Ноннинг уволи ёмон
Қадим замонлардан бери нон инсониятнинг асосий ризқ–рўзи, дастурхон кўрки бўлиб келмоқда. Тандир тафтини олиб пишган сўлқилдоқ нондан ҳам хушбўй, лаззатлироқ неъмат топилмаса керак.
Ҳар биримиз ёшлигимиздан “Нонни увол қилма”, “Ноннинг ушоғи ҳам нон”, “Нон урвоғини босма, гуноҳ бўлади” каби панду насиҳатларни эшитиб улғайганмиз, албатта. Сир эмаски, у кундалик зарур озуқа маҳсулотлари қаторида биринчилардан бўлиб туради. Эрталаб нонуштага новвойхонадан иссиқ обинон олиб уни қаймоқ билан мазза қилиб истеъмол қилмайдиган одам кам бўлса керак. Ёки ҳар куни ишдан қайтишда дўкондан ширмой олишни канда қилмайдиган юртдошларимиз ҳам кўп.
Элас–элас ёдимда. Ёшлигимизда буғдой унига имконимиз бўлмасди. Ўша пайтлар деярли ҳаммада шу аҳвол эди. Шунда бувимлар бир халтами, икки халтами маккани тегирмончи амакига олиб бориб, ун қилдириб келардилар. Мен уларга ҳамроҳ бўлганим боис, кичкина халтадаги унни кўтариб олардим. Кейин эса бувим уни зоғора қилиб ўчоқдаги қизил чўққа қўйиб пиширардилар. Рости, жуда мазали бўларди. Мактаб, боғчага ҳам зоғорадан олиб кетардик. Синфда кимдир буғдой ундан нон олиб келса, унга ҳавас билан қарардик. Гўёки ундан бахтли одам йўқдек…
“…Мустақилликнинг илк йилларида нон қадри қанчалар баланд бўлгани, одамлар соатлаб, кунлаб нонга, унга навбатда тургани, қишлоқларда аҳолининг бошоқ тергани чиққанлари ҳали кўз ўнгимда турибди, — дейдилар онам. — Иккинчи жаҳон уруши даврларида ҳам ота-боболаримиз бир бурда нонга қанчалар зор бўлишган. Оталаримиз, оналаримиз бизни ҳозирги фараҳли кунларга етказиш учун оч-наҳор тер тўкиб, меҳнат қилганлар!”.
Чиндан ҳам, катта авлод вакиллари ана шундай оғир даврларни бошларидан ўтказишган. Бугун эса минг шукурлар бўлсинки, очлик замони ортда қолди…
Яқинда бир маълумотни ўқиб қолдим. Тўғриси, ўқиб анча хафа бўлдим. Унда айтилишича, Тошкентда ҳар куни 3 тоннага яқин нон маҳсулотлари ахлатга ташланар экан. Бу ҳақда “Махсустранс” ишлаб чиқариш бошқармаси бош инспектори Исмоил Сагдуллаев айтиб ўтган.
Унинг сўзларига кўра, айни пайтда пойтахтда энг кўп чиқиндига ташланадиган маҳсулот бу — нон ва озиқ-овқат маҳсулотларидир. Бу маҳсулотларни йилдан-йилга чиқиндига ташлаш ҳолатлари ортиб бормоқда. “Тошкент шаҳрида бир кунда 2300 тонна чиқинди йиғиб олинса, шундан 3 тоннага яқини нондан иборат”, — дейди у.
Биламизки, коронавирус офати жаҳон иқтисодиётига катта зарба бериб, қаттиқ зарар келтирди. Айниқса, дунёнинг озиқ-овқат хавфсизлигига жиддий таъсир ўтказди. Натижада жаҳон бозорларида шафқатсиз рақобат, “савдо урушлари”, қарама-қаршиликлар кучайиб кетди. Ўша пайтда халқаро экспертлар пандемия оқибатида очарчиликдан қийналаётган аҳоли сони икки баробар ошиб, уларнинг сони 1 миллиард 600 миллионга етганини айтган эди. Бугун ҳам аҳвол жуда зўр бўлиб кетгани йўқ. Мисол учун, бир қатор мамлакатларда, хусусан, Сурия, Афғонистон, Ироқ, Ливия, Яман, Судан, Эфиопия, Нигерия каби давлатларда озиқ-овқат, нон етишмовчилиги ҳолатлари ҳамон кузатилмоқда. Оқибатда аҳоли егулик излаб, ҳар қандай ишга қўл урмоқда, ёш гўдаклар эса ахлат қутиларини титкилашга мажбур бўлмоқда.
Минг шукурки, бизнинг мамлакатда дастурхонларимиз тўкин, қора қозонимиз эса қайнаб турибди. Нафақат пандемия пайтида, ундан кейин ҳам юртимизда бу борада тақчиллик кузатилмади. Халқимиз учун етарли захиралар борлиги бот-бот такрорлаб турилди.
Биз мазкур мақолани тайёрлаш жараёнида юртдошларимиз фикрлари билан ҳам қизиқдик.
Гулзайнаб Зулҳайдарова, санъатшунос–журналист:
— Нон бўлаклари чиқиндига ташлаб кетилгани менга жуда қаттиқ таъсир қилади. Кимдир дунёнинг бошқа бир чеккасида шу ноннинг кичик ушоғига зор бўлиб ўтирибди. Қаерлардадир одамлар ҳатто очликдан ўлиб кетишяпти.
Дунёнинг иккинчи чеккасида эса кимлардир нон бўлакларини, ортиб қолган овқатларни чиқиндихоналарга отиб кетмоқда. Тарихни эсласак, кечагина боболаримиз, момоларимиз очарчилик замонларда шу ноннинг бир бўлагига зор бўлиб яшашган, ноннинг ўрнига кепакни, “қани энди бир бурдагина нон бўлса эди”, деб ўтни чайнашган. Кексаларимизнинг айтишларича, ўша даврда “қани энди бир тўйсам-у, кейин ўлсам армоним йўқ эди” деган одамлар ҳам бўлган. Энди эса тўқчилик замонларда ўша инсонларнинг болалари нонни оёқлари остига олиб тепкиламоқда, исроф қилиб чиқиндихоналарга ташлаб кетмоқда.
Нилуфар Эгамбердиева, педагог:
— Инсон табиатан исрофгарчиликка мойилдир. Исрофнинг катта-кичиги йўқ. Ҳамма катта исрофгарчиликлар кичикларидан бошланади. Ҳамма нарса кичикдан каттага қараб боради. Худдики кичик ирмоқча уммонга бориб қуйилганидек. Айниқса, ахлатлар орасида ноннинг ҳам борлиги уволдан қўрқмаслик алпозини англатади. Бу эса исроф ҳақида билмаслигимизни, шу хусусда ҳадислар ҳақида, умуман, тушунчага эга эмаслигимизни билдиради.
Ҳақ гап. Уволдан қўрқиш керак. Ҳар нарсанинг меъёри яхши. Айтишади-ку “Асалнинг ҳам ози ширин”. Ривоят қилинишича, бир фақир киши Ҳотамтойнинг бойлиги, саховатини эшитиб, бир бурда нон илинжида унинг ҳузурига келади ва уйининг томида буғдой еяётганига кўзи тушади. Шунда Ҳотамтой ерга тушган бир дона буғдойни олиб, томга олиб чиқади. Буни кўрган фақир “Менинг эшитганларим ёлғон экан-да” дея хаёл сурганча ҳеч нарса сўраёлмайди. Кўп ўтмай Ҳотамтой бир қоп буғдойни садақа қилиб юборади. Бу воқеани кўрган фақир “Фақирликнинг сабабидан бири бу неъматга шукур қилмаслик ва исрофгарчиликда экан” дея хулоса ҳосил қилади.
Ислом АСИЛБЕКОВ,
ЎзЖОКУ магистранти.