Jahondagi eng sara dorilfununlar
Dunyoning ikki mingga yaqin universitetlarini qamrab olgan 2025 yilgi reytingdan O'zbekistonning ham yettita oliy ta'lim muassasasi joy oldi.
Keyingi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo'nalishlariga hamda xalqaro standartlar talablariga mos keladigan oliy ta'lim tizimini yaratish bo'yicha keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Hududlarda yangi oliy ta'lim muassasalarining tashkil etilishi, kadrlar tayyorlashning zamonaviy ta'lim yo'nalishlari va mutaxassisliklari hamda sirtqi va kechki bo'limlarning ochilishi, oliy ta'lim muassasalariga qabul kvotalarining oshirilishi mazkur yo'nalishdagi muhim islohotlar hisoblanadi. Oliy ta'lim tizimini zamonaviy talablarga moslashtirish, uning sifatini oshirish, xalqaro miqyosda raqobatbardoshligini ta'minlash va innovatsion yondashuvlarni joriy etish — bu islohotlarning asosiy maqsadlaridir.
Ushbu imkoniyatlar natijasi o'laroq, bugun universitetlarda zamonaviy laboratoriyalar, kompyuter xonalari, kutubxonalar, sport inshootlari va boshqa infrastrukturaviy ob'yektlar yaratilmoqda hamda zamonaviy pedagogik texnologiyalar va interaktiv metodlar joriy etilmoqda. Bu esa o'z navbatida, talabalar va o'qituvchilar o'rtasida yanada samarali aloqalarni o'rnatishga sabab bo'lmoqda. Aslida, bularning barchasi yaratilayotgan sharoitlarning samarali natijasi bo'lib, har bir o'zgarish yangi imkoniyatlar yaratadi hamda talabalar uchun rivojlanish yo'llarini ochib beradi.
Darhaqiqat, bugungi kunda oliy ta'lim muassasalarining ham samarali faoliyatini kuzatmoqdamiz. Xususan, oliy ta'lim sohasidagi global tahlil agentligi “QS Quacquarelli Symonds” 2025 yil uchun barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish bo'yicha jahondagi eng sara universitetlar reytingi — “QS Sustainability Rankings — 2025”ni e'lon qildi.
Barqaror rivojlanish maqsadlari (BRM) BMT tomonidan 2015 yilda qabul qilingan va 2030 yilgacha amalga oshirilishi kerak bo'lgan global maqsadlarni o'z ichiga oladi. Ushbu maqsadlar inson huquqlari, ijtimoiy tenglik, ekologik barqarorlik, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy barqarorlikni o'zaro uyg'unlashtirishga qaratilgan. Ta'lim sektori barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi, chunki ta'limning sifatini oshirish va unga kengroq kirishni ta'minlash global ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Dunyoning ikki mingga yaqin universitetlarini qamrab olgan 2025 yilgi reytingdan O'zbekistonning ham yettita universiteti joy oldi. Ulardan bittasi o'tgan yilgi o'z o'rnini yaxshilagan bo'lsa, to'rttasi reytingga birinchi marta kiritildi. Jumladan, “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” milliy tadqiqot universiteti 828-o'rin, O'zbekiston Milliy universiteti 931-940, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti 1161-1180, Toshkent davlat texnika universiteti 1251-1300, Toshkent davlat transport universiteti 1401-1450, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 1501+ va Urganch davlat universiteti 1501+ o'rinlarni qayd etdi. Bularning orasida “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” milliy tadqiqot universiteti (“TIQXMMI” MTU) reytingda ishtirok etayotgan O'zbekiston oliy ta'lim muassasalari orasida metodologiyaning beshta ko'rsatkichi, ya'ni “Bilim almashish”, “Bitiruvchilarning ish bilan ta'minlanishi”, “Sog'liq va farovonlik”, “Atrof-muhit muhofazasi bo'yicha ta'lim” va “Atrof-muhit muhofazasi bo'yicha tadqiqotlar” bo'yicha eng yuqori natijalarni ko'rsatmoqda.
Oliy ta'lim muassasalarining jahon reytingida yuqori o'rinlarga erishishi nafaqat o'quv yurtlari uchun, balki mamlakatlar uchun ham juda muhim ahamiyat kasb etadi. Universitetlarning reytingdagi o'rinlari ularning xalqaro nufuzini, ilmiy salohiyatini, talabalarning sifatini va iqtisodiy rivojlanishdagi o'rinlarini belgilaydi. Reytingda yuqori o'rinlarni egallash oliy o'quv yurtlariga bir qator ijobiy ta'sirlar ko'rsatadi, bu esa mamlakatning global rivojlanishiga ijobiy ta'sir qiladi.
Qayd etish lozimki, O'zbekiston oliy ta'lim muassasalari “Atrof-muhit muhofazasi sohasida barqaror rivojlanish” ko'rsatkichi bo'yicha eng kuchli natijalarga erishmoqda. Mamlakatimizning to'rtta oliy ta'lim muassasasi ushbu ko'rsatkich bo'yicha dunyoning eng yaxshi 500 ta oliy ta'lim muassasasi ro'yxatiga kirgan. Ulardan ikkitasi O'zbekiston Milliy universiteti (279-o'rin) va Toshkent davlat transport universiteti (295-o'rin) eng yaxshi 300 talikdan o'rin egallagan.
Xuddi shunday holat “Boshqaruv modeli” ko'rsatkichi bo'yicha ham kuzatilmoqda. Bu ko'rsatkich axloqiy me'yorlarga rioya qilish, nomzodlarni izlash va xodimlarni ishga qabul qilishda ilg'or tajribalardan foydalanish, qarorlar qabul qilish tamoyillarining shaffofligi kabi samarali boshqaruv bilan bog'liq omillarni hisobga oladi.
Ushbu ko'rsatkich bo'yicha O'zbekistonning beshta oliy ta'lim muassasasi dunyoning eng yaxshi 500 ta oliy ta'lim muassasasi qatoriga kirgan. Ular orasida eng yuqori o'rinni Toshkent davlat transport universiteti egallab, reytingdagi 400-o'rindan joy olgan. Urganch davlat universiteti ham ushbu reytingdan joy oldi.
Ahamiyatlisi, yaqinda Urganch davlat universiteti “QS World University Rankings” xalqaro reyting agentligi Osiyo universitetlarining 2025 yil uchun reyting natijalarida ham yuqori natija ko'rsatdi, shuningdek, mintaqadagi yetakchi universitet sifatida e'tirof etilib, Osiyo reytingida 661-680-o'rindan joy oldi, Markaziy Osiyo oliy ta'lim muassasalari orasida esa 44-o'rinni egalladi. “QS World University Rankings” xalqaro reytingida bunday natija shunchaki berilmaydi. Bu, avvalo, universitet jamoasining fidoyiligi, professor-o'qituvchilarning samarali mehnati, shuningdek, xalqaro hamkorlikni kengaytirish va ta'lim sifatini yaxshilash borasidagi harakatlarining ijobiy samarasidir. Chunki, QS — Osiyo universitetlari reytingi metodologiyasi universitetlarning o'quv va tadqiqot sifati, xalqaro hamkorlik darajasi, ilmiy nashrlar soni va iqtibos olish ko'rsatkichlarini baholashga asoslanadi.
Mamlakatimizdagi oliy ta'lim muassasalarining ta'lim bo'yicha dunyo reytinglaridagi o'sishi O'zbekiston ta'lim tizimi xalqaro standartlarga moslashib, raqobatbardoshligi oshib borayotganidan dalolatdir.
Darhaqiqat, oliy ta'lim muassasalari reytingidagi yuqori o'rinlar, birinchi navbatda, universitetlarning jahon miqyosida tan olinishi va nufuzining ortishiga olib keladi. Reytinglar, odatda, ilmiy ishlar, talabalar va professor-o'qituvchilarning sifatiga, moliyaviy resurslarga, innovatsiyalar va tadqiqotlarning natijalariga qarab tuziladi. Yuqori reytingdagi oliy ta'lim muassasasi butun mamlakatni dunyo miqyosida tanitadi va uning ilmiy salohiyatini ko'rsatadi.
Qolaversa, yuqori reytingga ega oliy ta'lim muassasalari ko'proq xalqaro talabalarni o'ziga jalb qiladi. Jahon miqyosidagi reytinglar universitetning yuqori sifatli ta'lim taklif qilishini va ularning kelajakdagi karyeralariga foydali ta'sir ko'rsatishini anglatadi. Xalqaro talabalar oqimi esa universitetga ko'proq daromad olib kelishi, ilmiy tadqiqotlar sifatini oshirishi mumkin. Bu o'z navbatida, universitetga global miqyosda raqobatbardoshlikni ta'minlaydi. Yuqori reytingdagi muassasalar ko'proq grantlar, ilmiy hamkorliklar va tadqiqotlarga ajratilgan mablag'larga ega bo'ladi. Bu universitetlarning ilmiy salohiyatini oshirishga yordam beradi va jahon ilm-faniga qo'shgan ulushini sezilarli darajada orttiradi. Shuningdek, universitetlarda yaratilgan innovatsiyalar mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga yordam beradi.
Masalaning yana bir muhim tomoni shundaki, bugun yurtimizning jahonda ko'zga tashlanayotgan oliy ta'lim muassasalari dunyoning ko'plab xalqaro ilmiy hamkorliklar va loyihalarida faol ishtirok etish imkoniyatiga ega hisoblanadi. Bu hamkorliklar esa ilmiy tadqiqotlar, texnologiyalarni rivojlantirish va yangi dasturlarni amalga oshirishga yordam beradi. Chunki ular dunyo bo'ylab eng yaxshi professor-o'qituvchilarni jalb qilish va eng so'nggi tadqiqot natijalarini taklif qilish imkoniyatiga egaligi bilan ahamiyatli sanaladi. Bu esa o'z navbatida, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga bevosita ta'sir qiladi. Turizm, xizmat ko'rsatish sektori va boshqa sohalarda iqtisodiy foyda keltiradi. Bundan tashqari, universitetlarda ishlab chiqilgan innovatsiyalar va tadqiqotlar yangi ish o'rinlari yaratish, startaplarni rivojlantirish va texnologik sohalarni ilgari surishda muhim rol o'ynaydi.
Agar mamlakatda dunyo miqyosidagi yuqori reytingga ega universitetlar ko'paysa, bu uning ilmiy, madaniy va iqtisodiy salohiyatini ko'rsatadi. Davlatning ta'lim sohasidagi yutuqlari dunyo bo'ylab tan olinadi va bu boshqa sohalarga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Endilikda reytingdan munosib joy olgan universitetlar, o'zining barqaror rivojlanish tamoyillariga mos ravishda, yurtimizdagi boshqa oliy ta'lim muassasalari uchun ham namuna bo'lishlari lozim. O'zining muvaffaqiyatini boshqa universitetlarga ulashish, tajriba almashish, o'z navbatida, boshqa oliy o'quv yurtlari ham yuqoridagi oliygohlardan andoza olgan holda ildam qadam tashlashlari talab etiladi.
Bahrom ABDULLAYEV,
Oliy Majlis Senatining
Fan, ta'lim va sog'liqni saqlash masalalari
qo'mitasi raisi.