Yamoq yoxud aytsam tilim, aytmasam dilim kuyadi

Mushtariylarimizga ma'lumki, gazetamizning shu yil 6 sentyabr sonida “Qurilishdagi xavotir yoki o'zidan-o'zi qulab tushayotgan binolar ogohlikka chorlamayaptimi?” sarlavhali tanqidiy-tahliliy maqola e'lon qilingan edi. Unda qurilish sohasidagi ko'zbo'yamachiliklar, kamchiliklar xolis tanqid qilingandi. Ushbu maqola chop etilgandan keyin O'zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo'jaligi vazirligi mutassaddilari munosabat bildirib, tahririyat vakillari bilan suhbat tashkil qilgan, sohaga oid turli savollarimizga javob berishdi. Bu haqda “Hurriyat”ning 13 sentyabrda chop qilingan sahifasida “Qurilishdagi xavotirimizga asos yo'q (mi?)” deb nomlangan maqola ham e'lon qilindi.

Ulug'larimiz “Moziyga qarab ish ko'rmoq xayrlidir” deyishgan. Matbuotda mavzuga qaytmoq ham ezgu ish desak xato bo'lmasa kerak. Chunonchi, taniqli pub­litsist, yozuvchi Ashurali Jo'rayev yo'llagan quyidagi maqola gazetamizda e'lon qilingan dolzarb masala bo'yicha bir munosabat vazifasini o'tashi shubhasiz. Demak, qurilishdagi muammolar, yo'l qo'yilayotgan katta-kichik kamchilik­larga befarq bo'lish aslo mumkin emas.

Tahririyat.

Sarlavhani o'qib, birdan ajablanmang. Odam uchun   ham, matbuot uchun ham yamoq mavzusi yangilik emas. Hamma zamonlarda ham yamoqqa ehtiyoj sezilgan. Ayni paytda yamoqsiz ham yashab bo'lmaydi. Lug'atlarda yirtilgan, teshilgan, uzilgan joyni mato yoki charm bilan yamash yamoq de­yiladi. Ko'chma ma'noda tuzalgan yara izi, chandiq yoki yuzdagi, quloqdagi yamoq, deb ham yuritiladi.

Yamoqchi kosib deyiladi. Bu hunar avloddan-avlodga o'tib keladi. Hozir ham kosiblarni ko'plab uchratish mumkin. Ularga hamon ehtiyoj katta.

Biz esa mamlakatimizda bo'layotgan ulkan o'zgarishlar, islohotlar jarayonida ko'zga tashlanib qolayotgan ayrim husn­buzarga o'xshash kurmak yamoqlar haqida munozara qilmoqchimiz.

Yangi qurilayotgan uy-joylar, ta'mirlanayotgan yo'llar, yo'laklar obod mahalla va qishloqlarda tugallangan qurilishlar topshirilganidan so'ng, ozgina vaqt o'tar-o'tmas ulardagi sifatsiz, qo'l uchida qurilgan yarim-yorti ishlarning yamog'i chiqib qolyapti. Masalan, o'zim istiqomat qilayotgan, Yunusobod tumani, 17-mavzening barcha ichki yo'llari asfaltlandi va yo'laklari ta'mirlandi. Ayrimlari yangi qurildi. Ayniqsa, yo'laklarga yotqizilgan rang-barang yo'lak g'ishtlarning aholi ko'zlarini uzoq vaqt yashnatishga qurbi yetmadi. Nobop g'ishtlar nuray bosh­ladi. G'ishtlar bir yilga bormay sinib, yorilib, uvoqqa aylanib bormoqda. Qisqa muddatda katta mablag' evaziga shoshma-shosharlik bilan bajarilgan bunday ishlarning yamog'i chiqib qoldi. Bundan kim ko'p aziyat chekyapti. Albatta, xalq! Byudjet mablag'larini ko'r-ko'rona ishlatish, qo'l uchida bajarilgan ishlarning bari xalq pulini ro'y-rost o'marishdir.

Qurilishlar qizg'in ketayotgan kunlari ishni chala-chulpa, shunchaki qo'l uchida bajarayotgan quruvchilarning ishlarini ko'rib, bittasidan sekin so'radim.

— Quruvchimisan, o'zing qaerliksan, og'ayni?

— Bizni mardikor bozordan olib kelishgan. Quruvchi emasman… — dedi kattaqo'rg'onlik sodda yigit.

Aslida qurilish ishlarini mahoratli quruvchilar bajarishlari kerak emasmi? Qachonki biz, yirik qurilishlarga, muhim ob'yektlarni bunyod etishda arzon, qo'lida hunari yo'q, yollanma ishchilardan qachongacha foydalanamiz?!.

Qishloqdagi suvchi yoki bog'bondan shaharda g'isht teruvchi yoki asfalt yotqizuvchi o'rnida foydalanish mumkinmi?..

Bir achchiq haqiqatni tan olaylik. Yangi qurilayotgan massivlar, mavzelarda qad rostlayotgan uy-joylarni ko'rib, ko'zlar quvnaydi. Va yangi uylarga ko'chib kirayotgan ko'pchilik yurtdoshlarimizning xur­sandchiliklariga sherik bo'lamiz. Bizning xalqimiz ham yangi, zamonaviy uylarda yashayotganidan g'ururlanamiz. Bo'lar ekan-ku, deb taskin topamiz.

Lekin bu quvonchimiz uzoqqa cho'zilmaydi. Ayrim shahar, tuman va qishloqlarda qurib bitkazilgan va egalariga topshirilgan yangi uylardagi jiddiy nuqsonlarni ko'rib achinasan kishi. Masalan, respub­lika telekanallari orqali berilayotgan tanqidiy ko'rsatuvlardan ayonki, ko'proq Andijon, Farg'ona, Samarqand, Buxoro, Sirdaryo va Navoiy viloyatlarida qurilib, foydalanishga topshirilayotgan ayrim yangi uylarning egalaridan ko'plab shikoyatlar tushayotganiga guvoh bo'lamiz.

Bunday ayrim chala, shoshma-shosharlik bilan qurilgan, ishga tushmasdan ta'mirga muhtoj yangi uy-joylarni egalariga qo'l uchida topshirishga urinayotgan quruvchilar yamoqchimi yoki tomoqchi?

Yamoq hodisasi, ayniqsa, yo'l qurilishlarida ko'p­lab sodir bo'layotir. Yirik shaharlarning ko'chalaridagi katta-kichik yamoqlar faqat haydovchilarning emas, yo'lovchilarning ham asablarini qaqshatayotir. Bizda yo'llar ta'mirlanmaydi. Aksincha yamoqlar silliqina yamaladi. Ko'p o'tmay yamoqlar yana ochilib, “jamoli”ni namoyon etadi. Ba'zi yo'llarda yamoqlar asta-sekin o'ralarga aylangan. O'raga tushgan mashina ham, odam ham omon qolmaydi-ku, Xudo asrasin!..

Yo'llardagi yamoqlarning turgan-bitgani tashvish va ulardan yurish asabbuzarlik xolos. Bunday yurak o'ynog'i qiladigan yamoqlarni kim tuzatadi va ulardan qachon qutulamiz? Yo'l quruvchilarning cho'ntaklaridagi yamoq izlari ko'pmi yo tomoq izlari?!.

Nahotki, yo'lchilarning hakalak otgan tomoq izlariga huquq-tartibot xodimlarining so'roq izlari yetib bormayotgan bo'lsa? Axir yo'llardagi hisobsiz yamoqlar o'marish va kemirishning yorqin namunasi emasmi?

Bizda yamoq ko'chalar ham ko'payib ketdi. Poytaxtimizning Yunusobod tumanidagi Hasanboy nomli mahallada istiqomat qilayotgan yaxshi bir inson qazo qildi. Ta'ziyaga borish uchun bir do'stimiz telefonga yo'l xaritasini tashladi, dovrug'i doston Hasanboyga kam borganimizdan bo'lsa kerak, avvalo osmono'par qasrlar (ularni uy deyishga uyaldim)ning pala-partish qurilganidan hayron bo'ldim. Hovlilarning betartib qurilganini ko'rib, g'irt “o'zbekona” mahalla bo'libdi-da deb o'yladim. Negaki, kim qanday xohlasa, shunday qurgan. Bunday g'aroyib ishni faqat o'zbeklar yashaydigan mahallalarda uchratish mumkin. Tartib degan narsaga amal qilmaymiz. Agar tartibga amal qilib, bir tekis qurilish qilsak o'zimizga o'xshamay qolamiz-da. Shu bois, ko'chalar ham yamoq boshi berk ko'chalardan iborat. Butun va ravon ko'chani ko'rmaysiz. Bir amallab, ancha vaqt sarflab ma'rakaga yetib bordik.

Bu achinarli yamoq, holatlar faqat shaharlarda emas, qishloqlarda ham ko'plab uchraydi. Ayniqsa, yer o'marishga, egallashga juda o'chmiz. Iloji boricha, qo'shnining yeridan bir quloch o'marmasak ko'nglimiz joyiga tushmaydi. Yoki bir tekisda qurilgan yonimizdagi imoratlardan devorimizni to'rt-besh qadam oldinga chiqarmasak bir joyimiz kamayib qoladi.

Endi uylarning tomlarini aytmasak ham bo'ladi. Bulutga yetkazmasak uy-uydek bo'lmaydi. Shu bois ham o'zboshimchaligimiz tufayli qurayotgan uylarimiz va yo'llarimizda yamoqlar tugamaydi yo mabado qilolmaysiz…

Yana bir tashvishli yamoq voqeasi. Yaqin oylarda Toshkent aeroporti yo'lida qurilayotgan hashamatli ko'prikning qulab tushgani ko'pchilikning yodida. Xayriyat, ko'prik ishga tushmasdan quladi. Agar ishga tushirilganidan so'ng shu achinarli holat ro'y berganida, talafot katta bo'lar edi. Bu hodisani quruvchilarning aybi va jinoyatlarini ro'yi rost ko'rsatadigan katta va jiddiy yamoq deyish mumkin. Bu yamoqlari uchun ular qonun oldida javob berish­lari shart. Vaholanki, ularning ayblarini ko'rsatmoqchi bo'lgan telejurnalistlarga dag'daga qildilar. Bu aybdorlarning yamog'i jiddiy va katta ekanligini isbotladi. Bilib qo'ying, do'q yoki musht bilan yamoqni yamab bo'lmaydi.

Bu yamoqlar sementni qumga, qumni shag'alga, armaturani simga, butun g'ishtni singan yoki yarimta g'ishtga almashtirib bajarilgan soxta ishlarning oqibati bo'lsa kerak.

Yamoqchilik kasalidan qachon qutulamiz?

Yana bir tuzalmasdan kelayotgan   yamoq haqida ayt­masa bo'lmaydi. Toshkent metrosi Yunusobod yo'nalishining ishga tushganiga ko'p bo'lgan emas. Lekin metroning oxirgi “Turkiston” bekatidagi katta yamoq hali tuzalgan emas. Yo'nalishning ustki — ko'cha qismi qulab tushgandan so'ng uzoq vaqt qayta ta'mirlandi. So'ng metroning yer ostidagi yamog'i ko'rinib qoldi. Bunga nima deysiz?

Bu yamoqlar chala loyihaningmi yoki qurilishdagi shoshma-shosharlik tufaylimi yoki nahang tomoqlarning yamlamay yutishlari oqibatimi, bilib bo'lmaydi. Lekin bu sho'rlik bekat hamon metro yo'nalishida jiddiy yamoq bo'lib turibdi.

Biz, aynan yo'llar, uylar va boshqa yo'nalishdagi qurilishlarda sodir bo'layotgan yamoqlarni yozib ado qilolmaymiz. Agar ularni astoydil yozadigan bo'lsak, “Ming bir kecha” ertaklariday uzundan-uzoq hikoyatlarga cho'zilishi aniq.

Hozircha yuqoridagi achinarli misollar bilan maqolani yakunlamoqchi edik. Lekin kutilmagan bir savol tug'ilib qoldi. Xo'sh, yo'l, uy va katta-kichik qurilishlardagi yamoqlarni ko'rib, ularni qurayotgan va bevosita bu qurilishlarga rahbarlik qilayotgan ayrim rahbarlar va quruvchilarning qalblarida, ongu shuurlarida ham yamoqlar yo'qmikin, deb o'ylab qoldik.

Ularni umumlashtirib ma'naviyatimizdagi, tarbiyamizdagi yamoqlar qaerdan paydo bo'lyapti, degan og'ir savolga duch keldik. Bu illatlar nafs yamog'i, vijdon yamog'i, iymon yamog'i, aql yamog'i va xarakterimizdagi boshqa mayda-chuyda yamoqchalar tufayli sodir bo'lmayotganmikin?.. Agar nafs yamog'i shunchalar o'pqonga aylanmaganida biz ham bunchalar ko'zbo'yamachi va ochko'z bo'lmasdik… Mutafakkir Fariduddin Attor yozganidek:

Inson ichida eng ablah inson,

Nafs-havo ketidan bo'ladi sarson…

Qancha yesayam yeb to'ymaslik, qo'liga tushgan narsani yamlamay yutib yuborish, goh qopi, goh vagoni bilan o'marish – hammasi ildiz otayotgan kalamushizim kasalligining avj olib ketishiga keng imkoniyatlar yaratmayaptimi? Sho'ro davrida bunday yaramas ishlarni qilganlar o'zlariga “davlatning mulkini o'g'irlayapmiz” deb o'zlariga taskin berganlar. Hozir-chi, kimning mulkini, boyligini o'g'irlab, talon-toroj qilyaptilar?

Masalan, ayrim vijdoniga yamoq tushgan maktab direktori yoki vijdoni bemor, oq xalatining katta-katta yamog'i bor bosh vrachlar kimning haqini yeb, kimning mablag'idan o'marmoqda? Cho'ntaklari yamoq bechoralarning rizqlariga chang solmoqdalar, xonavayron qilmoqdalar.

Muhtaram Prezidentimiz “Yangi O'zbekiston maktab ostonasidan boshlanadi”, degan buyuk g'oyani islohotlarning bosh mezoni etib belgiladi. Bu ezgu niyat har bir Vatandoshimizning kalbida aks-sado berayotir. Ayniqsa, bu jarayon ziyolilar, ijodkorlar, o'qituvchilar, maktab mutasaddilarining fidoyilik va jonbozlik faoliyatiga aylanishi lozim.

Maktabga, uning mulkiga xiyonat qilayotgan ayrim viloyat, tuman va maktab rahbarlarini tomoq-yamoq kasaliga mubtalo bo'lgan kimsalardir desak xato bo'lmas. Yamoq maktab bir kuni yemirilib ketganidek, yamoq ta'lim-tarbiya ham uzoqqa bormay, chokidan sitilib ketish ehtimoli ham yo'q emas…

Xullas, mamlakatimizda yangi islohotlar, jadallik bilan amalga oshirilayotgan o'zgarishlar davrida, yangi O'zbekistonda bunyod etilayotgan ulkan yangilanish zamonida shijoat va g'ayrat bilan bajarayotgan har bir ibratli va rejali ishlarimiz kelajak avlod uchun yuksak namuna bo'lishi lozim. Biz qurayotgan binolar, yo'llar, maktablar va boshqa ko'plab sohalarda amalga oshirayotgan islohotlarimizni ko'rganlar hayrat va hayajonga tushsinlar. Bizdan albatta ibrat olsinlar!.. Biz ularga shunday go'zal va beqiyos Vatan qoldiraylikki, bu Vatanning nomi asrlarga teng bo'lsin! Shon-shuhrati asrlarga tatisin va dunyo havas qilsin, ona yurtimizga!

Ashurali JO'RAYEV