O'zi ham, so'zi ham go'zal edi

Jurnalistlik rahmatli do'stimiz Nasriddin Muhammadiyevga (matbuotdagi adabiy taxallusiNosir   Muhammad) ota kasb edi. Otasi Misriddin aka Muhammadiyev o'ttiz besh yil mobaynida tuman   gazetasining muharriri vazifasida ishlagandi.

Oiladagi ijodiy muhit Nasriddinning kasb tanlashida muhim omil bo'ldi. Maktabni bitirgach, Toshkent davlat universitetining filologiya fakultetiga hujjat topshirdi. Universitetni tamomlagach, poytaxtdagi gazeta va jurnallarda o'ttiz yildan ziyod xizmat qildi. Birgina “Toshkent oqshomi” gazetasida mashhur yozuvchimiz O'tkir Hoshimov bilan bir xonada o'tirib o'n yil ishladi. Gazeta bosh muharriri Sa'dulla Karomatovdan ham ko'p narsa o'rgandi. O'sha davrda “Toshkent oqshomi” gazetasining yurtimizning adabiy-madaniy hayotidagi mavqei, nufuzi ancha baland edi. Nasriddin   aksariyat ijodkorlar kabi ilk mashqlarini she'r yozishdan boshlagan bo'lsa-da, matbuotning qora, zahmatli yumushlarini bajonidil zimmasiga oldi. Matbuotda qalami qayralib, yetuk ijodkor bo'lib yetishdi.

O'tgan yillar mobaynida “Estetik ideal va adabiyot”, “Oz-oz o'rganib, dono bo'lur” (Sh.Zunnun bilan hammualliflikda), “Salom, kelajak”, “Bahor taronasi”, “Hikmatlar”, “O'zbekiston jahon hamjamiyati safida”, “Nasaf va Kesh allomalari”, “Tafakkur uchqunlari”, “Sumalakdan tosh topdim”, “Anqoni mahram qildingiz” kabi o'ndan ziyod kitoblari chop etildi. Kitoblarning nomi va mundarijasidan ham ko'rinib turibdiki, Nasriddinning iste'dodi serqirra, bilim va qiziqish doirasi keng va g'oyatda rang-barang edi. Ham nazm va nasrda, mutarjimlikda, tarixiy mavzularda ilhom va ishtiyoq bilan qalam tebratardi. G'arb va Sharq madaniy, ma'naviy merosini puxta o'zlashtirgandi.

Nasriddinning mumtoz adabiyotga bo'lgan qiziqishi va qobiliyatini payqagan, imkoniyatlarini to'g'ri baholagan rahmatli alloma Ergash Rustamov (Alloh rahmatiga olgan bo'lsin) do'stimizni ilmiy ish bilan shug'ullanishga astoydil da'vat qilardi. Xizmatda hamisha qattiq band bo'lgan do'stimiz garchi dissertatsiya yozishga vaqt topolmagan bo'lsa-da, mumtoz adabiyot, xususan, Navoiy ijodi haqidagi qiziqarli maqola va kitoblari bilan ustozning ruhini shod etganday bo'ldi.

Nasriddin fors, turk, rus tillarini ancha mukammal egallagan, nemis va ingliz tilini ham yaxshi bilardi. U erinmay Toshkent davlat universitetining sharqshunoslik fakulteti qoshidagi ikki yillik fors tili kursini bitirib, Eronda fors tili bo'yicha tarjimon bo'lib ham ishladi. Til bilgichligi jahonga chiqishida, jahonga chiqqanligi esa tillarni yaxshi o'zlashtirishida qo'l keldi.

Nasriddinni jahongashta ijodkor edi, desak to'g'ri bo'lar edi. Uch yil Eronda tarjimon bo'lib ishlagan, O'zbekistonning Turkiyadagi elchixonasida esa ikki yil mobaynida birinchi kotib vazifasida xizmat qilgandi. Xorij taassurotlari asosida maqolalar, kitoblar chop etgandi.

Nasriddinning yana bir ibratli jihatiga ham havas qilardim, ham hayratlanardim. Odamlar bir kunda sakkiz soat ishlasa, u yigirma to'rt soat ishlayotgandek tuyulardi, aslida ham xizmati shunaqa edi. Yana shu alfozda ijod uchun vaqt topganiga qoyil qolardim. Barcha yozgan asarlari mas'ul xizmat vazifalarida qattiq band bo'lib turganida, goho dam olishni cheklash hisobiga yaratilgan. Tirishqoqligi, mehnatkashligi, kuydi-pishdiligi, jonsarakligi qonida bor edi. Hayotda nimagaki erishgan bo'lsa, hammasiga o'zining mehnati bilan erishgandi.

Muqaddas Qur'oni Karimda “Fe'lingiz – taqdiringiz”, degan purhikmat kalom bor. Xalqimiz ham “Nima topsang, fe'lingdan topasan”, deb bejiz aytmaydi. Nazarimda, Nasriddin ham hayotda nimagaki erishgan bo'lsa, avvalo, fe'l-atvorining nekbinligi, muttasil komillikka intilgani tufayli erishgan.

Esimda, bundan ancha yillar muqaddam Turkiyadan samolyotda yurtga qaytayotib, u yerda ishlaydigan hamyurtlar bilan hamroh bo'lib qoldik. Orasida O'zbekistonning Turkiyadagi elchixonasida ishlaydigani ham bor ekan. Gurung asnosida elchixonada ishlagan Nasriddin Muhammadiyevni taniysizlarmi, deb so'radim. Shunda birdan jonlanib, og'zilaridan bol tomib, bir-biriga gal bermay, do'stimizni alqashga tushdilar. Meni yanada hayratlantirgani ularning e'tiroflari juda ham samimiy edi…

Muborak hadislarda aytiladi: “Kimning xulqi go'zal bo'lsa, unga jannatning eng to'ridan qasr bino qilinadi”.

Darhaqiqat, xulqi go'zal, fe'l-atvori   quvnoq, samimiy, xushchaqchaq odam hamisha, hamma yerda ardoqlanadi. Hayotda ham ishi o'z-o'zidan yurishib ketaveradi.   Nasriddin hech qachon tanish-bilishlarini oraga qo'yib, o'ziga ish qidirmagan, balki ishning o'zi uni qidirib topgan. Hamisha do'stlarining, hamkasblarining ardog'ida yashadi. Uni bir kun ko'rmasa sog'inib qoladigan do'stlari, jo'ralari ko'p edi.

Ayniqsa, ustoz Erkin Vohidovning unga mehri, ixlosi (ular “Yoshlik” jurnali gurillagan zamonda birga ishlashgandi) juda baland bo'lgan. Nasriddin shunday ardoqqa loyiq inson edi-da. Erkin aka hayotining oxirgi yillari pedagogika universiteti yonidagi ijodxonasidan telefon qilib, Nasriddin ikkimizni huzuriga chorlab turar, shaxmat bahonasida yaxshigina gurunglashar, shunday ulug' inson bilan zamondosh, hamnafas ekanimizdan biz ham cheksiz g'ururlanar edik. Goho Nasriddinni sog'inib uyiga telefon qilsam ko'pincha: “Dadamiz hali ishdan qaytmadilar yoki dadamiz mehmondorchilikda!” — degan javob bo'lardi. Ko'rishganimizda o'ziga: “Uyga ham kelib turibsizmi?”, deya hazillashib qo'yardim.

Nasriddin bilan universitetni ketma-ket bitirganmiz. Taqdir taqozosi bilan bitta “dom”da yashadik, Chorvoqdagi dala hovlimiz ham bir joyda edi. Do'stimiz qishloqda o'sgan emasmi, yerga nihoyatda mehr qo'ygan, bola-chaqasi bilan dala hovlisida astoydil ter to'kib mehnat qilardi. Natija ham   zahmatga yarasha bo'lardi. Bahor noqulay kelib, ko'pchilikning mevalarini sovuq urib ketganda ham Nasriddinlarning daraxt shoxlariga chirmashib ketgan uzumi mo'l-ko'l hosil berardi. Shotutlari, xurmolari shig'il-shig'il meva tugardi. Alloh yaxshi insonlarni o'z ne'matlari bilan shunaqa siylasa kerak-da.

Dunyoga mashhur   yozuvchilardan biri o'g'lining fotosurati orqasiga: “Mening eng yaxshi asarim!”, — deb yozib qo'ygan ekan. Murakkab hayotda goho ijodni ro'kach qilib, oilaga beparvo qarashi oqibatida boshi kulfatdan chiqmaydigan kimsalar ham uchraydi. Shu o'rinda Lev Tolstoyning: “Oilada baxtli bo'lgan insongina hayotda baxtli bo'ladi”, degan hikmatli gapi esga tushadi. Nasriddin nihoyatda oilaparvar, oilada chinakam baxtli inson edi. O'ziga munosib, hayotning xush-noxush kunlarida, xorijda kechgan uzoq musofirchilik yillarida yelkadosh-hamnafas bo'lgan farishtali umr yo'ldoshi Mashrufaxon bilan bir qiz, to'rt o'g'ilni tarbiyalab, voyaga yetkazdilar. Imon-e'tiqodli, solih farzandlari hayotdan o'zlarining munosib o'rinlarini topishdi. Ota-onalari ularning orzu-havasini ko'rish baxtiga muyassar bo'ldilar.

Nasriddin hayotdan zavq olib yashashni bilar, do'stlarini ham shunday baxtga chorlar edi. Ashaddiy shaxmat ishqibozi, ijodkorlar o'rtasida o'tkazilgan Chorvoq musobaqasining ikki karra g'olibi, ustoz Erkin Vohidov: “Men uchun odamlar ikki toifaga bo'linadi – shaxmatni biladiganlar va bilmaydiganlar”, degan edi. Biz Nasriddin bilan birinchi toifaga mansub — shaxmat “jinni”si, ya'ni hayotda katta do'st, shaxmatda esa munosib raqiblar edik.

Nasriddin shaxmat bilan bog'liq tadbirlarda, ayniqsa, ijodkorlar o'rtasidagi musobaqalarda hamisha faol edi. Shaxmat bahonasida — Ibrohim G'afurov, Saydi Umirov, Baxtiyor Nazarov kabi ustozlar, Xurshid Do'stmuhammad, Suvon Meli, Habib Temirov, Nosirjon Toshmatov, Mirpo'lat Mirzo, Zuhriddin Isomiddinov, Shohrux Akbarov, Saidjon Siddiqov, Yoqubjon Xo'jamberdiyev kabi do'stlar bilan diydor ko'rishib, miriqib gurunglashar edik.

Nasriddinning g'ayrati, tashabbusi bilan G'afur G'ulom nomidagi nashriyotda “Shaxmat mo''jizasi”   degan qiziqarli kitob chop etilgan, “Navoiy va shaxmat” nomli salmoqli maqolasi ham tilga tushgan edi. Ha, tinib-tinchimas do'stimiz qadimiy o'yin bo'lgan shaxmatni ommalashtirish va targ'ib etishda ham katta xizmat qilgan.

Nasriddin bilan oxirgi ko'rishishimiz ham shaxmat o'yini paytida bo'lgan edi. O'shanda Yozuvchilar uyushmasining Do'rmondagi ijod uyida adiblar o'rtasida shaxmat musobaqasi o'tkazilayotgan, o'yin tashkilotchisi sifatida yonimizdagi Qibray sanatoriysida davolanayotgan Nasriddinga bir kun avval xabar bergan edim. Usta shaxmatchi bo'lgan do'stim bu gal hayron qoldirib: “O'yinda qatnashishga qat'iy va'da berolmayman, ahvolimga   qarayman”, deya mujmalroq javob qildi. Ertasi o'yinimiz rosa qizigan paytda do'stimiz odatdagidek kulimsirab yonimizga keldi va uzrini aytdi: “Do'stlarim! Afsuski, men o'ynay olmas ekanman. Tobim yo'qroq…” Ana shu qisqa muloqot bizning oxirgi ko'rishishimiz ekan…

“Yaxshilikni chehrasi ochiq insonlardan izlang”, degan hikmatli gap bor. Nasriddinning hamisha chehrasi ochiq edi. Men hayotimda bunaqa fe'li yaxshi odamni boshqa uchratmaganman. U hamisha quvnoq, hamisha samimiy, kayfiyati ham   hamisha ko'tarinki, a'lo darajada bo'lar edi. Donishmandlarning ta'kidlashicha, kayfiyatning hamisha yaxshi bo'lishi donolikning birinchi shartidir. O'n nafar shoir, yozuvchilardan iborat bo'lgan gap-gashtagimizda Nasriddin davraning guli edi. Tilga olingan har bir masalaga uning o'z nuqtai nazari, o'z qarashlari bo'lar, shu bois gurungi diltortar edi.

Nasriddin Muhammadiyev uzoq yillar O'zbekiston baynalmilal madaniyat markaziga rahbarlik qildi. Do'stlik va qardoshlik rishtalarini mustahkamlaydigan turli   festivallar, tadbirlar o'tkazilishida bosh-qosh bo'ldi.

Nasriddinning o'zim kuzatgan yana bir e'tiqodi turkiy xalqlar birligi g'oyasi bilan bog'liq edi. U bir umr ana o'sha g'oyaning targ'iboti bilan shug'ullandi. Turkiston   qayg'usi uning e'tiqodidan mustahkam o'rin olgandi.

Baynalmilal madaniyat markazidagi zahmatli xizmatlari hukumatimiz tomonidan munosib taqdirlanib, do'stimizga “O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi” unvoni berilgan edi. Keyinroq u “Mehnat shuhrati” ordeniga ham loyiq ko'rilgandi.

G'afur G'ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Nosir Muhammadning “Hut shamollari” degan salmoqli “Saylanma”sini nashr etdi. Unga ijodkorning turli yillarda yozgan she'rlari bilan bir qatorda fors, turk, nemis, rus tillaridan qilgan tarjimalari ham kiritilgan. Qimmatli manbalar asosida yozilgan “Turon tarixi” kitobi ham muxlis va mutasaddilarda iliq taassurot qoldirdi. Shuningdek, uning yurtimizda matbaachilik va kutubxonachilik tarixiga bag'ishlangan kitobi noyob kitoblar qatoridan o'rin oldi.

O'zining tabarruk yetmish yoshini   qirchillama yigitdek tetik, ko'tarinki kayfiyatda kutib olgan do'stimizning hali ijodiy rejalari bisyor edi. Afsuski…

Ajoyib inson va yetuk ijodkor Nasriddin Muhammadiyevning bir necha yil oldin hayotdan bevaqt ko'z yumishi uni yaqindan bilgan yoru birodarlari, qarindoshlari   uchun og'ir musibat bo'ldi. Yagona taskin-tasalli shuki, u avvalo, o'zidan yaxshi nom, yaxshi xotira va boy adabiy   meros qoldirdi. Albatta, uning umri otasining chirog'ini yoqib o'tirgan   solih farzandlarda, nabira, evaralarida, qator kitoblarida davom etmoqda.

Shodmon Otabek,

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

17 − 6 =