Кредит-модуль тизимининг афзалликлари
Ушбу услубнинг Ўзбекистон таълим тизимидаги аҳамияти ҳақида
Жаҳонда ҳар қандай давлатнинг ривожланишида сифатли таълим алоҳида ўрин тутади. Шу боис мамлакатимизда асосий эътибор таълимга, олий таълим муассасаларининг ва ўқув дастурларининг мослашиш имкониятларини оширишга қаратилган бўлиб, бунга эришиш учун академик ва ташкилий тузилмани ислоҳ қилиш, таълим методлари ва технологияларни янгилаш, педагогик жараённи такомиллаштириш, ўқитувчилар таркибий сифатини яхшилашга алоҳида урғу берилмоқда.
Мамлакатимизда миллий таълим тизимининг халқаро даражада тан олинишини таъминлаш, халқаро стандартлар асосида ўқув жараёнини ташкил этиш, миллий кадрлар тизимининг халқаро миграцион жараёнларда ўз мутахассислиги бўйича ишлаш имкониятига эга бўлиши, халқаро рейтинг индикаторлари асосида олий таълим муассасалари дунёнинг нуфузли университетлари қаторида эътироф этилишини таъминлаш муаммолари таълим тизимини тубдан ислоҳ қилишни, олий таълим муассасаларининг академик нуфузини оширишни ҳамда миллий таълим тизимининг халқаро тан олинган кредит-модуль тизимига интеграциялаш масалаларини ҳал қилишни тақозо этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги Фармони билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси”да олий таълим жараёнларига рақамли технологиялар ва замонавий ўқитиш усулларини жорий этиш, ёшларни илмий фаолиятга кенг жалб этиш, коррупцияга қарши курашиш, кредит-модуль тизимини жорий қилиш, ўқув-режаларда амалий кўникмаларни оширишга қаратилган мутахассислик фанлари бўйича амалий машғулотлар улушини ошириш бўйича аниқ вазифалар белгилаб берилди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 31 декабрдаги “Олий таълим муассасаларида таълим жараёнини ташкил этиш билан боғлиқ тизимни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” 824-сон қарори асосида “Олий таълим муассасаларида ўқув жараёнига кредит-модуль тизимини жорий этиш тартиби тўғрисида низом” тасдиқланди. Унга кўра, олий таълим муассасаларида ўқув жараёнига Кредит тўплаш ва кўчиришнинг Европа тизими (European Credit Transfer and Accumulation System — ECTS) асосида таълимнинг кредит-модуль тизимини жорий этиш тартиби белгиланди.
Кредит-модуль тизимида ўқув жараёнини ташкил этиш
Жиззах давлат Педагогика университетида ҳам 2020 йилдан бошлаб ўқитишнинг кредит-модуль тизимига босқичма-босқич ўтилмоқда. Кредит-модуль тизимига ўтишнинг дастлабки босқичида кредит таълимининг меъёрий ҳужжатлари ишлаб чиқилди, таълим дастурлари, ўқув режа ва ўқув дастурлар кредит-модуль тизимига мослаштирилди. Ўқув жараёнини ташкил этишда рақамли технологияларга ўтилди. 2020 йилдан бошлаб ўқув жараёнига Олий таълим жараёнларини бошқаришнинг ахборот тизими — “HEMIS” платформаси фаолияти йўлга қўйилди. Бугунги кунга келиб ўқув жараёнини ташкил қилиш билан боғлиқ барча меъёрий жараёнлар “HEMIS” платформасига ўтказилди. Жумладан, университетда 30 та таълим йўналишида 718 та, 20 та магистратура мутахассисликларида 247 та фан ўтилишини инобатга олиб, жами 965 фан ресурслари платформага белгиланган тартиб асосида жойлаштирилган. Масалан, маъруза машғулотлари учун:
а) фаннинг тасдиқланган силлабуси;
б) ҳар бир мавзу бўйича маъруза матни;
c) ҳар бир мавзу бўйича тақдимот;
д) мавзуларга оид асосий адабиётлар рўйхати ва фойдали сайтлар рўйхати.
Семинар, амалий ва лаборатория машғулотлари учун:
а) ҳар бир мавзу бўйича дарс ишланмаси;
б) мавзуларга оид қўшимча маълумотлар (фан моҳиятига кўра кейслар ёки тестлар банки, глоссарий, қизиқарли саволлар ёки тақдимотлар).
Ўқув жараёнига кредит-модуль тизими ҳамда рақамлаштиришнинг татбиқ этилиши таълим жараёнларини бошқаришнинг оптимал вариантларини амалиётга жорий этиш заруратини келтириб чиқаради. Жиззах давлат Педагогика университетида ҳам “HEMIS” платформаси фаолиятининг самарали йўлга қўйилиши административ фаолиятда янги бошқарув механизмларининг ўқув жараёнига татбиқ этилишига олиб келди. Университетда 2022-2023-ўқув йилидан бошлаб талабаларга хизмат кўрсатиш тизимини самарали йўлга қўйиш мақсадида Регистратор офиси фаолияти йўлга қўйилди. Регистратор офиси томонидан 2022 йилнинг ўзида 30 дан ортиқ меъёрий ҳужжатлар электрон кўринишида юритилиши йўлга қўйилди, 10 дан ортиқ электрон хизматлар соддалаштирилди. Натижада ўқув жараёнини самарали бошқариш, маълумотлар аниқлиги ва ўз вақтида талабалар ҳақидаги керакли маълумотларни олиш имконияти вужудга келди.
Aнъaнaвий тaълим тизимидa профессор-ўқитувчилaрнинг ўқув юклaмaси aудитория мaшғулоти ҳaжмидaн келиб чиққaн ҳолдa белгилaнган. Республикa олий тaълим муaссaсaлaри профессор-ўқитувчилaрининг ўқув юклaмaлaри тaҳлил қилиб кўрилгaндa ҳaм, aсосaн, ўртача 900-1000 соaтни ташкил этиб, бу юклaмaнинг aсосий ҳaжмини aудитория мaшғулотлaри тaшкил қилaди. Умумaн, aнъaнавий тaълимдa ўқитувчининг ўқув юклaмaлaри шундaй тaқсимлaнгaнки, ўқитувчи aудиториядaн-aудитория тизимигa ўтиб қолгaн. Яъни мaвжуд мезонлaр ўқитувчини кун бўйи aудиториягa боғлaб қўйгaн. Бу эсa профессор-ўқитувчилaрнинг ўз устидa ишлaшигa, илмий фaолият олиб боришигa, тaлaбa билaн aудиториядaн тaшқaри ишлaшни тaшкил қилишигa имкон бермaйди. Кредит-модуль тизимигa ўтиш орқaли профессор-ўқитувчилaр умумий юкламaлaрининг кредитлaрдa белгилaниши, ўқув юклaмa ҳaжмининг кaмaйиши вa кўпроқ юклaмa мустaқил тaълим соaтлaригa ҳaм берилиши тaълим сифaтигa ҳaмдa ўқитувчининг ўз устидa, тaлaбa билaн ҳaм aудиториядaн тaшқaри ишлaшигa имконият берaди. Бугунги кундa Жиззaх дaвлaт педaгогикa университетидa мaзкур тaлaблaрдaн келиб чиққaн ҳолдa профессор-ўқитувчилaрнинг ўқув юклaмaлaрини оптимaллaштириш орқaли тaълим сифaтини оширишгa aлоҳидa эътибор қaрaтилмоқдa.
Жиззaх дaвлaт педaгогикa университетида Ўзбекистон Республикaси Вaзирлaр Мaҳкaмaсининг 2020 йил 31 декaбрдaги “Олий таълим муассасаларида таълим жараёнини ташкил этиш билан боғлиқ тизимни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 824-сонли қaрори ижросидaн келиб чиққaн ҳолдa 2021-2022 ўқув йилидa ўқув туридaги тaдбирлaр тaркиби вa улaрнинг соaтлaри энг кaм миқдори ўқитишнинг кредит-модуль тизими хусусиятлaрини инобaтгa олгaн ҳолдa мустaқил ишлaб чиқилди.
Университет Кенгaш қaроригa aсосaн Европa кредит тизими тaлaблaридaн келиб чиққaн ҳолдa, 2023-2024 ўқув йили учун профессор-ўқитувчилaрнинг юкламалaри миқдори 650-750 соатни ташкил этмоқда.
Умуман олганда, бугунги кунда олий таълим тизимида кредит-модуль тизимининг жорий этилиши халқаро таълим стандартларининг миллий таълим тизимига татбиқ этилишига, республика олий таълим муассасаларининг ҳалқаро таълим муассасалари рейтингида ўзининг ўрнига эга бўлишига имконият яратмоқда.
Ботир ТЎХТАМИШЕВ,
Жиззах давлат Педагогика университети
ўқув ишлари бўйича
проректори.