Ekologik muammolar
ularni hal etishda fuqarolik jamiyati institutlarining o'rni
Ayni paytda Davlatimiz rahbari tomonidan imzolangan “Fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi farmonning mazmun-mohiyati, uning ahamiyati Ekoharakat faoliyati orqali fuqarolarimizga yetkazilmoqda.
Ekoharakatning asosiy vazifalaridan biri davlat idoralari, tabiatni muhofaza qilish tashkilotlari, barcha korxona va muassasalarning atrof-muhit muhofazasi, suv va havo havzalari, yer va biologik resurslar holatini yaxshilash hamda ularni chiqindilarning zararli ta'siridan himoya qilish, aholi salomatligini muhofaza etish sohasidagi amaldagi qonunlar va boshqa qarorlar ijrosini ta'minlash bo'yicha ishlarini qo'llab-quvvatlash va keng jamoatchilik ko'magini shakllantirishdan iborat bo'ladi.
Shu bilan birga Ekoharakat davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi organlari tomonidan ekologik va tabiatni muhofaza qilish borasidagi masalalarni huquqiy tartibga solishni takomillashtirish, ekologik va aholi salomatligi muhofazasi sohasidagi qonunchilikni halqaro huquqning umume'tirof etilgan normalari va O'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq holda rivojlantirish maqsadida yangi qonun hujjatlarining qabul qilinishi, amaldagi qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga o'zgartish hamda qo'shimchalar kiritilishi bo'yicha tashabbuslar bilan chiqadi.
Ekoharakat ishtirokchilari va hamkorlarining davlat organlari, jamoat tuzilmalari tomonidan mavjud ekologik muammolarni hal etish hamda ularning salbiy oqibatlarini bartaraf qilish sohasidagi qonun hujjatlari ijrosi borasida mas'uliyatini kuchaytirishga qaratilgan faoliyatlarini muvofiqlashtirishga; jamoat birlashmalari, jamoat fondlari va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlarining hamkorliklarini muayyan ekologik muammolarni hal etishdagi samaradorligini oshirish va rivojlantirishga yo'naltiradi.
Mamlakatimizning taraqqiyot yo'lidan izchil borishida O'zbekistonda mavjud bo'lgan boy tabiiy resurslar muhim omillardan biri sanaladi. Mustaqil taraqqiyotning ilk kunlaridanoq ulardan oqilona foydalanish va kelgusi avlod uchun sof atrof-muhitni asrab-avaylash yo'lidan borilmoqda. Bu mamlakatimiz aholisining ma'nan boy va sog'lom hayotini ta'minlashdagi asosiy shart va omillardan biridir.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ekologik muammolarni bartaraf etish va ularning salbiy oqibatlari oldini olish borasida muayyan tajriba orttirildi. Ammo sohadagi vazifalarning miqyosi va ko'lami mamlakatimiz hamda mintaqada ekologik holatni sog'lomlashtirish muammolarini yaxlit holda hal etishda davlat organlari, jamoat birlashmalari, fuqarolik jamiyati institutlari va fuqarolarning sa'y-harakatlarini birlashtirishni talab qiladi. Sog'lom atrof-muhit muhofazasi davlat, jamiyat va har bir fuqaroning vazifasi bo'lishi lozim.
Shu munosabat bilan O'zbekiston ekologik harakatining (Ekoharakat) tashkil etilganligi bugungi kunning qat'iy talabi hisoblanadi. Ekoharakat siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish jarayonida ekologik yo'naltirilgan yondashuv O'zbekistonning barqaror rivojlanishida eng muhim omil bo'lib hisoblanishiga ishongan, atrof-muhit va inson salomatligi haqidagi g'oyalarni qo'llab-quvvatlovchi hamda ularni amalga oshirish istagida bo'lgan mamlakatimiz fuqarolarini birlashtirishga yo'naltirilgandir.
Ekoharakat O'zbekiston fuqarolarining hozirgi va kelgusi avlodi qulay atrof-muhit sharoitida yashash, aholi salomatligini yaxshilash, tabiiy resurslarning barcha majmuini muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish huquqlarini so'zsiz ta'minlashga qaratilgan yangilanish jarayonlarini yanada chuqurlashtirishda jamiyatning bor kuch va salohiyatini safarbar qilishga intiladi.
Ekoharakat “Sog'lom muhit — inson salomatligi” g'oyasini o'zining asosiy shiori hisoblaydi va uning amalda bajarilishini ta'minlash maqsadida o'z oldiga quyidagi dasturiy vazifalarni qo'yadi:
1) atrof-muhit muhofazasi va ekologik holatni sog'lomlashtirish ishida jamoatchilik ishtiroki faolligini har tomonlama kuchaytirish;
2) atrof-muhit muhofazasi masalalarida qabul qilingan qonunlar va davlat miqyosidagi boshqa qarorlar ijrosini ta'minlash hamda bu sohadagi qonunchilikni rivojlantirish va takomillashtirishga ko'maklashish bo'yicha tizimli ishlarni yuritish;
3) atrof-muhit muhofazasi va shu maqsadlarga ajratilgan resurslardan oqilona foydalanish borasida qabul qilingan hujjatlarni ijro etishda markaz va joylarda davlat organlari, jamoatchilik va boshqa tuzilmalar mas'uliyatini oshirish;
4) aholining ekologik madaniyatini yuksaltirish, ekologik ta'lim va tarbiya tizimini rivojlantirish;
5) atrof-muhit muhofazasi sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish;
6) atrof-muhit muhofazasi davlat, jamiyat va har bir fuqaroning vazifasi bo'lishiga erishish;
7) atrof-muhit muhofazasi sohasida nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish.
Fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini rivojlantirishga ko'maklashish yo'lida ta'sirchan jamoatchilik nazorati olib borilishini rag'batlantirish ishlari olib borilmoqda.
Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodi, mustaqil O'zbekistonning davlat va jamiyat qurilish tizimi bosqichma-bosqich rivojlanmoqda.
Ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, kuchli ijtimoiy siyosat natijasida aholining real daromadlari va farovonligi uzluksiz oshib bormoqda. Mohiyati va mazmuni jihatidan mutlaqo o'ziga xos bo'lgan ta'lim va maorif, kadrlar tayyorlash, sog'liqni saqlash va madaniyat tizimlari yaratildi.
Prezident farmoni bilan fuqarolik jamiyatini qo'llab-quvvatlash borasida bir qancha yangi islohotlar nazarda tutilmoqda. 2024 yil 1 oktyabrdan 2027 yil 1 oktyabrga qadar Fond mablag'lari hisobidan amalga oshiriladigan davlat grantlari va davlat ijtimoiy buyurtmalari loyihalari doirasida to'lanadigan quyidagi soliq turlari bo'yicha belgilangan soliq stavkalari 50 foizga kamaytirildi:
— loyihaga mehnat va fuqarolik-huquqiy shartnomalari asosida jalb qilingan mutaxassislarning mehnatga haq to'lash tarzida olgan daromadlaridan to'lanadigan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i;
— nodavlat notijorat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari va fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari tomonidan mehnatga haq to'lashga doir xarajatlari bo'yicha to'lanadigan ijtimoiy soliq.
Yuqoridagi farmonga muvofiq, har yili vazirlik va idoralar fuqarolik jamiyati institutlariga byudjetdan tashqari mablag'lari hisobidan ijtimoiy buyurtma berish bo'yicha tanlovlar tashkil etadi. Bunda tanlovlar ustuvor ravishda inson huquqlarini himoya qilish, korrupsiyaga murosasiz muhitni shakllantirish hamda ta'lim, tibbiyot, ekologiya, qurilish, transport, kommunal xo'jaligi, bandlik, ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish va boshqa sohalarning eng dolzarb muammolari yechimiga qaratiladi.
Fuqarolik jamiyati institutlariga tegishli soha va tarmoqlarda mavjud muammolarning ta'sirchan yechimini nazarda tutuvchi tashabbusli loyihalarni amalga oshirish uchun davlat ijtimoiy buyurtmasini olish to'g'risida manfaatdor davlat organiga taklif kiritish huquqi beriladi. Bunda tashabbusli loyiha belgilangan tartibga muvofiq davlat organi huzuridagi jamoatchilik kengashi tomonidan ijobiy baholangan taqdirda, uning tashabbuskoriga davlat organining byudjetdan tashqari mablag'lari hisobidan bazaviy hisoblash miqdorining ming baravarigacha miqdorda to'g'ridan-to'g'ri shartnoma tuzish yo'li bilan ijtimoiy buyurtma berilishi mumkin.
Davlat organlari huzuridagi jamoatchilik kengashlari (keyingi o'rinlarda — jamoatchilik kengashlari) raislari fuqarolik jamiyati institutlari vakillari orasidan tasdiqlanadi.
Har yili jamoatchilik kengashlarining faoliyati samaradorligi baholanadi va uning natijalari e'lon qilinadi.
Jamoatchilik kengashlarining faol a'zolari davlat organining byudjetdan tashqari mablag'lari hisobidan moddiy rag'batlantirib boriladi.
Jamoatchilik e'tiborini ekologik sog'lomlashtirish va atrof-muhit muhofazasi muammolarini izchil sur'atda hal etish zaruratiga qaratgan holda, Ekoharakat mamlakatimizning barcha fuqarolarini ona Vatanimizning bebaho tabiiy boyliklarini kelgusi avlodlar uchun asrab-avaylashdek oliy vazifani bajarishda faol ishtirok etishga chaqiradi.
Saidrasul SANGINOV,
O'zbekiston Ekologik harakati Markaziy Kengashi Ijroiya qo'mitasi raisi o'rinbosari.