Samarqandga Nobel mukofoti sohibi keldi
Nobel mukofoti sohibi Aziz Sanjar Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universitetining kimyo fakultetidagi zamonaviy ilmiy laboratoriya ochilishida ishtirok etdi.
O'zbek yoshlari juda bilimga chanqoq va intiluvchan. Bu haqida xorijlik professor-o'qituvchilar, umuman, chet elliklardan ko'p marta maqtovlar eshitganmiz. Bu e'tirof barcha ustozlar uchun katta faxr. Ehtimol bugun imkoniyatlar ular orzu qilganchalik bo'lmasligi mumkin, lekin, Prezidentimiz tomonidan ular uchun eng yaxshi sharoitlar, imkoniyatlar yaratib berishga harakat qilinmoqda.
Yaqinda yoshlarni kuzatib, fikrlarim yana-da qat'iylashdi, ulardagi ilm-fan namoyandalariga yuksak hurmat-ehtirom, yurtimizdan yaqin kelajakda katta olimlar, tadqiqotchilar yetishib chiqishidan darak beradi. Ular o'z nomi bilan dunyoga mashhur samarqandlik, o'zbekistonlik olimlar bo'ladilar!
Xalqaro Nobel mukofoti sohiblari yurtimizga, qolaversa, qadim va navqiron Samarqandga har doim ham kelavermaydi. Yaqinda shahrimizda ana shunday ajoyib, tarixiy voqea yuz berdi.
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti kimyo fakultetidagi zamonaviy ilmiy laboratoriyaning ochilish marosimida professor, Nobel mukofoti sohibi Aziz Sanjar ishtirok etdi va bir necha kun davomida samarqandliklarning aziz mehmoni bo'ldi.
Asli turkiyalik bo'lgan professor Aziz Sanjar AQShda yashab, Shimoliy Karolina universitetida ilmiy faoliyat bilan shug'ullangan, dunyo tanigan va tan olgan biokimyogardir. Olim so'nggi 15-20 yillar oralig'ida zamonaviy dunyoning eng og'ir xastaliklaridan biri bo'lgan saraton bilan zararlangan hujayraning DNK tizimini tuzatishning biokimyoviy mexanizmlarini ishlab chiqqan va ushbu muhim tadqiqoti uchun 2015 yilda kimyo fani bo'yicha xalqaro Nobel mukofotiga loyiq ko'rilgan.
Tadbirda Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vaziri Ibrohim Abdurahmonov, o'nlab oliy ta'lim muassasalari rektorlari va professor-o'qituvchilar ishtirok etdi. Samarqand davlat universitetida Nobel mukofoti sohibi “Miya saratonini davolashning innovatsion usullari” mavzuida ma'ruza qildi.
Biokimyo laboratoriyasi Rossiya, Yaponiya, AQSh kabi davlatlarda ishlab chiqarilgan 10 ga yaqin zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlangan. Bu uskunalarda organik va noorganik materiallar, kimyo sohasida moddalar tadqiqi va kompleks birikmalar sintezini amalga oshirish, nanomateriallar xossalarini o'rganish, moddalar tarkibini miqdor va sifat jihatidan tahlil qilish, biofaol birikmalarni aniqlash kabi bir qator muhim yo'nalishlarda ilmiy tahlil va tajribalarni amalga oshirish mumkin bo'ladi.
Zamonaviy analiz usullari laboratoriyasi ko'p tarmoqli bo'lib, bir vaqtning o'zida kimyo, biologiya, farmatsevtika, tibbiyot, oziq-ovqat sanoati, parfyumeriya, materialshunoslik, biologik tadqiqotlar, atrof-muhit muhofazasi, konchilik, neft va gaz kimyosi, qishloq xo'jaligi sohalarida yuqori aniqlikdagi ilmiy tadqiqotlar o'tkazish imkonini beradi.
Hozirgi kunda kimyo xalq xo'jaligida katta ahamiyatga ega. Ushbu fan ishlab chiqarish, sanoat, chorvachilik kabi sohalarning kimyo qo'llanilmaydigan birorta ham tarmog'i yo'q, desak mubolag'a bo'lmaydi.
Chunki, qishloq xo'jaligida mineral o'g'itlardan zararkunandalar va kasalliklarga, begona o'tlarga qarshi kurash uchun ishlatiladigan kimyoviy vositalardan keng foydalaniladi va hokazo.
Kimyo texnologiyasi bo'yicha rivojlangan davlatlar bilan hozircha raqobatlasha olmaymiz. Ammo bugungi kunda mamlakatimizda aynan kimyo texnologiyalariga, qolaversa, ilm-fanga katta e'tibor berilmoqda, yaqin kelajakda bu bo'yicha yetakchi davlatlar qatoriga kira olamiz, deb umid qilamiz.
Ilm-fanning yuqori cho'qqilariga erishish borasida laboratoriyalarni aniqligi yuqori bo'lgan zamonaviy jihozlar bilan ta'minlash juda muhim hisoblanadi. Mazkur laboratoriya jihozlarining bir qismi Islom taraqqiyot banki ishtirokidagi oliy ta'lim muassasalariga beriladigan moddiy yordam sifatida keltirilgan. Ayni paytda mamlakatimizdagi 25 ta OTMning moddiy-texnik bazasini boyitishda ana shu bank ko'magidan foydalanildi.
Aytish joizki, bu faqat universitet miqyosida emas, hatto Samarqand miqyosidagi ham emas, butun mamlakatimiz ilm – faniga taalluqli katta va muhim voqea bo'ldi. Bunday zamonaviy laboratoriyalar yordamida muhim ilmiy ishlarni amalga oshirish mumkin bo'ladi. Qolaversa, talaba-yoshlar uchun, ilmga chanqoq o'g'il-qizlarimizga yaxshi imkoniyat. Sakkiz turdagi zamonaviy qurilmalar bilan jihozlangan ilmiy laboratoriya xalq xo'jaligining kimyo, farmatsevtika, tibbiyot, oziq-ovqat sanoati, biologik tadqiqotlar, konchilik kabi sohalarida tadqiqotlar olib borish salohiyatiga ega. Shuningdek, molekulyar biotexnologiyalar va zamonaviy botanika asoslari hamda vivariy, biofiziologik, biokimyoviy tadqiqotlar ilmiy laboratoriyalari ham sohaga qiziquvchan yoshlar uchun maktab.
Xalqaro Nobel mukofoti sohibi bilan muloqot talabalar, magistrlar va doktorantlarga ham katta rag'bat berdi, deyish mumkin. Buni ularning yuz – ko'zidan, bo'lib o'tayotgan savol – javoblardan sezish mumkin bo'ldi.
Birinchi kun rasmiy tadbirlar, ikkinchi kun samimiy muloqot bo'ldi. Taniqli olim tomonidan saraton kasalligini oldini olish, erta aniqlash va davolash bo'yicha yaxshi tavsiyalar berildi.
Talabalar ushbu kasallik bo'yicha xorijiy davlatlar, xususan, Amerika Qo'shma Shtatlarida qanday muvaffaqiyatli tajribalar va ilmiy yutuqlar borligi bilan tanishdi. Zamonaviy analiz usullari laboratoriyasining ochilish marosimida Aziz Sanjarning o'zi ishtirok etgani kelgusida ham olim bilan mustahkam ilmiy hamkorlik davom ettirilishini anglatadi.
Ilm-fan rivojlanmagan davlatda taraqqiyot ham bo'lmasligi isbotlangan haqiqat.
Ilmiy laboratoriyada bugungi kunda nafaqat sohaga oid ilmiy tadqiqotlar, balki tibbiyot, atrof-muhit muhofazasi, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi zararli moddalarni aniqlash, sanoat va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari uchun tadqiqot ob'yektlari tahlillari o'tkazilayotgani barchani quvontiradi.
Darhaqiqat, Yangi O'zbekistonda ilm-fan sohasi yuksak taraqqiy topgan bo'lishi va yangi kashfiyotlar markazi sifatida ham yaqin yillarda mamlakatimiz ham e'tirof etilishiga shubha yo'q. Negaki, amalga oshirilayotgan islohotlar bunga albatta imkon beradi.
Xudaynazar YuNUSOV,
Samaraqand davlat veterinariya meditsinasi,
chorvachiliik va biotexnologiyalar
universiteti rektori,
biologiya fanlari doktori,
professor,
O'zbekiston Respublikasida
xizmat ko'rsatgan chorvador