Етук ёшдаги Кумуш изҳорлари
Абдулла Қодирий таваллудининг 125 йиллиги нишонланаётган кунлари (апрель 2020 й.) адиб яратган Кумуш сиймосини илк бор экранда намоён этиб, шуҳрат қозонган, эл меҳрига эришган Ўзбекистон халқ артисти Гулчеҳра Жамиловани йўқладим. Камолот ёшига етган, кўркамлигини йўқотмаган, йиллар давомида чархланган ақл-заковати, нур сочиб турган чеҳрага яна бир сайқал берганини кўриб таъсирландим. Маънавий етук ёшдаги Кумушни кўргандек бўлдим. Дастлабки дақиқалар унсиз ҳайратомуз бир ҳолатда ўтди. Фурсат ўтмай “Ўтган кунлар” саҳифаларидан чиқиб, уни кўрки, фазилатларини эслатиб турган хуш кайфиятли мезбон юрагидаги гапларини тўкиб сочди. Мушоҳада дамларига суқилиб кирмадим. Саволга, изоҳга эҳтиёж бўлмади. Суҳбатнинг ўзи Кумушга ҳам унинг ички дунёсига кирган бугунги Гулчеҳрахонга мухтасар таъриф бергандек бўлди. Етук ёшдаги Кумуш — Гулчеҳра Жамилованинг бугунги ўйларини тасдиқлади.
— Абдулла Қодирий билан унинг “Ўтган кунлар”и ила танишганман, унга маслакдош бўлганман. Ёш бўлганим учундир Кумушнинг ҳолатини, ҳиссиётини, иффати, бокиралиги ифодасидан таъсирланиб, унинг дардига ошно бўлганман. Унга дугона бўла олмаганман. Қодирий таърифида ўзга давр, муҳитда ўсган чин ўзбек қизи тасвирланган. Уни замонавийлаштиришга ҳам уринмаганман. Узр сўраб айтаман, “Ўтган кунлар”нинг иккинчи талқинида экранда Кумуш сиймоси бироз замонавийлаштирилгандек кўринди менга. Унга китобда нақл этилгандек, босиқлик, вазминлик етишмагандек. У Марғилондан Тошкентга келганида югуриб Юсуфбек Ҳожи хонадонига, Ўзбекойим қучоғига отилиб боради. Мен ҳам Офтобойим қиёфаси ва ҳолатида суратга олишда иштирок этаётган эдим. Таажжубланиб тургандим ёнимдаги Тўйчи Орипов (Ҳасанали ролида) ҳайрон бўлиб “Қаердан югуриб келяпти бу!?” деб менга қараган эди.
Ўйлашимча, зўр ва мўл ёзилган роллар борки, уни ижро этишда актёрда қандайдир руҳий яқинлик бўлиши керак. Анна Каренинани неча қайта саҳнага, экранга олиб чиқишди. Барчанинг ёдида Татьяна Самойлова қолди. Актрисада Анна Каренинанинг мураккаб характеридан нимадир бор эди, руҳияти яқин эди. Гап Самойлова турмуш ўртоғи Василий Ланавойдан ажрашган кезлари Каренинани ўйнаганидагина эмас. Ланавой Вронский ролига – Анна Каренина севиб қолган шахс ролига – таклиф этишганида, у иккиланиб: “Самойлова мен билан севишганлар ролини ўйнашга розими?” –деб сўраган экан. Рози бўлганини билиб ролга киришган. Фильмнинг бирор ўрнида ажрашган, бир-биридан кўнгли қолганларнинг совуқ муносабати сезилмайди. Бу ўринда Лола Элтоева Зайнаб (фильмнинг иккинчи, 1992 йилги кўринишида) роли устида ишлашида мутлақо бошқа йўлдан борганини қиёс қилиш мумкин. Лолада Зайнабнинг тарбияси, у ўсган муҳитнинг таъсири, ёвуз ниятнинг нишонаси ҳам йўқ, албатта. У ўзига ўхшамаган севикли ёр, ардоқли келин бўлиш орзуси ушалмаганидан қаҳр ғазабга келган шахснинг драмаси ҳақида ўйлаган. Лола ўз қаҳрамонининг драмасини эмас, фожиасини кўрсатган. Мураккаб руҳий ҳолатнинг моҳиятини очишда ўзининг табиатига зид бўлган хусусиятларни кўрсата олган. Офарин унга!
Менинг Кумушим ҳақида ўзгалар сўзласин. Шундай бўлаяпти ҳам. Жумладан, бугунги меҳмоним Абдулла Қодирийга бағишланган янги китобни тайёрлаётган профессор ҳам катта минбарлардан самимий сўзларни айтиб келадилар. Ўша тайёргарлик, суратга олиш, овоз ёзиш кунларини бажонидил эслайман. Айниқса, ёнимда бўлган Ўлмас акани, Марьям опани, Раззоқ акани… Аббос Бакиров Ўлмас Алихўжаевга қараб: “Ёшлар ёши улуғроқ киши хонага кириб келганида чордона қуриб ўтирмайди. Дарҳол туради ўрнидан, саломлашганидан сўнг чўкка тушиб ўтиради” деганлар. Ўлмас ака шундай қилган… Биз ҳам сабоқ олганмиз. Қодирий қаҳрамонларининг маънавий дунёси билан бирга ташқи қиёфаси, ҳусни жамоли тасвирланишидан ўрнак олса арзийди. Отабек, Кумуш, Раъно, Саодат кабилар фақат муомаласи, юриш-туриши, воқеаларга муносабат билдириши эмас, китобхоннинг тасаввурида дарҳол пайдо бўладиган ўзига хос чиройи билан ҳам ўзига тортиб туради. Бирида ўзича ёқимтойлик ва жозиба, иккинчисида латофат, иссиқ истара, учинчисида ёшлик ғурури, чин муҳаббат китобхонга етиб келади. Фильм суратга олинадиган кун пардозхона хизматига муҳтож бўлмаганман. Тайёргарликни уйда қилганман. Албатта ҳолат, Қодирий матнини ўзлаштириш ролдаги актёрнинг кўриниши, ҳолати, нигоҳи, овози ҳам актёрнинг диққат марказида бўлиши керак биринчи галда. Мен хореографиянинг олий билим юртида таҳсил кўрганман. У ердаги катта машқ хонасининг атрофи узлуксиз ойна, кўзгу билан ўралган эди. Ҳар бир ҳаракатимизни шу айланма кўзгуда кўриб турардик. Ўзимизни тузатиб, толиққанимизни билдирмасликка ҳаракат қилардик. “Ўтган кунлар”да шу одатимни сақлаб қолдим. Пардозни грим устаси эмас, ўзим қилардим. Китобдагидек бўлсин деб. Адиб ҳам ўзининг барча қаҳрамонларини кўриб туради-ку. Батафсил ёзади-ку ҳар бир қараш, нозик имо-ишорасини шу ҳол одат бўлиб қолди. Аҳамият беринг: у кунлари сочим кесилгани учун Кумушнинг сочига ўхшатиб ўзим улама соч қилганман. Либосимни ҳам уйда танлаб, кийиб, суратга олиш майдонига равона бўлганман. Аслида кийим-кечак ҳам қаҳрамон ҳолатига киришнинг муҳим бир босқичи-да! Ҳатто Ҳиндистонда суратга олинган “Севги афсонаси” фильмида ҳам шундай қилганман. Грим усталари ҳайрон бўлишган. Режиссёр Латиф Файзиев ролга тайёр бўлиб келганимдан мамнун бўлган. Мана, эртага кўп фаслдан иборат “Бувижоним”нинг навбатдаги қисми суратга олинади. Телевидение учун либосни танлаб қўйдим. Гримни эрта тонгда қиламан. Тўғри павильонга ёхуд табиат қўйнида тайёрланган майдонга йўл оламан. “Ўтган кунлар”дан қолган бу одат, тараддуд.
Ҳамидулла АКБАРОВ.