Ijtimoiy tarmoq ilmoqli qarmoqmi?
Rost-da!!! Obunachilar safiga qo'shish uchun qanday ilmoqlardan foydalanishmayapti, qanday noqobilliklar qilishmayapti deysiz. Tasavvur qiling: elektron nashrda ta'ziyasi e'lon qilingan inson ikki kundan keyin “tirikman”, deb intervyu beryapti?! Qolaversa, qaysidir davlatdagi, familiyasi o'xshash “qarindosh”laringizdan qayta-qayta “meros qolgan”ligi to'g'risida xabarlar kelyapti. Onlayn kurslarga oldindan pul to'lab chuv tushib qolganlar bo'lyapti. Kunda-kunora “shok xabar” rukni bilan qaysidir taniqli insonning surati ostiga yozilgan turli bo'hton va uydurmalarni aytmaysizmi? Qiziqish bilan kirib borsangiz umuman boshqa narsa chiqib tursa?! Kanaliga (e, qancha-mingdan!) a'zo qilish maqsadida shu kabi egri yo'llardan foydalanayotganliklarini ko'rib bir jahlingiz chiqsa, bir ketgan vaqtingizga achinasiz. Xo'sh, bunday yolg'onlarga aldanavergan odamning internet sahifalariga, undagi yaxshi-yomon xabarlarga ishonchi qoladimi?
Yaxshilikka chorlovchi audio va videolar ham yo'q emas, shu bois, internetdan qanday foydalanish hammaning o'ziga bog'liq, har kimning tanlov ixtiyori o'zida, deyishimiz o'rinlimi?
Telegramdagi qaysidir kanalda behayo videolar joylangan, boshqasida esa elektron shakldagi badiiy yoki ilmiy adabiyotlar. Qaysi birida “prosmotr” ko'proq bo'ladi? Hali balog'atga yetmagan yosh o'g'il-qizlar ko'rishi mumkin bo'lmagan kanallarga “18+” belgisi qo'yilgan, deb o'zimizni ovutsak nechog'li to'g'ri? Ular chindan ham mana shunday taqiq belgisini ko'rib bunday uyatsiz kanallarga kirish fikridan qaytadilarmi?
Tarmoqlarda tarqatilayotgan ayrim materiallar haqida so'z ketganda darrov “so'z erkinligiga tahdid”, “senzura”, “sog'lom raqobat bo'lishi kerak”, “taqiqlar bilan hech narsaga erishib bo'lmaydi” qabilidagi gaplar bilan o'zlarini oqlamoqchi bo'lishadi.
Yolg'on va asoslanmagan uydirma xabarni tarmoqda keng ommaga tarqatish odamlarda ishonchsizlik va loqaydlik kayfiyatiga sabab bo'lishini anglashimiz uchun ruhshunos-mutaxassis bo'lishimiz shart emas! Mahallaga bo'lajak kelin yoki kuyovini so'rab-surishtirish maqsadida kelganlarga ayrim g'arazgo'y va hasadgo'y qo'shnilar tomonidan noto'g'ri, yolg'on ma'lumotlar berilishi natijasida qanchadan-qancha yoshlarning to'yi bekor qilingani holatlari kam emas. Bu o'rinda ham to'yni buzish uchun tanlayotgan kuyovingiz unday, keliningiz bunday qabilidagi noxolis gap-so'zlarni tarqatilgani sabab bo'lmayaptimi? Holbuki, muqaddas kitoblarda bir fosiq xabar keltirsa, u keltirgan xabarni tekshirmay turib, ishonmaslikka va keyin xijolat tortib qolmaslikka chaqiriladi. O'zim guvoh bo'lgan voqealar misolida aytadigan bo'lsam bugun internetdagi ko'plab tarmoqlar yolg'on xabarlarni tarqatish bobida juda “faol”likka erishdilar. Mulohazalarimiz quruq iddao bo'lib qolmasligi bois bir voqeani misol keltirmoqchiman:
Avgust oyida ijtimoiiy tarmoqlarda: “UzChasys” faralar ishlab chiqaruvchi zavodda yong'in bo'layotgani aks etgan video “S'yomka qiling, hammani qaqshatgani uchun kuyyapti” degan izoh bilan tarqatildi. Biroq oradan biroz fursat o'tgach, aynan ana shu zavoddagi yong'inga doir yana bir xabar paydo bo'ldi. Unda “UzChasys” fara zavodida yuzaga kelgan yong'in aslida mazkur zavodning chiqindixonasidan tasvirga olingani ma'lum bo'ldi. FVV yong'inni bartaraf etishgan. “Axlatxonadagi yong'inda hech kimga zarar yetgani yo'q va o't o'chiruvchilar yong'inni bartaraf etishdi…” deyiladi zavoddagi asl holat bayon qilingan xabarda. Ana sizga “professional” izohlangan “ro'y-rost” hamda “oshkoralik” bilan bayon qilingan tezkor ma'lumot.
Bular bilan tanishgan har bir odamning xayoliga ijtimoiy tarmoqlar korxona, tashkilot va muassasani yoki istalgan insonni yolg'onu bo'hton vositasida badnom qilish mumkin bo'lgan vositaga aylandimi degan fikr kelishi mumkin. Bu kabi qabihlikni amalga oshirish uchun esa ozgina gina-kudurat, hasad yoki qasd qilishning o'zi kifoya qiladi. Qaerdadir tasvirga olib noto'g'ri talqin qilib tarqatsangiz qancha odam tekshirib ko'radi-yu, qanchasi shunday xulosa chiqarib qo'ya qoladi. Axir “xabarchi” bo'lish uchun hech qanaqa bilim, malaka yoki diplom shart emas. So'nggi rusmdagi telefoni bo'lsa yetarli. Keyin esa “bilmabman”, “anglamabman” qabilida uzrxohlik qilish holatlari yuzaga keladi. Ana shu keyinchalik “anglab yetish” va “pushaymon” bo'lishgacha o'tgan vaqt mobaynida haligi yolg'onu bo'hton va balki tuhmatlar kutilganidek, dunyoga tezkor tarqalib, minglab, yuz minglab fuqarolarning ongu shuuriga ta'sirini o'tkazishga ulguradi va voqiflarga o'zining g'oyaviy xurujini, ta'sirini o'tkazib bo'ladi.
Aytmoqchimizki, keng ommaga allaqanday asossiz ma'lumotlarni tarqatib, g'oyaviy tahdidga sababchi bo'lish ba'zilar o'ylaganidek, oddiygina “bilmasvoylik” emasligini qachon anglab yetamiz?! Omma psixologiyasiga ishonchsizlik, noumidlik va norozilik kayfiyatini singdirishning oqibati hech qachon xayrli bo'lmas!
Aslida tarqatilayotgan har qanday axborot bu – mahsulotdir. Mahsulot bor joyda albatta, iste'molchi hoziru nozirdir. Bozordan yoki do'kondan sifatsiz va salomatlik uchun zararli bo'lgan, qalbaki mahsulotni muvofiqlik sertifikatiga, yaroqlilik muddatiga e'tibor bermay xarid qilib, iste'mol qilsak, hayotimizni jiddiy xavfu xatarga qo'ygan bo'lamiz.
Demak, ijtimoiy tarmoqlardan ehtiyot bo'lib, ularning ilmoqli qarmog'iga tushib qolmaslik lozim!
Muhiddin MAG'ZUMOV,
XV “Oltin qalam” xalqaro ko'rik-tanlovi sovrindori.
Namangan shahri.