“Bobur mirzoga mehrim meni O'zbekistonga yetaklaydi”

Bu yil ham 14 fevral — buyuk vatandoshimiz Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun munosabati bilan Bobur nomidagi xalqaro jamoat fondi tomonidan Andijonda tantanali marosim va ilmiy konferensiya tashkil etildi. Unda yurtimiz ilm-fan va madaniyat namoyandalari hamda dunyoning o'ndan ortiq mamlakatidan tashrif buyurgan taniqli boburshunos olimlar, OAV vakillari ishtirok etishdi.

Ma'lumki, jahonning turli kutubxonalarida buyuk ajdodlarimizga tegishli nodir manbalar saqlanmoqda. Ayniqsa, Boburiylar uch asrdan ziyod hukmronlik qilgan Hindistonda ajdodlarimizga tegishli ko'plab ma'naviy xazinalar mavjud.  Yurtimizga anjumanda ishtirok etish uchun kelgan xorijlik mehmonlardan biri, Bobur nomidagi xalqaro jamoat fondining Hindistondagi bo'limi rahbari, Rampur Rizo kutubxonasi vitse-prezidenti, shoir va olim, doktor Syed Naqi Abbas bilan  suhbatlashdik.

Yurtimizga xush kelibsiz. Sizning Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan zaminga tashrifingiz birinchi marta emas. Bilamiz, ijodiyilmiy ishlaringiz ko'p. Vaqtingiz tig'iz. Ammo har yili O'zbekistonga tashrif buyurishni kanda qilmaysiz. Albatta, biz bundan xursand­miz. Aytingchi, sizni bu diyorga nima etaklaydi?

—  Yurtingiz meni maftun qilgan bir qo'lida qilichu bir qo'lida qalam bilan yashab o'tgan ulug' inson tavallud topgan joy. Hazrat Bobur juda olijanob fazilatlar egasi bo'lgan. Mehr-oqibat, kechirimlilik, mardlik, tantilik, bag'rikenglik, bosiqlik kabi xarakteridagi ijobiy jihatlar tufayli ham elning mehru muhabbatiga sazovor bo'lgan. Ayniqsa, uning nozik didli, nuktadon olim, aruz ilmini chuqur egallagan dilbar shoirligi meni hayratda qoldiradi. Har yili fevral oyida mahoratli sarkarda va dilbar shoirga bo'lgan mehrim meni O'zbekistonga, Andijonga yetak­laydi.

Ikkinchidan, bu davlatda mening eng yaxshi do'stlarim bor. Olimlar, shoirlar, ilm-fan, ma'rifat ahlidan bo'lgan zamondoshlarimiz bilan fikr almashish, yangi tadqiqotlar va ijodiy ishlarimizni namoyish etish, bir-birimiz bilan do'stona suhbatlashish menga ulkan zavq beradi. Yangi taassurotlar, yangi fikr va g'oyalar bilan yurtimga qaytaman.

— Ma'lumki, Hindistonda boburiylar va boshqa ulug' zotlardan boy ma'naviy meros qolgan. Siz faoliyat yuritayotgan Rampur Rizo kutubxonasida bizning buyuk zotlarga oid qanday nodir asarlar bor?

— Kutubxonamizda boburiylar davriga oid noyob asarlarning asl qo'lyozmalari saqlanayotgani bizning faxrimizdir. Bizda hazrat Boburning “Devon”i, “Boburnoma”, “Humoyunnoma”, Kamron Mirzoning “Devon”i, qolaversa, boshqa juda ko'plab noyob kitoblar bor. Ularning har biri bebaho boylik.

Shu o'rinda ehtirom bilan tilga olish kerakki, Hazrat Bobur Hindis­tonga o'zi bilan birga o'rta osiyolik ko'pgina mutafakkir olim, benazir shoir, xattot, tabib, hunarmand va boshqa kasb egalarini olib borgan. O'sha davrda bizning yurtimizda yashagan ilm va adabiyot ahlidan juda go'zal asarlar meros bo'lib qoldi. Ana shunday ulamolardan bir qanchalarining qo'lyozma kitoblari kutubxonamizda saqlanadi.

Misol uchun, Zahiriddin Muhammad Bobur davrida yashagan Tabibiy taxallusi bilan mashhur bo'lgan mutafakkirning keyinchalik Humoyun mirzoga atab yozgan betakror asarlari mavjud. Tib, falsafa, axloq haqidagi bu kitoblar bugungi kun uchun ham katta ahamiyat kasb etadi. Bunday misollarni ko'p keltirish mumkin.

Bundan tashqari, Rizo kutubxonasida bugungi zamonaviy o'zbek adabiyoti vakillarining ham ko'plab ki­toblari mavjudligi bizni hamisha quvontiradi.

— Kutubxonangizda Boburiy malikalar va o'sha davrda yashab, qalam tebratgan movarounnahrlik bosh­­qa ayol ijodkorlarning ham asarlari saqlansa kerak…

— Albatta. Aytish kerakki, Boburiy malikalar juda savodli, ma'rifatparvar, nozik qarashli, o'z davrining barcha ilmlaridan xabardor va bahodir ayollar bo'lgan. Misol uchun, Shoh Jahonning qizi Jahon Orobegim nihoyatda ziyoli va tafakkurli shoira bo'lgan. Uning juda katta shaxsiy kutubxonasi bo'lgan ekan. Tarixiy manbalarda yozilishicha, podshoh otasi qo'liga tushgan har bir yaxshi asarni qiziga tuhfa qilgan. Qolaversa, uning kutubxonasida O'rta Osiyodan keltirilgan nodir asarlar ham ko'p bo'lgan. Bizda Jahon Orobegim mutolaa qilgan asarlar ham bor. Qizig'i, ularning aynan shu malika o'qigan asarlar ekanini hech ikkilanmay aytishimiz mumkin. Chunki ularda bu iste'dodli ayol o'z qo'li bilan dastxat, qaydlar, izohlar yozgan. Misol uchun, “Risolai Xoja Abdulloh Ansoriy”da Jahon Orobegim o'z husnixati bilan yozgan dastxatini o'qish mumkin. Bunday kitoblar ko'p. E'tirof etish zarurki, bu malika tasavvuf va ilmda nihoyatda zakiy edi.

Boburiyzoda Avrangzebning qizi Zebunnisobegim ham betakror shoira bo'lgan. Men bir rivoyatni sizga aytib beray. Tarjima qilib, o'zbekistonlik do'stlarga yetkazsangiz, xursand bo'lardim.

Rivoyatlarga ko'ra, Avrangzeb olamgirga Chin o'lkasidan tuhfa keltirishibdi. U qimmatbaho ko'zgu ekan. Shoh uni qizi Zebunnisobegimga beribdi. Kunlardan bir kuni malikaning kanizagi uyni tozalayotib, bexosdan o'sha oynani sindirib qo'yibdi. Shundan so'ng u ming bir qo'rquv va xijolat bilan Zebunnisobegim o'tirgan xonaga kirib, bir burchakda qimtinibgina, aybdorona turaveribdi. Mutolaa bilan mashg'ul bo'lgan malika undan nima gapligini so'raganda, tab'i nazmga ega kanizak shunday debdi:

Az qazo oinai chini shikast”.

(Tarjimasi: Bexosdan chin ko'zgusi sindi).

Shunda Zebunnisobegim hozirjavoblik bilan:

“Xub shud, asbobi xudbini shikast”

(Tarjimasi: Yaxshi bo'libdi, xudbinlik asbobi sinibdi), deb javob beribdi.

Bunda, birinchidan, Zebunnisobegimning naqadar rahmdil va bag'rikeng ayolligini bilish mumkin. Ya'ni, ming bir xijolat bilan qilgan ishini, podshoh sovg'asini sindirib qo'yganini aytib, jazo kutib turgan kanizakni kechirish va shu bilan birga unga tasalli berish sohibkaramlik belgisi. Ikkinchidan esa malikaning naqadar fasohat egasi ekanini anglash mumkin.

Aytmoqchi bo'lganim, boburiy malikalar ana shunday go'zal xulq va ma'rifat egasi bo'lishgan. Kutubxonamizda Zebunnisobegim, Gulbadanbegim, Jahon Orobegim va boshqa ko'p­lab malikalarning nodir qo'lyozmalari saqlanadi.

— Biz “Ramayana”ni juda yaxshi ko'ramiz. Hatto, u asosida yaratilgan film o'zbek tiliga tarjima qilingan, uni tomosha qilmaganlar kam bo'lsa kerak. Ya'ni, hind xalqining milliy qahramonlari va ulug' mutafakkirlariga nisbatan hurmatimiz yuqori. Sizlarda-chi? “Boburnoma” qay darajada o'rganilmoqda?

— Mamnuniyat bilan tilga olish kerak: “Ramayana” ham, boshqa hind asarlari ham boburiylar hukmronligi davrida fors va boshqa tillarga tarjima qilingan. Bobur va uning avlodlari tomonidan Hindistonda kitobga, millatidan qat'i nazar xalq ma'naviy boyligiga ehtirom ko'rsatilgan. Buni biz juda yaxshi tushunamiz, xursand bo'lamiz. Shunga monand Hind xalqi ham Bobur va boburiylar yaratgan nodir asarlarga ehtirom bilan munosabatda bo'ladi. “Tuzuki Bobur” (“Boburnoma”)da shoh va shoir faqatgina ko'rgan-kechirganlarini yozgan. Yolg'on yozmagan. Bu asarda Hind tarixiga oid ham noyob ma'lumotlar bor. Shu bois ham bu asar bizning mamlakatimiz, butun hind eli uchun ham qimmatini hech qachon yo'qotmaydi.

Bizda boburshunoslik bilan shug'ullanayotgan olimlar kam emas. Qo'lyozmalarni o'qiyotgan, tadqiq qilayotganlar bor. Shuning uchun ham “Boburnoma” o'rganilishda davom etyapti, deb aytish mumkin.

— Siz ham matnshunoslik bilan shug'ullanayotgan olimsiz. Shoh va shoirning asl qo'lyozma asarlarini mutolaa qilish baxtiga erishgansiz. Aytingchi, sizni Hazrat Boburning qaysi asari ko'proq hayratlantiradi?

— Men matnshunoslik bilan shug'ullanayotgan mutaxassis sifatida Zahiriddin Muhammad Boburning har bir asarini o'ta qimmatli sanayman. Ammo shoir sifatida “Aruz risolasi”ga mehrim bo'lakcha. Hazrat Boburni bir qo'lida qilich bilan yashashga majbur bo'lgan shoir deb his qilaman, tushunaman. Uning she'r ilmidan chuqur xabardorligi bag'oyat e'tirofga arzirli.

Qolaversa, kutubxona ishini yuritayotgan mutaxassis sifatida Hazrat Boburning bu kasbni ham chuqur bilganidan hayratlanaman. “Tuzuki Bobur”(“Boburnoma”)da Hindistonda ko'p yomg'ir yog'ishi natijasida namgarchilik yuqori ekanini ayta turib, shu sababdan bu mamlakatda kitoblarga ziyon yetishidan xavotir oladi. Kitob­larni asrash, kelajak avlodga benuqson yetkazish uchun qo'lyozmalarning jildini qalin charmdan qilishni buyuradi va uning har bir varoqlari orasiga yupqa qog'oz qo'yiladiki, bu namni tortib olishga xizmat qilgan. Bu ham Hazrat Boburning kitobga mehri, avlodlarga g'amxo'rligi nishonasidir.

— Ayni paytda qanday ilmiy yoki ijodiy ishlar bilan mashg'ulsiz?

— Yaqinda yangi kitoblarim nashr etilish arafasida. Birinchisi, “Jahongirnomai Tolibi Amuliy”. Bobur podshohning nabirasi Jahongir haqida.  Ikkinchi kitobim “Tazkirayi shomi g'aribon” deb nomlangan bo'lib, unda boburiylar davrida O'rta Osiyodan Hindistonga borib yashagan 475 nafar shoir hayoti va ijodi haqidagi ma'lumotlarni jamlaganman. Qolaversa, “Fehristi merosi xati O'zbekiston dar kitobxonai Rizo Rampur”(Rampur Rizo kutubxonasidagi O'zbekistonning qo'lyozma merosi) deb nomlangan katta ilmiy tadqiqotga qo'l urganman. Bu kitob ham yaqin vaqtlarda chop etilsa kerak.

Shuni alohida ta'kidlashni istardimki, men bilishni, o'rganishni istagan manbalar hali juda ko'p. Kelajakda ham Bobur va boburiylarning nodir qo'lyozmalarini o'qish va o'rganish, tadqiq etishda davom etaman.

— Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 537 yilligiga bag'ishlangan ilmiy konferensiyada qatnashdingiz. Taassurotlar qanday?

— Taassurotlarim bir olam! Har yilgidek ilmiy konferensiyaga yuqori darajada tayyorgarlik ko'rilgan. Bu yil ham yangi do'stlar orttirdim. Dunyo­ning bir necha davlatlaridan kelgan tajribali olimlar bilan fikr almashdik. Boburshunoslikka oid yangi tadqiqotlar, ilmiy, badiiy asarlar bilan tanishdim. O'zimning bir necha kitoblarimni tuhfa ham qildim.

Konferensiya davomida yana bir narsa meni hayratlantirdi: keksa olimlarimiz Zahiriddin Muhammad Bobur haqida gapirganda jismlari kuchga to'lib, g'ayrat, shijoat bilan so'zlashayotganini kuzatib, xursand bo'ldim. Demak, Hazrat Bobur — Xudo bergan ulkan shaxs. Uning asarlarini o'qiyotganlar, ilmiy izlanishlar qilayotganlar yoki badiiy asar yozayotganlar hech qachon qarishmaydi. Hali yosh bo'lsam-da, yarmi hazil, yarmi chin bu fikrni ko'nglimga jo qilib, yanada kuch va mehr bilan bu ulug' sarkarda va betakror shoirning asarlarini o'rganishda davom etaveraman.

Har birimizga Alloh yor bo'lib, Hazrat Bobur ruhlari madadkor bo'lsin!

—  Dildan suhbat uchun tashakkur.

Sitora Tojiddinova

suhbatlashdi.

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

5 + fifteen =