Ko'ngilli safar

(Yurt kengliklarida kechgan ikki kun)

Bunday o'ylab qarasam, ijodiy faoliyatim davomida juda ko'p marotaba yurtimiz bo'ylab turli safarlarda bo'lgan ekanman. Birda qaysi bir soha ilg'orlari haqida ocherk yozgan bo'lsam, birda u yoki bu muammolar haqida, jurnalistlar tili bilan aytganda, “bong urishimga” to'g'ri kelgan. Xudoga shukur, meni shoir, ijodkor sifatida chorlagan davralarning ham sanog'i yo'q. Gurillab yongan gulxanlar atrofida gurillab o'qilgan she'rlar bilan umr ham gurillab o'tib turibdi. Ba'zan yoshlar, ba'zan yoshi ulug'lar davrasida so'z aytishga to'g'ri keldi. Endilikda bolalarimdan ham ancha yosh navqiron avlod vakillari bilan tillashishga to'g'ri kelayotganidan mamnun bo'laman. Ayni damda ushbu maqolaga ham, aslida, ana shu “qarashlari osmon” bolalar turtki bo'ldi…

Yo'lda

Keyingi yillarda adabiyot ahliga ko'rsatilayotgan e'tibor va ishonch ortidan el orasiga “yurishlarimiz” yanada ko'paydi. “Ma'naviyat karvoni”, “Kitob karvoni”, “Ma'rifat ulashib” kabi loyihalar doirasida o'tayotgan uchrashuvlarda bir guruh ziyolilar qatorida aholi, xususan, yoshlar o'rtasida kitobxonlikni targ'ib qilish, mamlakatda kechayotgan siyosiy jarayonlar haqida suhbatlashib, vatanparvarlik borasida she'rlar o'qib vodiy-u voha taraflarda yurganlarimiz — alohida mavzu.

Yaqinda yurtimizning janubiy viloyati Surxondaryoga borib qaytdik. Bu ijodiy safar Xalqaro Amir Temur jamoat fondi raisi, O'zbekiston xalq yozuvchisi Muhammad Ali tashabbusi bilan tashkil etildi. Sohibqiron bobomiz nomi bilan ataladigan fond, Denov tumani hokimligi hamda Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti hamkorligida “Buyuk Amir Temur merosi — kelajagimiz asosi” mavzusida ilmiy-amaliy konferensiya bo'lib o'tishi rejalashtirilgan edi. Yana bir hamrohimiz — taniqli adabiyotshunos olim Adhambek Alimbekov ham ezgu safarlarga hoziru nozir ma'naviyat fidoyilaridan. Kun sovuq bo'lishiga qaramay, mujdalari hayotbaxsh Yangi yil kayfiyatidanmi yoki ko'ngilga yaqin ijodkorlar yig'ilganimiz boismi, dimog'larimiz chog' holda poezd kupelarga joylashdik. Vagon ichi issiqqina, toza va tartibli. Ko'p o'tmay qatorlar joyidan siljidi va biz yo'lga tushdik. Ijod ahli, shogirdlar davrasida yoshlardek yayrab ketadigan serhimmat ustoz Muhammad Ali bunday safarlarni ko'p ko'rgani, uning zavqi-shavqi bilan birga yo'l azobini ham yaxshi bilgani uchun kupening mo''jaz stolchasi bir zumda bezaldi. Yoshi ulug' ijodkorning kamarbasta farzandi arjumandi Komronbek otasiga yo'ldosh bo'lib chiqqan ekan, bizni issiq va achchiq choy bilan ta'minlab turdi. Suhbatimiz mavzusi o'z-o'zidan shonli tariximiz o'zaniga burildi. Buyuk o'tmish buyuk kelajakning beshigidir. Ana shu beshikda munosib farzandlar voyaga yetishi uchun bugun zarur shart-sharoitlar yaratilayotgani borasida mulohazalar aytildi. Qizg'in gurung bilan bo'lib, yer yuzining sayqali bo'lmish Samarqand shahriga qanday yetib kelganimizni bilmay qolibmiz. Vagon kuzatuvchisining: “Samarqand! Samarqand! Tezlashamiz, tushib-chiqadiganlar yo'lini to'smaymiz…” degan ovozini eshitib, bo'lma darchasi pardasini ko'tarib, tashqariga qaradik. Vokzal chiroqlari yog'dusida qor parchalari o'ynoqlab tushayotganiga ko'zimiz tushib, quvonib ketdik. Doimiy qor sog'inchi bois hammamiz beixtiyor boladek qiyqirib yubordik. Ha, safar tabassum va ko'tarinkilik bilan boshlandi!

Anoyi demang bizni…

Poezd Denov tumaniga yetib kelganida soat kunduzgi 10 dan oshgan edi. Yo'l baribir yo'l-da, toliqqanimiz rost. Tezroq mehmonxonaga joylashsag-u biroz oyoq chigilini yozsak, keyin reja bo'yicha ishga kirishsak, deb o'ylardik. Bizni Respublika Ma'naviyat va ma'rifat markazining Surxondaryo viloyat bo'limi rahbari Nargiza Rahmatullayeva, denovlik mashhur ijodkor, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi Toshtemir Turdiyev boshchiligidagi bir guruh mezbonlar hurmat bilan kutib oldi. Nargizaxon rejadan tashqari bir taklifni o'rtaga tashlab qoldi. Unga ko'ra, kun tartibini Denov tumanidagi 79-umumiy o'rta ta'lim maktabida yoshlar bilan uchrashuvdan boshlashimiz so'raldi. O'zaro fikr almashib, Adhambek Alimbekov bilan ikkimiz maktabga, Muhammad Ali esa konferensiya materiallarini ko'zdan kechirib olish uchun mehmonxonaga boradigan bo'ldik. Yo'l-yo'lakay yengil ulovda shahardagi bunyodkorlik ishlarini kuzatib ketdik. Bundan 6-7 yil ilgari ham bu tumanda bo'lgandik. O'tgan vaqt ichida Denov juda o'zgarib ketibdi. Ilgari katta qurilishlar faqat poytaxt va viloyat markazlarida bo'lardi. Endilikda obodonlashtirish, ko'kalamzorlashtirish tadbirlari tuman va mahallalarga ham ko'chdi. Baland binolar, hashamatli inshootlar chekka hududlarda qad rostlashi odatiy holga aylanmoqda.

Maktab zaliga yig'ilgan o'quvchilarning qiy-chuvi uzoqdan eshitilib turardi. Sheriklar bir-birimizga ma'noli qarab qo'ydik. Chunki har birimizning xayolimizga o'sha qadrdon bolalikdagi sho'xliklarimiz, maktabda kechgan o't-olov yillarimiz kelgandi. Rost, biz ham o'qituvchilarimiz biror yig'ilish desa, qochishga bahona axtarardik. Lekin u vaqtlar shoir yoki yozuvchining poytaxtdan chekka maktablarga borib, o'quvchilar bilan suhbatlashishi kamyob hodisa edi-da. Maktabga kirib borarkanmiz, uchrashuv, yig'inlarda bolalar yuz foiz ishtiyoq bilan ko'ngilli bo'lib o'tirmasligini o'yladim. Xuddi xayolimdagini uqqandek, Nargizaxon andak xijolatomuz: “Bolalarimiz turli fe'lli. Oralarida o'yinqaroq, nasihatni malol oladiganlari ham yo'q emas. Bularning ba'zilari sportchilargagina qiziqadi. Shuning uchun…” deb qoldi. “Xotirjam bo'ling, men faqat kattalarga emas, bolalar uchun ham she'r yozib turaman. Nasib qilsa, ko'ngillariga yo'l topamiz!”. Shunday dedim-u, buni qanday uddalash haqida o'yladim.

Zalga kirib bordik. “Sekingina quyonning rasmini solishmasin” degandek, old qatorga sho'x, quloqsiz bolalarni o'tirg'izib qo'yishibdi. Buni ularning o'zini tutishi va olazarak nazarlaridan sezdim.

Adhambek aka ijodkor, olim odam, nafaqat adabiyot, tarix, balki boshqa sohalarning ham bilimdoni. Katta auditoriyalarda ma'ruza o'qib yurmaganmi, so'z berishlari bilan darrov bolalarni qiziqtiradigan ma'lumotlarni paydar-pay aytib, yoshlarni sehrlab qo'ydi go'yo.

Kaminaga navbat yetganda, sekin o'rnimdan turdim. Bir-ikki og'iz gapdan so'ng she'r o'qidim. Adabiyotga qiziqqan o'quvchilar ko'zlari yonib tingladi, savollar berishdi. Mening esa e'tiborim ko'proq oldingi qatordagi alpkelbat, ayni paytda Nargizaxon aytgandek, anchayin o'z kuchiga ishongan, pandu nasihatga unchayam tobi yo'qligi sezilib turgan bolalarda edi.

“Mana bu old qatorda o'tirgan yoshlarga qarang! Dunyoga dong'i ketgan Surxon polvonlarining davomchilari emasmi bular? Balki, ularning nazarida biz shoirlar, olimlar so'zdan boshqani bilmaydigan, sportdan ancha uzoq odamlar bo'lib tuyulayotgandirmiz. Bu yoshlarimiz ertaga o'z yo'lini topib, mashhur insonlar qatoridan joy olishlariga ishonaman. O'shanda bir vaqtlar ko'rishganman deb, faxrlanib yurish uchun, qani, bir so'rashib qo'yaylik-chi!” deb sekin minbardan pastga tushdim. Ular bilan bir-bir ko'rishib, suhbatlashdim.

Ijod ahli orasida ham jismonan kuchli insonlar ko'p bo'lgan, faqat ular butun quvvatini foydali ishlarga sarf qilganlar. Masalan, jahon adabiyotining buyuk namoyandalaridan biri Bayron 1810 yilda Gellespont bo'g'ozidan suzib o'tib, hammani lol qoldirgan. Yoki Xeminguey nafaqat Amerika bo'ylab, balki Afrika safarlarida ham sher, bug'u, fil ovlagan. Bu mashg'ulotdan maqsadi tabiat bilan sirlashish bo'lgan. Ana shu ovlar taassuroti tarzida “Afrikaning yashil tog'lari”, “Kilimanjaro qorlari” asarlarini yozgan. Yoxud o'zimizning Pahlavon Mahmud bobomiz polvonlik bobida nihoyatda mashhur edi. Ammo uni butun dunyo purma'no ruboiylari orqali biladi. Ha, yoshlar, faqat shoir demang bizni!..”

Shundan keyin sezdimki, bolalar biz bilan o'zgacha kayfiyat va hayratda muloqotga kirishib ketishdi, birgalikda suratlarga tushishdi hamda samimiy xayrlashishdi.

“Buyuk Amir Temur merosi — kelajagimiz asosi”

Termiz davlat universitetining Denov filiali negizida Samarqand davlat universitetining Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tashkil etilgan ekan. Aynan shu yo'nalishlarda o'qishni istagan tuman va qo'shni hududlar yoshlari endi viloyat markaziga qatnamaydilar. Bu yaxshi imkoniyat, albatta. Lekin eng qizig'i, institutga boshqa viloyatlardan kelib o'qiyotgan talabalar ham ko'p ekan.

Sohibqiron Amir Temur merosini o'rganish, asrab-avaylash va kelajak avlodlarga yetkazish maqsadida tashkillashtirilgan ilmiy-amaliy anjuman ta'kidlaganimizdek, aynan shu oliy o'quv yurti dargohida bo'lib o'tdi. Temur shaxsini fond raisi Muhammad Alidek o'rgangan va Sohibqiron hayoti, faoliyatiga doir har bir voqea-hodisani raqamlari bilan batafsil aytib beradigan mutaxassis kamdan-kam topiladi. Uncha-muncha tarixchilar ham ortda qoladi bu borada. Temur va temuriylar haqida ko'plab roman, doston, dramalar yozgan O'zbekiston xalq yozuvchisi buyuk ajdodimizning davlat boshqaruvidagi adolatli tamoyillari, jang qilish uslubining o'ziga xosligi, madaniyat, san'at, adabiyot sohasi vakillariga g'amxo'rligi, bunyodkorlik, obodonlashtirish ishlariga e'tibori haqidagi mulohazalarini nafaqat talaba yoshlar, balki biz konferensiya qatnashchilari ham qiziqish bilan tingladik. Ayniqsa, Sohibqiron bobomizning Chag'oniyonda bo'lgan paytlarida ro'y bergan voqealar hammamiz uchun yangilik bo'ldi. Adib shunchaki o'zaro suhbatlar chog'ida ham Temur shaxsiyatiga taalluqli yangi ma'lumot bera oladi. Shuning uchun ham Muhammad Ali bilan safarlar maroqli. Bu kishining bilimdonligidan tashqari, g'ayrati va shijoatidan ham o'rnak olsa arziydi.

Diloromning jasorati

“BBC” nashri e'lon qilgan 2024 yil uchun dunyoning e'tiborga molik 100 nafar eng nufuzli va faol ayollar ro'yxatidan o'rin olgan denovlik Dilorom Yo'ldosheva Prezidentimiz tomonidan yuksak “Mardlik” ordeni bilan mukofotlanganini eshitgan edik. Safarimizning ertasi kuni mezbonlar mana shunday matonat egasi bo'lmish yurtdoshlari bilan bizni yaqindan tanishtirish niyatlari borligini aytishdi. Dilorom Yo'ldosheva yashaydigan mahalla ko'chasiga kirib borar ekanmiz, yo'lning yaxshi ta'mirlangani e'tiborimizni tortdi. Ammo bu asfalt aynan Diloromning sharafiga yangidan to'shalganini keyinroq mahalla faollaridan eshitib, shaxsning jamiyat hayotida tutgan o'rni haqida o'yladik.

Ko'ksida “Mardlik” ordeni porlab turgan Dilorom Yo'ldosheva bu e'tiroflarga tom ma'noda o'z jasorati bilan erishdi. Baxtsiz tasodif tufayli ikki oyog'idan ayrilgan mushtipar ayol avvaliga tushkunlikka tushdi. Ammo vaqt o'tib, bu fojia umr poyoni emasligini angladi. Yangi hayot boshlash uchun o'zida kuch topdi. Olti oylik muolajalardan so'ng qat'iy oyoqqa turdi va bir yil o'tmay tikuvchilik hunaridan foydalanib mo''jazgina sex ochdi, jamiyatga tadbirkor ayol sifatida qo'shildi. Bugungi kunda o'nlab hamqishloq xotin-qizlarni ish bilan band qilib, buyurtmachilarga turli bichimlarda kiyimlar tikib bermoqda.

Biz Diloromxon bilan ishlayotgan xotin-qizlarning fikri bilan qiziqdik. Ularning ertangi kunga bo'lgan dadil ishonchidan ruhlandik, hammalariga omad tiladik. Dastxatlarimiz bitilgan kitob va jurnallardan sovg'a qilib, Surxon vohasining eng chekka tumanlaridan bo'lgan Sariosiyoga qarab yo'l olar ekanmiz, ko'nglimizdan: “O'z matonati bilan yurtining, qolaversa, o'zbek ayollarining nelarga qodirligini dunyoga ko'rsatib qo'ygan Diloromdan bugun tug'ilgan qishlog'i, O'zbekiston faxrlanmoqda”, degan fikrlar o'tdi.

Baliq sayli

Surxondaryo mamlakatimizda tabiati eng boy viloyatlardan sanaladi. Unda tog'u dasht ham, daryo va ko'llar ham ko'p. Qaysi bir tumanga bormang, o'ziga xos manzaraga duch kelasiz. Yuqorida aytganimizdek, Sariosiyo viloyatning eng chekka tumanlaridan. Biz u yerda Denov tadbirkorlik va pedagogika institutining yana bir fakulteti yoshlari bilan uchrashdik. Ijodiy muloqotimizdan so'ng bir guruh talabalar bilan “Sebzor” deb nomlanuvchi mahallada tashkil etilgan “To‘palang fish” baliqchilik festivalida ishtirok etdik.

To'palangdaryosi Hisor tog' tizmasining janubiy yon bag'ridan boshlanadi. Surxondaryoning eng sersuv o'ng irmog'i. Uzunligi 117 kilometr. Daryo, asosan, qor va muzliklar suvidan to'yinadi. Eng yuqori oqimi Sariosiyo yoki Qorasuv, so'ngra Talishush deb ataladi. Unga G'ovasoy qo'shilgandan so'ng To'palang nomini oladi. Daryoning bir qancha irmoqlari bor. Daryo vodiysida yong'oqzor, archazor va yaylovlarni uchratasiz. Mana shu go'zallikning o'zidan ko'z quvnaydi. Toza havodan to'yib-to'yib nafas olasiz.

Yilning to'rt faslida ham sayyohlarni maftun etadigan tog'li hududda alpinizm va xayking, etno va tog' turizmi, otda sayr qilish, kvadrotsikllarda aylanish kabi xizmat turlarini rivojlantirish mo'ljallanmoqda. Tabiat qo'ynida o'tov uylar barpo etib, mehmonlarning tog' qo'ynida qolishi uchun yetarli zamonaviy sharoit yaratilmoqda. Rivojlanib borayotgan etnoturizm ishqibozlari uchun ham Sariosiyoda bir qator qulayliklar mavjud. Buni gastronomik turizm borasida ham aytish mumkin. Ayni paytda xonbaliq yetishtirish maqsadida havzalar barpo etilgan. Sayyohlar havzalarda suzib yurgan baliqlarni miriqib tomosha qilishi, ovlashi va undan turli taomlar tayyorlashi mumkin.

Baliqchilik festivalida ishtirok etib, qozon boshida oshpazlarning pazandalik mahoratini kuzatdik, turli baliq taomlaridan tatib ko'rdik. Xalqimiz sayilsevar. Festivalga yanada shukuh bag'ishlagan folklor jamoalarining chiqishlaridan zavqlandik. Shu asno To'palang daryo sohillari betinim o'ziga chorlab turardi.

To'palangdagi to'palang tuyg'ular

Ayqirib oqayotgan To'palang daryo. Uning qishdagi jamoli naqadar go'zal! Sohil bo'yida davra qurgan uch avlod vakillari — ijodiy jamoa, institut professor-o'qituvchilari va talaba yoshlar suvning shiddat-shashtiga tikilgan ko'yi azim daryo haybatidan hayratlanardik. Garchi havo salqin, ammo yuraklarda bir o't, bir olov gurillardi. Ustoz Muhammad Ali she'r aytishni boshladi. Keyin mushoiraga talabalar qo'shildi. Birin-ketin o'qilayotgan she'rlarda esa yurtga oshiqlik, Yaratganning betimsol musavvirligiga hayrat, tinchlik-osoyishtalikka nisbatan shukronalik tuyg'ulari aks etardi…

Sirojiddin RAUF,

“Sharq yulduzi” va “Zvezda Vostoka”

jurnallari

Bosh muharriri.