Mard qo'shinning besh fazilati

Muhtaram Prezidentimiz, Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo'mondonining 9 may kuni so'zlagan nutqida mustaqillik yillarida Vatan himoyasida mardona turgan yigitlarimizga bildirilgan yuksak hurmat har birimizga oliy ibratdir. Ana shu fidoyilarimizning hayotiga nazar tashlasak, ularning har bir qadamida yuksak mas'uliyat, vatanparvarlik, matonat, jasorat kabi fazilatlarni ko'ramiz. Bu fazilatlar, shubhasiz, tarixiy merosimiz, xususan, Sohibqiron Amir Temur lashkariga xos bo'lgan yuksak harbiy qadriyatlarning davomi sifatida namoyon bo'lmoqda.

Buyuk sarkardaning “Temur tuzuklari”da bir fikr qat'iy aytilgan: “Tajribamda ko'rilgankim, azmi qat'iy, tadbirkor, hushyor, mard va shijoatli bir kishi mingta tadbirsiz, loqayd kishidan yaxshiroqdir”.

Bugun dunyoda kechayotgan notinchlik, urush va to'qnashuvlar tobora keskinlashib borayotgan davrda bu fazilatlar har qanday shaxs, millat, armiya, mamlakatning muvaffaqiyat kaliti ekanligi ma'lum bo'lmoqda. Bu besh fazilat — harbiy xizmatchilar uchun ma'naviy-axloqiy vaksina. Agar serjantlar, chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik rahbarlari tomonidan maktab o'quvchilarida, harbiy xizmatchilarda ushbu fazilatlarni tarbiyalasak, armiyamiz yanada kuchli va rivojlangan bo'ladi. Shu bois, quyida bu fazilatlarning mohiyatiga nazar solamiz.

Amir Temurning 5 fazilatga qurilgan jangovar tarbiya ta'limoti

Bugungi kunda O'zbekiston tezkor iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik taraqqiyot yo'lida ildam qadamlar bilan olg'a bormoqda. Yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, yaratilayotgan innovatsion muhit, tadbirkorlikni rag'batlantirish, ilmiy salohiyat va bilimga asoslangan jamiyat qurish — barcha sohalarda, jumladan, harbiy xizmatda ham yangi talab va yondashuvlarni yuzaga keltirmoqda.

Bunday yuksak maqsadlarga yetishish uchun har bir harbiy xizmatchi nafaqat jangovar mashg'ulotlar va strategik ko'nikmalarni, balki o'zining ma'naviy salohiyatini ham rivojlantirishi, zamonaviy fikrlaydigan, yuksak intizomli, axloqiy barkamol shaxs sifatida tarbiya topishi zarur. Sohibqiron yaratgan ulkan saltanat tizimining tayanchi bo'lgan “Temur tuzuklari”da keltirilgan besh fazilat — azmi qat'iylik, tadbirlilik, hushyorlik, mardlik va shijoatlilik bugungi harbiy xizmatchilar uchun ham dasturilamal bo'lib xizmat qilishi kerak.

Azmi qat'iylik — jangda g'olib bo'lish uchun askarning maqsad sari qat'iy intilishi, sabr va mehnat qilish qobiliyati.

Tadbirlilik — tashabbuskorlik, resurslardan unumli foydalanish va innovatsion fikrlash.

Hushyorlik — raqamli texnologiyalar asrida yolg'on ma'lumotlardan himoyalanish, jangovar vaziyatni tushunish va to'g'ri qaror qabul qilish qobiliyati.

Mardlik — adolatli va mas'uliyatli bo'lish, jamiyatda o'z o'rnini topish uchun kerakli fazilat.

Shijoatlilik — har qanday to'siq va muammolarga qaramasdan, faollik va intilish bilan harakat qilish.

Ushbu besh fazilatga qurilgan jangovar tarbiya ta'limoti bugungi kunda ham harbiy xizmatchilarni, yoshlarni azmi qat'iyatli, tadbirkor, hushyor, mard va shijoatli qilib tarbiyalash, kelajakda mustahkam, taraqqiyparvar va yuksak ma'naviyatli jamiyatni shakllantirishga yordam beradi.

Azmi qat'iylik fazilati

“Azmi qat'iy” iborasi arab tilidan olingan bo'lib, “azamatli va qat'iylik bilan” degan ma'noni anglatadi. Bu ibora, odatda, mustahkam hamkorlik, qat'iy ravishda o'z vazifalarini bajarish, qarorlar qabul qilish yoki muayyan maqsadga erishishni bildiradi.

Azmi qat'iy iborasi, odatda, insonning ichida bo'lgan kuchli iroda, jasorat, qat'iylik va muayyan maqsadga erishish uchun zarur bo'lgan sabr-toqat bilan bog'liq tushunchalarni o'z ichiga oladi. Masalan, biror kishi murakkab vaziyatlarda o'zini yo'qotmay, qat'iy ravishda harakat qilsa, “uning azmi qat'iy” deydilar.

Azmi qat'iy — bu o'z maqsadini qat'iyat va iroda bilan amalga oshirishga intilish, qilgan qaroridan qaytmaslik, ikkilanmaslikni anglatadi. Bu ibora insonning o'z oldiga qo'ygan maqsadiga erishishda toqatli, matonatli va intizomli bo'lishini bildiradi.

Tadbirkor, tadbirlilik fazilati

“Tadbirkor” tushunchasi arab tilida iqtisodiy va tijorat sohasida faoliyat yurituvchi shaxsni anglatadi. Bu so'z “tadbir” (loyiha, ish-harakat) va “kor” (bajaruvchi, amalga oshiruvchi) so'zlaridan tashkil topgan bo'lib, unda biznesni boshqarish, loyihalarni amalga oshirgan holda foyda ko'rish tushuniladi.

Mardlik fazilati

“Mard” so'zi ma'naviy va jismoniy jihatdan quvvatli, jasur, qo'rqmas, o'ziga va so'ziga sodiq insonni ifodalaydi. U, odatda, jasorat, matonat, vafodorlik, adolatparvarlik kabi fazilatlarga ega bo'lgan shaxsga nisbatan ishlatiladi. Masalan, mard odam — bu hayotdagi qiyinchiliklardan qochmaydigan, o'z so'zida turib, adolatni himoya qiladigan, mas'uliyatli va mustahkam irodali insonni anglatadi. Bu tushuncha o'zbek xalq maqol va maqomlarida ham keng qo'llaniladi.

Mardlik odamning o'z manfaatlaridan ko'ra boshqalarga xizmat qilishga, muammolarni yechishga, zarur vaziyatda qiyinchilikka bardosh berishga, sabr-toqat bilan faollik ko'rsatishga va ma'naviy yuksaklikka erishishga oid xususiyatlarni o'z ichiga oladi.

“Hushyorlik” fazilati

Hushyorlik — bu ongli ravishda diqqat-e'tiborli, sergak va ziyrak bo'lish, vaziyatni to'g'ri baholab, xavf-xatarni oldindan sezish va unga tayyor turish fazilatidir.

Hushyor inson har qanday sharoitda ehtiyotkorlik bilan harakat qiladi, o'zini va atrofdagilarni himoya qilish uchun doimo ziyrak bo'ladi. Bu fazilat hayotda to'g'ri qaror qabul qilish, aldov va xatarlarga uchramaslik, ish va shaxsiy hayotda muvaffaqiyatli bo'lishga yordam beradi.

Hushyorlik so'zi arabcha “hush” (ozodlik, egasi bo'lganlik) degan ma'noli so'zdan kelib chiqqan bo'lib, odamning o'zini o'zi nazorat qilish, hayotdagi vaziyatlarga mantiqiy va yuksak ma'naviy darajada yaqinlashishga oid tushunchalarni o'z ichiga oladi.

“Shijoatlilik” fazilati

Shijoatlilik — jasurlik, qat'iyat, g'ayrat va iroda kuchiga ega bo'lish fazilatidir. Shijoatli inson maqsadiga yetish uchun qo'rqmaslik, intilish, sabr-toqat va fidoyilik bilan harakat qiladi. U qiyinchiliklardan cho'chimaydi, to'siqlarni yengib o'tishga tayyor bo'ladi.

Shijoatlilik fazilati odob-axloq tushunchasining muhim bir jihatidir. U odamning o'z xulq-atvorini, his-tuyg'ularini va ish-harakatlarini nazorat qilishga, shu jumladan, boshqalar bilan to'g'ri munosabatda bo'lishni anglatadi. Shijoatlilik so'zi arabcha “shajoat” (sabr-toqat, kuch-quvvat) so'zidan kelib chiqqan bo'lib, odamning hayotdagi qiyinchiliklarga, musibatlarga va zaruratlarga chidamli bo'lish, sabr-toqat bilan faoliyat ko'rsatish va boshqalar uchun g'amxo'rlik ko'rsatish kabi sifatlarni o'z ichiga oladi.

Demak, Amir Temur ta'limotida alohida o'rin egallaydigan besh fazilat — azmi qat'iylik, tadbirlilik, hushyorlik, mardlik va shijoatlilik — bugungi O'zbekiston armiyasi uchun nihoyatda muhim, hayotiy ahamiyatga ega ma'naviy tamoyillardir. Mazkur fazilatlar harbiy xizmatchining shaxsiyatida uyg'un tarzda shakllansa, u nafaqat jangovar vazifalarni muvaffaqiyat bilan bajaradi, balki tinchligimizni ta'minlashda ham bor kuch-g'ayratini safarbar etadi.

Agar ushbu fazilatlar har bir harbiy xizmatchi qalbiga chuqur singdirilsa, armiyamiz nafaqat texnik jihatdan, balki ma'naviy jihatdan ham mustahkam, zamonaviy va ilmiy asosdagi kuchga aylanadi. Shu bois harbiy tarbiya tizimida Sohibqiron merosiga tayanib, bu fazilatlarni metodik asosda shakllantirish mamlakat daxlsizligini ta'minlashda strategik muhim vazifadir.

Muhammadjon QURONOV,

pedagogika fanlari doktori, professor.

Bobur ELMURODOV,

filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD).