Buyuk adibning yana bir siri
“Har qanday yangilik – unutilgan eskilikdir” degan gap aslida haqiqat. Masalan, keyingi paytda “selfi” degan so'z iste'molga kirib keldi va yoshlarimiz uning tub ma'nosini bilib-bilmay o'z-o'zini turfa yo'sinda suratga olib, milliy mentalitetimizga yot ajabtovur qiliqlar qilib qo'yishmoqda va natijada haqli ravishda ota-onalar, pedagoglar, millat oydinlari, umuman olganda, yoshu keksa ilg'or ziyolilar tomonidan qattiq tanqidga uchrayotgani ham bejiz emas.
Gapning indallosini aytganda, jahon adabiyoti namoyandasi, buyuk shaxs va adib Lev Tolstoy ham o'z davrida selfi olgan ekan. Lekin uning bu urinishi zinhor-bazinhor bachkana emas, balki mohir qalamkashning musavvirona iqtidorini namoyon qilgan. Bunga ko'rib turganingiz – ushbu tarixiy suratning o'zi guvohlik beradi: “1862 g. (y.)”, “Sam' sebya snyal'” (o'sha paytdagi rus imlosi qoidasiga ko'ra, ayirish belgilari to'g'ri qo'yilgan. Mazmuni: “O'zimni o'zim suratga oldim”), “Gr. L.N.Tolstoy”, ya'ni “grajdanin (fuqaro) L.N.Tolstoy”, “Fotografiya Yasnoy Polyanы” (“Yasnaya Polyanadan fotosurat”) kabi sana va so'zlar ushbu tarixiy fotosurat girdiga o'shanda 34 yoshda bo'lgan navqiron yozuvchining o'z qo'li bilan yozilgan.
Ma'lumki, Yasnaya Polyana – Rossiyaning Tula viloyatidagi Shekin tumanida joylashgan go'zal maskan, mashhur qo'rg'on. Bu joyning nom qozonishiga sabab shuki, bu yerda 1828 yil 28 avgustda Lev Nikolayevich Tolstoy tug'ildi, yashadi va ijod qilib, dunyoga tanildi va kindik qoni tomgan go'shani ham dunyoga tanitdi. Bu yerdagi ulug' adibning qabri va davlat qaramog'idagi qo'rg'oncha muzeydan odamlar oyog'i uzilmaydi: dunyoning turli burchaklaridan ziyorat qilishga kelgan minglab adabiyot ixlosmandlari Lev Tolstoy hayoti va ijodi bilan bog'liq tarixiy osori atiqalar bilan yaqindan tanishadilar va … albatta selfiga ham tushadilar.
Endi o'zingiz xolisona baholang va ayting, XIX asr o'rtalaridagi bu ma'naviy hodisa, ya'ni o'zini o'zi tarixga muhrlagan buyuk adib Lev Tolstoyning ushbu tarixiy surati bilan bugungi yoshlar “kashf qilgan” selfi o'rtasida qanchalik tadrijiy tafovut bor?
Shunday o'y-xayollar og'ushida Lev Tolstoyning o'zidan javob izlayman. Ne ajabki, buyuk adib bisotida har qanday mulohazaga aniq-tiniq munosabat bildirilishiga o'rganib qolganmiz. Bu gal ham shunday bo'ldi. Bu savolimga shunday tolstoyona javobni topdik: “Bizda minglab yillar davomida milliard-milliard odamlar orasidan yetishib chiqqan buyuk donishmandlar tafakkurining shunday asl mevalari mavjudki, bu buyuk insonlarning aql durdonalari vaqt sinoviga chidash berib, g'alvirdan o'tib kelmoqda. O'rtamiyona narsalarning bari itqitib tashlanib, faqat o'ziga xos, teran, zarur narsalargina qolgan…”.
Bunga nima qo'shimcha qilish mumkin? Bizningcha hech nima! Demak, bu donishmandona fikrga qo'shilish joiz. Shunday emasmi?!
Darhaqiqat, “o'rtamiyona”, ayniqsa, bachkana narsalar itqitib tashlanishi kerak.
Safar OLLOYoR,
Respublika Ma'naviyat va
ma'rifat markazi
mas'ul xodimi