga bilim olish uchun emas, ota-onasi shuni istagani uchungina boradi. Ularning xohishi bilan ish tutadi, natijada, zamonaviy manqurtlar yetishib chiqadi. Bu esa yuqorida ta'kidlanganidek, bir bolaning emas, har kuni bot-bot ta'kidlanayotgan yoshlar qo'lida bo'lgan kelajakning kelmasidan avval vayron bo'lishiga sababchi bo'ladi.
Xo'p, yaxshi. O'z vaqtingizni ijtimoiy tarmoqlarda, serial yoxud futbol ko'rib sarf qiling, barbod qiling. Xo'p. Lekin farzandingizga, uning tarbiyasiga ajratishingiz kerak bo'lgan vaqtni behuda sarf qilmang. Axir bu o'z taqdiriga o'zi bolta urishdan boshqa ish emas-ku. Bobomiz Mahmudxo'ja Behbudiy to'g'ri aytgan edi, agar hozirgi holatimizda davom etsak, din va dunyoda zillat (tubanlik) va miskinlikdan boshqa nasibamiz qolmaydi.
Zulxumor ALIQULOVA,
O'zbekiston Jurnalistika va
ommaviy kommunikatsiyalar
universiteti 2-bosqich talabasi