Eh, qorbobo, qorbobo

Muallif haqida: Qo'chqor Norqobil — 1967 yili Oltinsoy tumanida tug'ilgan. ToshDU (hozirgi O'zMU)ning jurnalistika fakultetini tugatgan (1992). “Daryo ortidagi yig'i” (1994), “O'n sakkizga kirmagan men bor” (2002), “Kulib tur, azizim” (2005), “Quyoshni kim uyg'otadi?” singari nasriy hamda “Xosiyatli dunyo”(1992), “Kaftimdagi qizg'aldoq” (1993) she'riy to'plamlari nashr etilgan. A. S. Pushkin, M. Yu. Lermontov, S. Yesenin, Ye. Yevtushenko kabi shoirlarning nasriy asarlarini o'zbek tiliga tarjima qilgan. O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi.

Qo'chqor Norqobil.

Hikoya

Yarim soat yalindim. Ko'nmadi, borolmayman, dedi. Qarasam, telefonimning ham joni chiqib borayapti — quvvati tugayapti.

— Bu balki Sening hayotingdagi eng unutilmas kun bo'lar, bu kun balki, taqdiringni keskin burib yuborar… uxlayver, g'aflat bosib. Sadqai odam…

Telefonimni alam bilan o'chirdim. Mashinamni endi yurg'izaman, deb kalitga qo'l uzatgan edim, qo'ltelefon jiringladi:

— Qaerdasan?

— Qaerda bo'lardi, uyingning yonidaman.

— Bo'pti, kutib tur, tushaman.

— Hah, o'zimning qadrdonim, zo'rsan-da…

— O'chir ovozingni.., — bo'g'riqdi Suhrob.

Yo'lga tushdik. Suhrob orqa o'rindiqda. Qiyofa tund, qovoqdan qor yog'adi. Mening ham damim ichimda. Peshonamdagi oynadan ayozni qo'rqitadigan avzoyiga boqib, ichimdan kulgi ko'tariladi, o'zimni zo'rg'a tiyaman.

— Qadrdonim, birrovginaga (shu so'zga urg'u berib, cho'zib aytaman) haligi joyga, firmaga kirib chiqaylik. Qorboboning kiyimlarini tayyorlab qo'yishgan.

Suhrob jim. Yuzini oynaga buradi.

— Juda savob ish qilayapmiz. Mehribonlik uyi deganlari bilan baribir kemtikligi bor-da, yetimning ko'nglini yetti osmon but etolmaydi. Buyam bir ziyoratday gap; savobi behisob, — deyman uning diliga dam urib.

— Axir, keyingi hafta boramiz deganding-ku. Dam olish kunini ham yeding.

— Nima ham qilarding, ayiqqa o'xshab uxlarding. Kuning behudaga o'tardi.

Mashina shahardan chiqib bo'ldi, uning to'xtat, tushib qolaman, deb xarxashasi tutib qolishidan qo'rqmay, o'zimcha jig'iga tega boshladim:

— Chinakkam aktyor hech qachon xalqdan uzilmasligi kerak, kecha-yu kunduz o'qlangan miltiqday shay turishi lozim, hamma joyda otilishi shart; sahnada ham, ko'chada ham, yetimxonada ham. Faqat to'ylarga qarab yugurmasligi kerak. Buni men emas, Chexov aytgan.

— Chexov bunday demagan.

— Nimagadir, Chexov aktyorlarni uncha xushlamagan. Ko'p hikoyalarida ularni “do'pposlab” o'tgan. Qiziq, bugun ham shu, unchalik o'zgarmagansizlar.

— Almoyi-aljoyi gaplaring bilan nima demoqchisan?, — old oynadagi o'qraygan nigohga dosh berolmayman. Suxanimga andava uraman:

— Lekin sen unday emassan. Sen boshqachasan.

— Masalan?

— Tekindan tepki yaxshi deydiganlar toifasidan emassan, katta qalb egasisan…

Suhrob qah-qah urib kuladi. Tilyog'lamalik qilayotganimni sezadi:

— Qo'rqma, sendan hech narsa so'ramayman. Kechqurun vohaga ketishim kerak. Faqat tezroq qaytsak bo'ldi.

— Albatta, nari borsa bir yarim, ikki soat bo'ladi tadbir, keyin qaytaveramiz. Yaxshisi, holiroq joyda to'xtaymiz, kiyinib olsang bo'lardi.

— Boradigan joyimizda xona-ponasi bordir, axir?

— U yoqda noqulay. Hamma seni taniydi. Bolalar ham. Kimsan, falonchi! Elning e'zozidagi odam. Men aktyor emas, Qorbobo olib boraman deganman.

— Ey, Xudo, shu kunlar ham bormidi… Shu yerda to'xtay qol. Sanjobroq ekan.

Mashinani to'xtatdim. Yukxonasidan kiyimlarni oldim. Qoretik, qorto'n, qortelpak, qortayoq, qorto'rva. Bo'yi simbatdan Xudoyim qismagan Suhrob ko'z o'ngimda shunday qur to'kdiki, tovlanib turibdi, hatto ko'zlari ham yaltillaydi.

— Qorda muzlagan qoshu soqolingdan aylanayin, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan Qorbobo! Mana bu boshqa gap. Ana endi seni hech kim tanimaydi. Ketdik.

Tushlikka yaqin, ikki yarim soat yo'l yurib, go'zal shaharchaning bolalar makoniga yetib keldik. Bizni bu yerda allanechuk mahzunlik, so'niq kayfiyat qarshi oladi, deb o'ylagandim. Yo'q, charog'onlik, beg'ubor orzu-umidlar chayqalgan kelajakning yorug' va yorqin nuri bilan yuzlashdik. Birzumda maydonchani, unda tiklangan ziyobaxsh tiniq uychalarning zavq-shavqqa cho'lg'angan hayqiriqlariga duch keldik. Vuuyy, bu yer buncha ozoda va toza bo'lmasa. Bizni qurshab olgan beg'ubor fasl tafti og'ushida ulkan archa bezatilgan zalga kirdik. Bolalikning qiy-chuvlari, zavqi, Qorboboning tashrifi, bizdan oldinroq kelib turgan Qorqizning jozibali jilva-yu tabassumi kaminani ham bolalikka qaytardi.

— Bolajonlarim, qorako'zlarim!!! Men olis-olis tog'lardan, qor qoplagan bog'lardan, o'n-kecha-yu o'n kunduz uxlamay yurib keldim. Uchar aravamni esa manavi Qorqizimga bergan edim. Sen oldinroq borib tur, men donogina o'g'il-qizlarim uchun sovg'ato'rvamni ko'pgina kitoblarga to'ldirib olay, u yerdagi bolajonlarimning bari kitob o'qiydigan, kitobga qiziqadigan bolalar ekan, ular uchun eng yaxshi sovg'a kitob bo'ladi deb, mana sizlarga kitoblar olib keldim… Sizlarga sovg'alarim ma'qulmi-i-i?

— Hi-i-i-i-!! Hi-i-i-i! Ma'-a-a-q-u-l-l!!!

— Qani, unda Qorqizim ke, qopimdagi kitoblarni olib, mening oqil va olim bolalarimga tarqatishga yordam ber! Ha-ya, darvoqe, men yo'lda kela-kela manavi yozuvchi amakilaringni ham ko'rib qoldim. Men unga yur bolam, seni bir joyga, eng aqlli bolalarning oldiga olib boraman desam, nima deydi, deng? Aytaymi?

Bolalar jim turishadi. So'ng guvillashadi:

— Ayti –i i-ngg! Ayti-i-ngg!!

— Men bormayman. Mening ishlarim ko'o'p. Yo'l juda uzooq-ku, deydi. Keyin men nima qildim, aytaymi-i-i?

— Ayti-i-i-ing! Ayt-i-i-i-ingg!

— Hozir seni shu sehrli tayoq bilan (u qo'lidagi tayoqni mening manglayimga niqtaydi) shunday bir burab, muzga aylantirib qo'yaman dedim. Keyin qo'rqib oldimga tushib kelaverdi.

Bolalar kulishadi. O'zimni noqulay sezaman. Qorbobo va Qorqiz davra aylanib kitob tarqatishadi. Yozuvchilar uyushmamizdan olib kelgan kitoblarimizni bolalar ko'ksiga bosib, shodu xurramlik tuyishayotganidan sevinaman. Jajjilar she'r-qo'shiqlar aytishadi. Qorbobo archa yonidagi kursiga cho'kib menga termuladi:

— Bolajonla-a-ari-i-m-m! Manavi yozuvchi akangiz ham sizlarga atab she'r yodlab kelgan. Shuni ham eshitaylik-a!!!

—Xo'-o'-p-p! Xo'-o'-p-p!!!

Men davra o'rtasiga chiqib, xayolan bolalarbop she'r axtaraman. Qani, birortasi shu tobda esga kelsa… Qorbobo bosh chayqab-chayqab qo'yadi. Keyin turgan joyimda she'r to'qib, ayta boshlayman, sezgir Qorbobo yana bosh chayqaydi. Boshlovchi davra ortida turgan murabbiylarni ham bazmga chorlaydi. O'yin-kulgi yana avjiga chiqadi. Raqsga tushamiz biz ham. Bir mahal qarasam, Qorboboning boshi egik. Murabbiylardan biri kelib, uning qo'lidan tutib, raqsga tortadi. U turgan joyida tosh qotib, bir chayqaladi-da, yana kursiga cho'kadi, bukilib, yerga kirguday bo'lib, boshini egadi. Tizzalari qaltirayotganini sezaman.

— Nima bo'ldi, tobing yo'qmi?

— Ha, mazam qochdi. Yuragim gursillab urayapti, tashqariga chiqaylik.

Men nima qilishimni bilmayman. Qorbobo hansirab nafas olardi:

“Tashqariga… tashqariga…”. Murabbiylardan biri quloqli idishda choy opkelib uzatadi.

Qorboboni hovliga olib chiqdik. U ihraydi. O'zimni aybdor his qilib, shosha-pisha uni mashina o'rindig'iga o'tqazaman. Yo'lga tushamiz.

Yaqin atrofdagi shifoxonaga borishni mo'ljallayman. U orqa oynani ochadi. Shunday sovuqda-ya. O'girilib qarayman. Qalpog'i-yu, “soqoli”ni yechib olgan Suhrobning qon tepgan yuzida reza-reza ter.

— Tezroq hayda. Uzoqroq ketaylik.

— Oynani yop. Shamollaysan.

— Yonib ketayapman.

— Hozir shifoxonaga boramiz, — deyman.

— Hech qanaqasiga, Toshkent yo'liga chiq, uyga hayda, — Suhrob ko'zlarini yumib jim qotadi. Birozdan so'ng tilga kiradi:

— Hozir o'tib ketadi, o'tib ketadi.

Viloyatdan chiqaverishda, yo'l chetidagi oshxona yoniga to'xtaymiz. Suhrob ancha o'ziga kelgan. Hamon ko'zlarida yosh g'iltillaydi. Mashina ichida kiyimlarini almashtiradi. Tamaddi qilib olish uchun hovliga hadlaymiz. Suhrobni tanib qolgan xo'rrandalar unga mehr va qiziqish bilan qarashadi. Xizmatchilar bizni katta ehtirom bilan ichkari xonaga boshlashadi. Birzumda xontaxtaga turli meva-chevalar zeb beradi.

— Bular sizlar uchun, xo'jayin yubordilar, — deydi yugurdak bola.

Suhrob allatovur bo'lib devorga yelka tirab, yana ko'zlarini yumadi. Qarshimda umuman notanish, begona kimsa o'tirganday bo'ladi, yo'q, bu Suhrob emas, umuman, boshqa odam. Men uni hech qachon bunday, ezg'indi va nochor ahvolda ko'rmaganman. Botinib, yurak yutib biror narsa deyolmayman. O'zimni aybdor his qilaman.

— Sog'liging yaxshimi? Senga nima bo'ldi? — ovozimni titroq tutadi.

— Men uni ko'rdim. — Suhrob ko'zlarini yumib ingraydi. Xuddi alahsirayotganga o'xshaydi.

— Kimni ko'rding? Nimalar deyapsan? — seskanib ketdim. — Senga nima bo'layapti?

— Uni ko'rdim. Gulsanamni ko'rdim… Yuragim uzilib tushishiga ozgina qoldi… Odam o'lsa shunday o'lsa kerakda-a?

— Elovsirama. Senga nima bo'ldi? — Peshonasini ushladim. Jiqqa xo'l. Muzdek.

— Men uni sevardim. Nega garangsirab anqayasan? Ayt, o'tkirroq narsa buyur, ichmoqchiman. Sen ham ko'rding-ku, axir? — Suhrob xontaxta girdiga qarsillatib bolg'amusht uradi. — Ko'rding-ku! Lekin, lekin… u bilmadi, u sezmadi… Yo sezdimikin? Gulsanam, Gulsanam, — ko'ziga yosh oladi. Shu tobda u allaqaysi spektaldan rol ijro etayotganga ham o'shardi.

— Kim u Gulsanam? O'yin qilmay gapir.

— Haliginda davraga chiqib gapirdi-ku. Murabbiy bo'lib ishlarkan. Shu Gulsanam edi. Bir qarashda tanidim. Ko'zim tinib, boshim aylanib ketdi. Azoyi-tanim zirqirab og'ridi. Yaxshiyam hovliga olib chiqding, yo'qsa…

— Chalama-chatti qilmay, bir boshidan gapirsang-chi, — deyman nimanidir anglaganday bo'lib.

— Oradan o'ttiz yil o'tayapti-ya. O'ttiz yil. Ahyon-ahyonda eslasam ham yurak o'ynog'i bo'lardim. Mana bugun ko'rdim… Men uni sevardim. U pedinstitutda o'qirdi. Aytaveray, birinchi marta bu borada birovga dil yorishim, biz bir-birimizga bog'lanib qolgandik. Uchinchi kursda Gulsanam o'qishini tashlab ketdi, u homilador edi. Zor qaqshab yalindim, ketma dedim, qol dedim, faqat… faqat?

Sabrim chidamaydi:

— Nima faqat?

— Men ahmoq, men tentak, men it bolani oldirib tashla, uyimdagilar bilsa janjal-to'polon bo'ladi, dedim. Otamning qahri qattiq edi, qo'rqdim. Ayamay urardi o'ziyam.

— Keyin-chi?

— Keyin ketdi.

— Sen izlab bormadingmi?

— Bordim. Yolg'iz onasi bor edi. Ikki opasi turmushga chiqib ketishgan. Onasi nima desa deb qarg'adi, boshqa bu yerga oyog'ingni bosma, deb haydab soldi. Gulsanam tog'dagi xolasinikiga ketgan ekan. Men zo'rg'a bolasi, Gulsanamning bolasi haqida so'radim. Onasi uv tortib yana yig'ladi: “Bola o'ldi. Bola o'lik tug'ilgan, endi qorangni o'chir, yer yetkur”, deb dod-faryod qildi.

Suhrob tosh qotadi. Mijjalari duv-duv yosh. Hiqillaydi. Botinida olov o'rlab, borlig'iga o't ketganini his qilaman. Ko'ngil odami, taniqli san'atkorning ahvoli ruhiyati, ayni damdagi holatini ta'riflashga ojizman.

— Odam odamga o'xshaydi-da. Oradan shuncha vaqt o'tgan bo'lsa… Balki senga shunday tuyulgandir,— deyman unga taskin berish uchun.

Suhrob telbanamo qarab turadi. So'ng qo'li bilan chap ko'ksiga uradi.

— Menga qara, qanday odamsan o'zi? Manavi joy, manavi yurak hech qachon aldamaydi. Ehtimol men ko'rdirman, o'ttiz yil oldin so'qir bo'lganimcha qolib ketgandirman, lekin, lekin, yuragim ko'r emasligini, yuragim ko'rishi mumkinligini bugun shu yoshga kirib anglab yetdim. Yuragim uni ko'rishi hamona bir muddat to'xtab qoldi, ha, urmay turdi. O'lib qolsam kerak, endi o'ldim deb, o'ylovdim. Tushunayapsanmi?

Meni ham qaltiroq bosdi. Lolu karaxt bo'lib unga termulaman.

— Bilasanmi, muhabbat haqidagi film yo biror spektaklda rol ijro etsam, qarshimda Gulsanam qarab turganga o'xshayveradi. Sen buni tushunmaysan.

Jimlik cho'kadi. Suhrob o'rnidan bir amallab turib, yo'lakdagi jo'mrakni buraydi, yuzini yuvadi. Xontaxta ustidagi o'tkir isqotini piyolaga to'ldirib quyadi. Sipqoradi. Yana yelkasini devorga suyaydi, ko'zlarini yumadi. Men uning yurak ko'zi butun olamni, men va biz sezmagan borliqni ko'rib turganini anglayman.

Emak ham nim-nikali bo'ldi, nomiga u-bu narsa totinamiz, bunday paytda tomoqdan bir nima o'tarmidi? Endi o'rnimizdan qo'zg'alamiz degandik, eshik sharaqlab ochilib, ostonada hansiragan ko'yi yugirdak bola paydo bo'ldi:

— Hurmatli akalar. Sizlarni yo'qlab boy aka kelibdilar. Tashqarida turibdilar.

— Kim u boy akang? — deyman hayron bo'lib.

— Bu joylarning hammasi shu kishiniki.

Bunday izzat-hurmatlarga ko'nikib qolgan Suhrob hamon ezg'indi ahvolda, qovoq uyub tashqariga yo'l oladi. Keng-mo'l hovli sathini maydalabgina urayotgan qor oqartib ulguribdi. Mashinamiz yonida egnida qimmatbaho palto, boshida surqalpoq kiygan, kelishgan yigit bizni qarshi oladi. Men uni qaerdadir ko'rganday bo'laman, yuz-angori kimgadir o'xshab turibdi. Yigit jilmayadi:

— Assalomu alaykum, aziz mehmonlar. Men shaharda sizlarga bir piyola choy tayyorlab qo'yuvdim. Oyijonim buyurgan edilar. Tushlik ham qilmay jo'navoribsizlar. Orqangizdan o'zim quvib kelaverdim.

Shu tobda allambalo rusumdagi qop-qora mashina yukxonasini ochgan haydovchi haligi yugurdak bola yordamida ikkita katta qutini olib bizning mashina tomon yurishadi. Men Suhrobga qarayman. U boy o'g'londan ko'z uzmaydi.

— E-e-e, bu narsalar shartmas, — deyman, — axir savob uchun keldik. Nima narsangiz bo'lsa o'sha bolalarga olib borib bering. Jon uka, odamni uyaltirmang, bunday…

— Akalar, shundog'am Mehribonlik uyini o'z otalig'imga olganman. Oyijonim bolalarni yaxshi ko'radilar. Shu yerda ishlaydilar. Oyijonimning iltimosini yerda tashlamay, bugungi bayramga kelganlaringiz uchun men ham xursand bo'ldim.

Yigitning tabassum chiroy qo'shgan qat'iyat zohir tiniq chehrasi, undagi barq urgan shijoati menga juda-juda tanish ekanligini yana bir bor his qildim. Qaerda, qaerda ko'rganman uni? U bilan qaerda gaplashganman?

— Ukajon, oyingiz o'sha yerda ishlaydilarmi?, — deydi Suhrob ovozi titrab va hamon undan ko'z uzmaydi.

— Ha… Aytdim-ku. (Yana o'sha tanish tabassum).

— Ismi… Ismlari kim?

— Gulsanam, oyimning ismi Gulsanam! Mening ismim esa, Suhrobjon! Siz bilan adashmiz. Sizni juda hurmat qilaman, — deydi o'g'lon.

Ichimdan bir narsa uzilib ketganday bo'ladi. O'g'lon qo'l uzatib xayrlashadi. Aktyor do'stimning lablari pirpiraydi, yuzi oqarib ketadi:

— M… m… m… may, mayli Suhrobjon, — deydi ba'zo'r. So'ng gandiraklab kelib mashina orqa o'rindig'ini ochadi.

Biz yo'lga tushamiz. Mening yuragim o'ynay boshlaydi. Poyonsiz dalaning qoq o'rtasiga kelganimizda ortimdan ingroqli sas eshitiladi:

— T-t-to'xtat, mashinani to'xta-a-a-att.

Men ortga o'grilib qarashga o'zimda kuch topolmayman. Eshik ochiladi. Oqliq qoplagan tep-tekis dala uzra chayqalib borayotgan Suhrobni ko'raman. U ancha nariga borib to'xtaydi. Qo'llarini yozib falakka termuladi. Osmonni qoq yorib yuborguday dahshatli hayqiriq yangraydi:

— Gulsa-a-a-an-a-a-mmm!