Ekran orqali asabni qaqshatmang!
Bugungi kunda aholining ko'pchilik qismi har kuni, ayniqsa dam olish kunlarini televizor qarshisida turli ko'ngilochar ko'rsatuvlar namoyishini mushtoqlik bilan kutishadi. Ayniqsa, keksa yoshdagi insonlarimiz bunga ko'p vaqtlarini sarflashadi. O'zbekiston televideniesining deyarli barcha kanallarida keyingi paytlarda turli kasalliklarga shifo bo'luvchi biologik faol qo'shimchalar “dori”larning reklamalari va ular haqida yollangan mutaxassislarning fikrlari ko'pchilikning asabiga tega boshladi.
Ayniqsa, “Guanjou” klinikasini maqtovchi roliklar tomoshabinning shunchalik asabiga tegadiki, go'yo salomat yurgan odamni ham kasal qilishgacha undashayotgandek! U yerda, ya'ni rekalamada ishtirok etayotgan kasallarning klinika haqidagi maqtovlari yoki o'zlarining orttirgan kasalligiyu, bu yerdan olgan davosi haqidagi beo'xshov musiqa ortidan so'zlashlari tomoshabinning asablarini qaqshatadi. Yoshgina juvonning gap-so'zlarini eshitib, xotin-qizlarimiz shunchalik dardchil yoki hamma a'zolari shikastlanganmikan deb, o'ylaysan. Uning barchani shu klinikaga “lutfan taklif etishi” esa yanada o'tib tushadi.
E'tibor qiling, mana millionlab yurtdoshlarimizga nima deyilmoqda:
“Guanjou”—zo'r! Sizlarning ham bu yerga kelishingizni taklif qilamiz!”
Astahfirulloh! Sizlar ham kasal bo'lib, shu shifoxonaga kelinglar, deyaptimi?
Axir, o'zi koronavirus hammaning tinka-madorini quritgani yetmaydimi, endi yana “Guanjou”ga borib yotsinmi hamma?!
Yaxshimi, zo'rmi, kasalxona — kasalxona. Bu joy bir dam olish sihatgohi yoki teatr emaski, hammani taklif qilsang.
Nima bo'layapti o'zi? Shuncha odam, ming-ming xodim ishlaydigan Milliy teleradiokompaniyada xato, g'aliz ketgan gaplarni o'zgartiradigan, tahrir qiladigan, qo'pol qilib aytsak, ko'rib beradigan nahotki biror kishi topilmasa?! Yo pulini olgandan keyin nima bo'lsa ham, shu reklama tayyorlab uzatilsa, bo'ldimikan? Bu yoqda 35 millionli xalq-chi, uni kim o'ylaydi?
Bundan tashqari, o'zining xastaligi, hatto gemoroyi ko'p azob berishini butun xalqning oldida gapirayotgan otaxonlarni ko'rib, tavba deb yuborging keladi. Andisha qayoqda qoldi, otaxon?
Ayniqsa, turli biologik faol qo'shimchalarini reklama qilish esa bundan o'tadi. Ayni, ko'rsatuv yoki badiiy filmlar namoyishi, sport musobaqalari namoyishi orasida ko'rsatuvni uzib tomoshabinni 10-15 minutlab bir mahsulotni ertayu kech namoyish etishi, iste'molchining asablarini o'ynatish kimga kerak bo'lib qoldi. Yoki bunday klinikalarning mablag'lari Aliboboning xazinasidek uyulib yotibdi-mi? Bu kimlarningdir manfaatini ko'zlab qilinayotgan g'alati bir “reja”ga o'xshaydi.
Taniqli jurnalist Baxtiyor Haydarovning ijtimoiy tarmoqdagi sahifasidan: “TV sohasining kuni “Guanjou…”ga qoldimi? Bachkanalik ham evi bilan-da! Pul uchun shunchalik past ketiladimi? Kap-katta erkak tomoshabinlarga ko'zini lo'q qilib: “men grija, prostatit …” deb gap boshlasa, asab o'ynaydigan bo'lyapti. Reklamayam shunchalik bema'ni bo'ladimi? Bu—pul uchun xalq, ma'naviyat, axloq, qonun-qoida — barisiga tupurish…ga o'xshaydi! Qolaversa, musulmonchilikda o'z dardini elga dasturxon qilishdan qaytariladi…
— Bir tanishim insult olgandi. O'n kun davolandim bir chaqalik foydasi tegmadi,—dedi. Reklama shunchalik soxta bejalganki, “hoziroq qo'ng'iroq qiling” deganiga balo bormi? Dorini bepul yetkazarmish. Qaysi kanalga qarasang dorilar reklamasi avji taronasi. Go'yoki, o'zbek xalqi dorisiz yashasa, umri uziladigan darajada xunuk holat,—deb yozadi o'z izohida taniqli ijodkor O'roz Haydar.
— Bu reklama roliklarini ko'rib ancha odam asab yoki qon bosimi kasalligini orttirib olishi aniq, bunday klinikalar pul ishlab topishning antiqa usulini topishgan, har bir narsada me'yor bo'lishi kerak, — deyishadi, jurnalistlar Ochil Tohir, Gulchehra Umarovalar ham o'z izohlarida.
Maqsadimiz tanqid qilish emas. Hamkasblarimiz to'g'ri tushunsin. Milliy televideniemizda yaxshi o'zgarishlar ham yo'q emas. Yaxshi, mazmunli va saviyasi yuqori ko'rsatuvlar, shu jumladan reklama roliklari ham mavjud. Ammo… bu borada kamchiliklar juda yetarli. Yana bir masala: o'ylab ko'ring, biz gazetada e'lon qilingan, aytaylik, o'tgan haftada chop etilgan maqolani nega bu hafta yana boshqatdan chop qilmaymiz? Axir, uni kimdir o'qisa o'qidi, o'qilmasa chetga tashlab qo'ydi. Bu hol tushunarli.
Ammo TV kanallarida bitta kinoni har hafta takror-takror berish bu odatiy holga aylandi. Bir paytlar TVda “Ko'rsatuvlar dasturi” degan tushuncha bor edi. Hatto hamma “Programma” sotib olar edi. Hozir ham shu narsa ya'ni haftalik teledasturlar tayyorlanadimi, yo'qmi, odam bilmay qoldi. Agar shunday bo'lsa, nahotki, qaysi kanal, qaysi ko'rsatuv yo kinoni berayotganiga birrov qarab qo'yilmasa?
Bir zamonlar bir kinofilm bir-ikki yilda bir bor namoyish etilardi. Odam sog'inib ko'rardi. Hozir esa “Qaynona” filmini yoki “Dada”ni har oyda, har ikki haftadayam qayta-qayta ko'rib o'tiraverasiz. Savol tug'iladi, nimabalo kino yetishmaydimi, shu paytgacha dunyoda millionta kino ishlangan emasmi? Yo, saralash, namoyishga tayyorlash uchun erinchoqlikmi bu?!
Reklamalar… reklamalar. Bu nafaqat O'zbekiston Milliy teleradiokanallarida berilayotgan reklamalardagina emas, xususiy telekanallar ham aslo pesh emas.
“Sosa-Sola” ichimligining reklamasini ko'rib, ochig'i, shu ajoyib ichimlikni sira ichging kelmaydi. Unda: shahar, qaysi bir markaziy xiyobon. Bir soqolli o'spirin devorga suyanib, xuddi bangi (ming uzr) singari turibdi. So'ng bir dona kichik shishali kolani ochadi-yu, yutoqib sipqoradi. Shundan so'ng bu ichimlik unga shunday “ta'sir” qiladiki, u eshilib-eshilib bir nimabalo harakatlarga tushib ketadi…
Yo alhazar! Shunday ichimliklarni milliy ruhda, kayfiyatni ko'taradigan tarzda tayyorlash ham mumkin-ku! Yoxud faqat qanaqadir “ajnabiy” ruh bo'lishi kerakmi?
Tarbiyali, ma'naviyatli kishi “E, reklamangdan” deydi-da, ahvol shu bo'lgach.
Tomoshabinning asosiy vaqti beo'xshov reklamalar ko'rishga sarflanishini esa qo'yavering. Aslida, har bir tijoriy roliklardan tomoshabinni bezdirish emas, jalb qilish san'atini qachon egallaymiz?
Hikmatulloh QODIROV,
“Hurriyat” gazetasining
reklama va marketing bo'limi mudiri