Hushtak qachon chalinadi?
Qo'shiqchilik san'atida ro'y berayotgan yengil-elpi, sayoz, bachkana xirgoyilar (chunki ularni qo'shiq, deb bo'lmaydi) haqida gapiraverib, yozaverib qalamlar charchadi. Agar qalamga til bitganda edi, u: “Bo'ldi-da, nima qilasiz, shu bachkanalikni yozaverib. Ming'ir-ming'irlar jonga tegdi-ku! Ular odamga o'xshab xulosa chiqarsalar boshqa gap. Toshga tanbur chertishdan nima foyda?” — degan bo'lardi alam bilan.
Qalam haq. Hozir tinglovchi bunday hashaki xirgoyilarga ko'nikdi. Taqlid yo'li bilan ijro etilayotgan ming'ir-ming'irlarni tanqid qilish ortiqcha. Chunki ular tanqiddan ancha past. Pul bo'lsa xirgoyining narxi baland…
Hozir tomoshabinni ayrim qo'shiqlarga ishlanayotgan behayo kliplar ko'proq tashvishga solayotir. Ularning uyatsiz, bachkana qiliqlarini ko'rib, nahotki shular o'zbek qizlari bo'lsa, deb yoqa ushlaysiz yoki ko'zlaringizni chetga burib yashirasiz. U qiz bola bo'lib uyalmaydi, siz klipni tomosha qilib uyalasiz, ba'zan klipdagi behayo qiliqlarni, shahvoniy ko'z suzishlarni ko'rib, yuz-ko'zingizni sovunlab yuvgingiz keladi. Ba'zan hoy qizlar, es-hushingizni yig'ing, uch-to'rt daqiqalik klip uchun o'zingizni bozorga solmang deb hayqirging keladi. Axir ularning ham ota-onalari, bobo-buvilari bordir? Ular gapirib, tanbeh berar, deb taskin topasiz. Agar ularning o'zlari ruxsat bergan bo'lsalar-chi? Unda ish rasvo! Tavba qilishdan boshqa iloj yo'q!..
Lekin bu o'tkinchi kunlarni deb, hamma narsani pul hal qiladi, deb o'zingizni xor qilmang, tuban ketmang, deb sizni ogohlantirmoqchimiz. Xirgoyi va behayo klip bilan hech bir qo'shiqchi uzoqqa borolmaydi. Bunday o'tkinchi narsalarni efirga berayotgan telekanallar xodimlari jig'ildoni allaqachon “pul zavod”ga aylangan bo'lsa kerak. “Pul o'lsin-o, pul o'lsin” qo'shig'ini ular uchun qayta-qayta kuylashlarini qo'shiqchilardan qayta-qayta so'rab qolardik…
Hushtak chalish ko'proq bolalar, o'smirlarga xos bo'lgan qiziqarli mashg'ulot. Lekin hushtak chalish qanchalar maroqli bo'lmasin, uni qaerda, qachon chalishni bilish kerak. Bo'lar-bo'lmasga, jamoat joylarida, kattalar davrasida, to'y-ma'rakalarda, ma'rifiy-madaniy uchrashuvlarda, hushtak chalish aslo odobdan emas.
Ba'zi bolalar o'rtoqlarining nomlarini aytish o'rniga hushtak chalib chaqiradilar. Bu yaxshi emas. Ayrimlar esa tanaffuslarda quloqni qomatga keltirib, guruh bo'lib hushtak chaladilar. Aslida bu shovqin nimaga va kimga kerak? Boshqa bir hushtakbozlar maktabda biror-bir sana munosabati bilan zalda yoki sinf xonasida yig'ilganlarning asablariga tegadilar. Ular go'yo musobaqa o'ynayotgandek, bir-birlaridan o'tkazib, baland ovozlarda hushtakka erk beradilar. Zal hushtakbozlikka to'lib-toshadi. Hech narsani eshitib bo'lmaydi. Bu holni yaxshi odat deb hisoblaydiganlar katta xato qiladilar.
Hushtak, asosan, maktablar o'rtasida bo'ladigan sport o'yinlarida, masalan: tennis, boks, futbol, voleybol singari sport turlari bo'yicha o'tkaziladigan musobaqalar jarayonida o'z jamoasini qo'llab-quvvatlash maqsadida hushtak chalish mumkindir. Bunda chidasa bo'ladi. Shunda ham baland ovozda emas, balki me'yorida chalingan hushtak musobaqa qatnashchilarini g'alabaga ruhlantiradi.
Shuningdek, darslardan tashqari paytlarda, dalalarda mol-qo'ylarini boqayotgan, bog'lar va tomorqa yumushlarida o'z xohishlari bilan ota-onalariga yordam berayotgan yosh do'stlarimiz zerikmasliklari uchun bemalol hushtak chalib yoki hushtakka biror kuyni xirgoyi qilib ishlasalar, bundan kayfiyatlari ko'tariladi…
Endi ba'zan qizlarning hushtak chalayotganiga nima deysiz? Bir o'qituvchi sinflarda o'g'il bolalardan ko'ra, hushtak chaladigan qizlarning ko'payib borayotganini tashvishlanib gapirdi. Agar maqolani o'qigan qiz bolalardan biri: “nega unda xonandalar Ziyoda Qobulova bilan Gulsanam Mamazoitova hushtak chalib qo'shiq aytadilar” deb savol bersa, bu savol o'rinli bo'lardi. Negaki, hushtak chalib yurish umuman millatimiz mentalitetiga aslo to'g'ri kelmaydi. O'zini o'zbekman, deb hisoblagan odamga mutlaqo yarashmaydigan salbiy odat. Jamoat joylarida, ko'pchilik o'rtasida hushtak chalish ham gunoh hisoblanadi. Biz taniqli xonandalarimizga ana shu fikrlarni yana bir bor eslatib qo'ymoqchimiz, xolos.
Yana bir muammo: ba'zan boshqa uylar, mavzelarda turadigan bolalar qo'shni hovlilar, mavzelar atrofiga o'rnatilgan o'rindiqlarga o'tirib, yarim tungacha baqir-chaqir qilganlari yetmagandek, odamlarning hushtak chalib uyqularini buzishlariga nima deysiz? Bunisi endi ortiqcha emasmi?
Bolaligimizda “Hushtak chalma, uyga o'g'ri tushadi”, deb o'rgatishar edi. Biz o'g'ridan qo'rqqanimiz uchun ham zinhor hushtak chalmasdik. Aslida bu iboraning zamirida ham odob-axloq yotganligini keyin tushunganmiz. Haqiqatan uyda, kattalar, ota-onalar davrasida churillatib hushtak chalib yurganlar odob ko'chasidan o'tmagan va tarbiya ko'rmagan hisoblanadi.
Shunday ekan, ashaddiy hushtakbozlar va ayrim hushtak chalib qo'shiq kuylayotgan xonanda singillarimizdan har joyda “chur-chur”lab yurmasliklarini, atrofdagilarning asablarini buzmasliklarini va eng muhimi hushtak chalish odobini o'rganib olishlarini istardik.
Bilib qo'ying, qachon, qaerda va me'yorida hushtak chala bilish ham tarbiya hisoblanadi. Iloji bo'lsa, asabbuzar va be'mani qo'shiq va unda chalinadigan hushtakdan yiroq bo'ling.
Ashurali JO'RAYEV