Vatanga armug'on guldasta

G'ayrat Majidning she'rlari o'tgan asrning oxirlarida, yangi asrning boshlarida matbuotda nashr etila boshlagan.

Shoirning “Gul sanam” nomli ilk she'rlar to'plami 1997 yili G'afur G'ulom nomidagi adabiyot va san'at nashriyotida chop etilgan bo'lsa, so'ngra “Hech kimga o'xshamaysan”, “Seni sog'inaman”, “Ko'ksimdagi yulduzlar”, “Ishqqa borar yo'l”, “Bobolarim yurti”, “Oqqushlarga aylanar yurak”, “Mumkin emas sening yig'lashing”, “Besh dars” kabi she'riy to'plamlari ketma-ket o'quvchilar qo'liga yetib bordi. Uning yaqin yillarda bosmadan chiqqan bolalarga bag'ishlangan “Ayiqchaning tushi” nomli she'rlar to'plami, Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil etilgan ijod maktablari haqidagi “Bunda bulbul kitob o'qiydi…” nomli risolasi hamda “Yo'ldaman, nurli yo'lda” nomli badiiy-publitsistik maqolalar to'plami ijodkor iste'dodining yangi, xilma-xil qirralarini namoyon etadi.

Yangi O'zbekistonimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, davlatimiz rahbari rahnamoligida Uchinchi Renessans poydevorini bunyod etayotgan zamondoshlarimizning orzu-umidlari, ezgu maqsadlari, ichki dunyosini tasvirlash shoirning ijodiy dasturi va faoliyatiga aylanganidan guvohlik beradi yuqorida nomlari ta'kidlangan kitoblardagi she'r, doston va maqolalar. Yurtimizning ijtimoiy-siyosiy, ma'naviy-ma'rifiy, adabiy-badiiy hayotiga daxldorlik tuyg'usi va shoirning fuqarolik pozitsiyasi yarq etib ko'zga tashlanadi.

Shoir navbatdagi yangi kitobi nomini “Oppoq tabassum” deb qo'yibdi. U nafaqat kitobdagi she'rlarning rangini, balki unda izhor etilgan tuyg'ular, tasvirlangan manzaralar, his etilgan sezgilar, talaffuz qilingan tovushlarning ranglarini ham oppoq rangda tasavvur qiladi va kitobxonga taqdim etadi. “Tabassumning ham rangi bo'ladimi?” deya ajablanishi mumkin she'riyatni jo'n tushunguvchi ba'zi o'quvchilar. Nafaqat tabassumning, bu dunyoyu u dunyodagi hamma narsaning rangi bo'ladi. Faqat uni ko'rish, sezish va his etish kerak. Xalqimizda “Oq fotiha”, “Oq yuvib, oq taragan”, “Oq yo'l”, “Oq ko'ngil”, “Oq oltin”, “Oq suv”, “Oq tog'” kabi atamalar bor. Bularning har birining tagida teran mazmun mujassam. Albatta, oq rang salbiy mazmunda qo'llanilgan so'zlar ham bor: “Sochim oqarib ketdi” (“azob chekdim” ma'nosida), “Otasi farzandini oq qildi” (“qarg'adi”, “voz kechdi” ma'nosida), “Oq kiydi” (“motam tutdi” ma'nosida) kabi.

O'zbekiston xalq shoiri Usmon Azimning “Grafika” she'rida oq va qora ranglarning turfa xil ma'nolari tovlanishi nihoyatda nozik ifodalangan. Bu bus-butun tadqiqot mavzusi.

Umuman, she'riyatda ranglar poetikasi alohida hodisa.

G'ayrat Majidning “Oq tabassum”idagi “oq” ezgu, yorug', baxtli, saodatli, xayrli kabi turfa ma'nolarni beradi.

 

Yulduzlar jimirlab kezadi oqshom,

Sirli koinotning dala-dashtida.

Bir tug'ro singari oyning nurafshon —

Oppoq tabassum bor sayru gashtida.

 

Yulduzlar, samoviy sayyoralar, quyosh va oy timsollari har qaysi shoir ijodida o'ziga xos ma'no-mazmun kasb etadi. G'ayrat Majid tasavvuriga ko'ra, yulduz to'la oqshom osmonu falaklarni sayr etish naqadar gashtli. Xayol sayri, tasavvur sayri bu. Ana shunda go'zallik va nafosat bor, go'yo odam xayoli emas, o'zi rosmanasiga samoda parvoz qilayotgandek bo'ladi. Bo'lmagan narsalarni bo'ldirish bu — she'riyatning, so'z san'atining kuchi. Oy taratayotgan nurli shu'lalar oppoq tabassum deya tasavvur qilinmoqda. Shoir ushbu obraz mohiyatini kengaytirib, butun she'rlar to'plamining nomini “Oppoq tabassum” deya atagan.

Bir qarashda, ushbu she'rlar osmonda sutdek shu'la sochib, sayr etib yurgan oyli oqshomlarda bitilgan, tunlari bedor yozilgan she'rlardir, demoqchidek. Yana bir qarasang, bu she'rlar go'yo osmondan ingan, demoqchidek. Yana bir qarasang, bular yuragimning oy nurlaridek beg'ubor va o'tli tuyg'ularidir, deyayotgandek. O'ylasangiz, tasavvur boyiyveradi, xayol osmoni tobora kengayaveradi. Eng muhimi, “Oyning oppoq tabassumi”, “Oppoq tabassum” degan iboralar nozik va ko'ngilni nurlantiruvchi she'riyatdir.

Shoir she'rlarida boshqa ranglarga ham poetik mazmun yuklatilgan. Masalan, qora.

 

Cho'g' kovlab qoradir kosovning rangi,

Dillarda qolmasin adovat zangi…

 

O'zbek didaktik she'riyati ohanglarida yozilgan bu she'r obrazlari bilan o'ziga xos. Kosovning qilmishi yomonlik — adovat olovini yoqish, dov-janjal qo'zg'ash… Urg'u kosovga emas, ko'ngli kosovdek qora odamlarning munofiq va g'arazli qilmishlariga qaratilgan. Qora va zang singari sifatlar, ranglar mazmunni yorqinlashtiradi.

 

Qora o'ylar tark etdi qalbim,

Ketkazgani kabi kirni suv.

 

Qora bu o'rinda yomon, shubha-gumon, dardli-tashvishli degan ma'nolarni ifodalamoqda. Kirni suv yuvgani kabi oq niyatlar, beg'ubor hislar ko'ngilni qora o'ylardan, kirdan tozalaydi, demoqchi shoir.

She'rlarda yashil rang poetikasi muvaffaqiyatli ochilgan.

 

Kun kelar, azamat tog'lar ham qular,

Yashil-yashil bog'lar sarg'ayar, so'lar.

 

Ushbu satrlarda xabar berish, ogohlantirish ohangi ustuvor. Tog'larning qulashi, bog'larning sarg'ayib xazon bo'lishi umrning, hatto dunyoning omonat ekanidan darak bermoqda. Shunday ekan, faqat yaxshilik qilish, xayrli amallar bilan yashash, insonda bunyodkorlik — yaratish hissi va ezgu fazilati ustun bo'lishi zarur degan xulosani ta'kidlamoqchi ijodkor.

Vatan ozodligi yo'lida shahid ketgan jadidlar umrini daraxtdan bevaqt uzilgan yashil barglarga o'xshatadi:

 

Daraxtdan uzilgan yashil barglarim,

Oh, juvonmardlarim — juvonmarglarim.

Hayotim to'lagan o'lponlarimdir —

Fitratu Qodiriy, Cho'lponlarimdir.

 

Shoir bir she'rda zulmkor sho'ro zamonini tasvirlashda qizil rangdan foydalangan.

 

Tumshug'i qip-qizil,

Bu kalxat — avbosh,

Qoningni so'rmoqda jonim — o'zbegim.

Nechun zolimlarga otmaydilar tosh…

 

Bu Cho'lpon kabi shoirlarning dil faryodidir. G'ayrat Majid bu dardli nolani o'z yuragidan o'tkazib, shunday tasavvur qilgan va tasvirlagan. Odamlarga olovdek ilohiy ne'matni Olimp tog'idan yerga tushirib, keltirib bergani uchun ilohlar Prometeyni baland qoyalarga zanjirband qilib qo'yib, jazolaydi. Quzg'unlar qonli tumshuqlari bilan zanjirband Prometeyning jigarini cho'qiydi… Prometey ado bo'ladi. Tundan tonggacha uning vujudida yangi jigar o'sib chiqadi. Ertasiga quzg'unlar uchib kelib, uning jigarini cho'qishda davom etadi. Har kuni shunday azob davom etadi.

G'ayrat Majid tasvirlagan tumshug'i qip-qizil qon quzg'unlarning ham Prometeyning jigarini cho'qiyotgan quzg'unlar bilan zoti bir. Bu zolim va qonxo'r zamon, shafqatsiz va qattol jamiyat timsoli.

Urush fojiasi, umrlarni qiyratgan fashizm balosi asoratlarini ham xazon bo'lgan yashil bahorlarga o'xshatadi shoir va “yashil-yashil havolar” degan yangi obraz bilan zukko va nozik ta'bli o'quvchini zavqlantiradi.

 

Yo'q, urushga odamlar emas,

G'amli, g'amsiz navolar ketgan.

Otalarning umriga qafas —

Yashil-yashil havolar ketgan.

 

Ijodkor dunyoni qabul qilishida o'z qarashlari mavjud bo'ladi. U boshqalarga o'xshamaydi. Xo'sh, yashil havo ketsa, uning o'rniga nima qoladi? Otashda yonib kul bo'lgan muhit qoladi. Vayronagarchilik, shahid ketgan jonlar, a'zoyi badanda qolgan jarohatlar, nogironlik, yetimlik… Urushning mash'um asoratlariga ishora qiladi shoir.

Shoir dunyoni yashartirish, unga orzu va umid bag'ishlash, baxtli kelajak yaratish uchun dunyoga keladi. So'z nafaqat ko'ngildagi tuyg'ularni yangilaydi, balki olamni yangilaydi. Quyidagi she'rda ana shu falsafa badiiy ifodalangan. Bu yashil rang tasviri orqali berilgan.

 

Qartaygan dunyoga,

Keksa dunyoga,

Aytgim kelaverar yashil-yashil so'z.

 

Yashil so'z — yashayotgan, yasharayotgan, gurkirab o'sayotgan, hech qachon so'lmaydigan so'z. Bunda sog'inch, armon, orzu, ayni paytda dard mujassam. Inson olamdan o'tishi mumkin, lekin uning yashil so'zi — yaratgan yaxshilik bog'i bu dunyoda qoladi. Kuz timsolida ko'pincha umrning poyoni nazarda tutiladi. She'rda kuz bilan bahor bir-biriga qarama-qarshi tushunchalarni ifodalaydi. Lekin xazon bo'lib so'layotgan kuzning nimadir demoqchi bo'layotgani — bu fasl ham bir mahallar yam-yashil bahor bo'lganini aytmoqchiligiga ishoradir.

 

Manim gul ko'nglimga,

Bahor ko'nglimga,

Nimadir demoqchi bo'layapti kuz.

 

Keyingi satrlarda mutlaqo yangi obraz hayratlantiradi:

 

Senga ishonaman, ertaga menga

Yashil qo'llaringni uzatasan, kuz.

 

Kuzning yashil qo'llarini uzatishi — daraxt ildizlari hech qachon so'lmas, yana-yana novdalarga, shoxlarga yashil yaproqlar o'sib chiqishiga zamin bo'lishiga fikr qaratilmoqda. Bu o'rinda buyuk ajdodlar an'analarini davom ettirayotgan yosh avlod nazarda tutilgan.

 

Hislarim shu qadar, hislarim yashil,

Mehridil nigohim — ko'zlarim yashil.

Dunyoni yashnatar so'zlarim yashil…

 

Dunyoni poetik idrok etishda, yurakdagi izhorlarni ta'sirchan va yorqin ifodalashda fe'l, olmosh, ot so'z turkumlaridan tashqari sifat nihoyatda samarali xususiyatga ega. Satrlarda sifat ko'p bo'lsa, she'r yuqori sifatli bo'ladi. Bu xususiyat G'ayrat Majid she'rlarida ham o'z isbotini topgan.

Xullas, “Oppoq tabassum”. Shoir ulug' ajdodlarga ehtirom, yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar badiiy ifodasi, diyorimizda ro'y berayotgan yangilanishlar, ota-ona va qishloq sog'inchi, sayohat daftari kabi mavzularni zavqu shavq bilan tarannum etgan.

Oq ko'ngilli yaxshi insonning tabassumi oppoq, beg'ubor bo'ladi. Shoir ana shu niyat bilan aziz kitobxonlarga yangi she'rlarini taqdim etmoqda.

Ushbu yangi kitob Ona Vatanimizning Mustaqillik bayramiga munosib tuhfa bo'lishiga ishonaman.

Shuhrat SIROJIDDINOV,

akademik, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan

yoshlar murabbiysi.