Dunyoni pichirlash vayron qiladi
Qiziq, nega odamlar bir-biri bilan ko'rishganda gapni “dedi-dedi”dan yoki “ana u unaqa, mana bu bunaqa”, deyishdan boshlaydi. Nahotki ular bir-birining ahvolini bilish, dardini tinglash, kamini yoki topganini savobli ishlarga sarflayotgani haqida gurung qilishmasa… Bundan tashqari, ma'naviy masalalar, adabiy suhbatlar ham jon ozig'i-ku…
Bir kuni ishdan to'g'ri uyga keldim. Eshikdan kirganim, ust-boshimni yechganimni bilaman:
— Voy, eshitdingizmi? Pastki qavatdagi qo'shnimiz bor-ku, ana o'sha bizning o'g'limizni yomonlabdi, o'la qolsin, o'zining bolasi obod bo'lsa ham edi, — deb qoldi xotinim.
O'zi keyingi paytlar shu muammo — odamlarning bir-birini g'iybat qilishi boshimni qotirayotgan edi. Nima deb javob berishni bilmadim.
Kechki taomni yeb, kompyuterning yoniga cho'kdim. Yangi sahifa ochib, g'iybat va uning yomon oqibatlari to'g'risida bilganimcha yoza boshladim. Oxiriga yetmadim, juda chuqur mavzu ekan. Uyqu “bosdi”…
Ertalab ishga borsam “mehribon” hamkasbim suyunchi oldi: “Hay, to'xtang, eshitdingizmi, yoningizdagi xonada o'tirgan xodim boshliqqa siz haqingizda rosa mag'zava to'kibdi-ya! Ishga kech keladi, mas'uliyati yo'q, topshiriqlarni qo'l uchida bajaradi deganmish. Jim yuravermay siz ham “otvet” qilmasangiz, rahbar yomon ko'rib qoladi, tamom, mazangiz qochadi. Siz ham kiring, uning qancha aybi bor, hech bo'lmasa to'rt-beshtasini ayting”, deb maslahat berdi. Yana qo'shib qo'ydi: “Sizni hurmat qilganimdan, yaqin olganimdan, kuyunganimdan aytayapman, tag'in boshqacha tushunmang, xo'pmi? Boshqa odam bo'lsa sira aytmasdim”.
Avvaliga og'zim ochilib, unga qarab qoldim. Qani miyamga bir fikr kelsa. Ammo kechagi yozmoqchi bo'lganim — g'iybat haqidagi maqolaga mavzu topilganday bo'ldi…
Aslida bu ko'pchilikka tanish gap, yashirmayman, ba'zan o'zim ham hamsuhbatimni ranjitmay deb beixtiyor g'iybatiga qo'shilib qolaman. Sizda ham shunday bo'lsa ajabmas. Unda keling, g'iybatchilar haqida emas, g'iybat va uning insonlarga ta'siri haqida fikrlashsak, menimcha shu manfaatli bo'ladi.
Muqaddas Qur'oni Karimning “Hujurot” surasi 12-oyatida: “Bir-biringizni g'iybat qilmang”, deyilgan.
Shundan bo'lsa kerak Shayx Sa'diy deydi: “Men kechalari doim zikrda, ibodatda bo'lar edim. Ko'p Qur'onga mashg'ul edim. Kechalari ibodat qilmay uxlab yotganlarni ko'rib, otamga:
— Ey otajon bular ham uxlab yotavermay ibodatga mashg'ul bo'lsalar yaxshi bo'lar edi, — dedim. Shunda otam:
— Ey “otasining joni” bolam, sen ham bularni g'iybat qilganingdan ko'ra, uxlaganing yaxshi edi, — dedilar”.
Ana xolos, shu jumlalarni o'qidimu biror insonning bir kuni g'iybatsiz o'tarmikin, deb o'ylab qoldim. Xoja samandar Termiziy bobomiz esa: “Azizim, johil va noahil kishilar suhbatidan qoch, oqil va komil kishilar suhbatiga intilginki, fisqu-fujur ahlining suhbati barchaga ziyon keltiruvchi ilon suhbatiga o'xshaydi. Aqlli kishilarning xizmatini qilishning foydasi attorning do'koni foydasiga o'xshaydiki, attorning do'koni o'zgalar libosini muattar qiladi!” — deydi.
Ochig'i, mushohada qilinsa, bugun odamlarning eng qimmatli vaqtini o'g'irlayotgan, ilmdan chalg'itayotgan, intilishiga va xayrli ishlariga to'siq bo'layotgan g'iybat illati nafaqat odamlar o'rtasiga, hatto davlatlar o'rtasiga ham nifoq solayotganiga guvoh bo'lasiz. Suriya, Livan, Tehron atrofidagi g'avg'olar yoki kutilmaganda Yevropada keng muhokama bo'layotgan “Shimoliy potok-2” mashmashasi AQShni ham cho'lg'ab oldi. Balki Tomas Eliot: “Dunyoni portlashlar emas, pichirlashishlar vayron qiladi”, deganida haq gapni aytgandir.
Ha, bu g'iybat daraxtining tomiri ancha yoyilib ketgan shekilli, dunyoni vayron qiladigan darajada quvvati borga o'xshaydi.
Abdulla Avloniyning “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida g'iybatga shunday ta'rif berilgan:
“G'iybat deb bir kishining kamchilik va qusurini orqasidan so'ylamakka aytilur. G'iybatni so'ylamak harom o'ldig'i kabi eshitmak ham haromdir. Kishi o'z nafsig'a lazzat umidi ila birovni g'iybat qilub, etini chaynamak gunoh ham insoniyat nomina yarashmagan eng yomon axloqi zamimalardandur.
Inson boshqa gunohlarini nafsining lazzati uchun qiladur. Ammo g'iybat sohibi lazzat o'rniga o'z boshiga yoki bir boshqa kishining boshiga bir balo hozirlaydur. Chunki so'z borib g'iybat qilinmish kishining qulog'iga yetar. G'azab qoni harakatga kirar. G'iybatchidan o'ch olmak fursatini poylar. Shul tariqa g'iybatdan tug'ilgan adovat cho'zilmoqg'a oid bo'lub, dushmanlik zo'rayub o'z oralaridag'i xususiy janjallar ila aziz umrlarini uzdirub, umumiy xalq foydasi uchun ishlanadurg'on milliy ishlardan mahrum bo'lmaklari ila barobar aholining orasidan ittifoqning yo'qoluviga sabab bo'lurlar.
Alhosil qaysi bir millatning orasida birlik ko'tarilub, nifoq va adovat hukm surgan bo'lsa, ul qavmning inqiroz dunyosiga yuzlanganligi tarix sahifalaridan ma'lumdur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: “G'iybatdan saqlaningiz, g'iybat zinodan ham yomonroqdur”, demishlar.
Afsuski shunday bo'lsa-da, bu illat yoqamizga shu qadar yopishib olganki, undan voz kechish uchun nima qilishni bilmay qoldik.
“Radioda O'zbekiston xalq artisti Gavhar Zokirovaning ko'zi ojiz o'qituvchi qiz bilan suhbatini tingladim”, deb yozadi, taniqli jurnalist Ahmadjon Meliboyev “Hayot saboqlari” maqolasida. Va o'sha suhbatdan parcha keltiradi: “Anchadan beri bu qadar hayajonli, ayni paytda samimiy, qalb qarog'iga yetib boradigan bunday muloqotga guvoh bo'lmagan edim. O'qituvchi qiz shunday dedi: “Bordiyu mo''jiza sodir bo'lib, hayotimni qaytadan boshlash mumkin bo'lsa va menda ikki yo'ldan birini tanlash imkoni yuzaga kelsa, birinchisi — ko'zing ochiladi, bu yorug' olamni ko'rasan, ammo hayoting azob-uqubat, fitna-fasod, ig'voyu g'iybat ichida o'tadi, ikkinchisi — ko'zing ojizligicha qoladi, ammo baxt, omad og'ushida yashaysan, sadoqatli do'stlaring atrofingda bo'ladi, umring xotirjamlikda kechadi”, desalar, hech ikkilanmay ikkinchi yo'lni tanlagan bo'lar edim”.
Bu gapdan nainki tinglovchilar, radio to'lqinlari ham titrab ketgan bo'lsalar ajab emas.
Ha, fitna-fasod, ig'voyu g'iybat sog'lom fikrli kishiga sira yoqmaydi. Ularni yomon kishilar tarqatadi. Shuning uchun Pahlavon Mahmud bobomiz:
Yomon bilan ulfat bo'lma, yur yiroq,
Yo'lingga don sochib qo'yadi tuzoq.
Yoyni egri ko'rib, to'g'riligidan
O'q undan qanchalik qochganiga boq. —
deya bejiz ogohlantirmaydi. Ammo qancha-qancha ogohlantirishlarga qaramay yana g'iybat qilayotganlarga qarata ularga Tangrining o'zi insof bersin, deyishdan o'zga chora qolmaydi.
Shuhrat RO'ZIYEV,
jurnalist