Bir asr quvonchu tashvishlari

“Xorazm haqiqati” — 100 yoshda

Axborot bulog'i, yangiliklar ummoni, hayot ko'zgusi, jamiyat minbari, omma fikrining oynasi — bari-bari gazeta atalmish nomda jam. Ommaviy axborot vositalari — axborot tarqatish, targ'ibot-tashviqot yurgizish, bir so'z bilan aytganda, mushtariylarning   ma'naviy ongini o'stirishda ishonchli va qudratli vosita hisoblanadi.

Gazetxon bo'lmay turib, jurnalist sifatida, kasb-korining ustasi bo'lib tanilganlar deyarli yo'q. Shuningdek, inson idrokini zabt etishda matbuotning o'rni va roli beqiyos va bu muxlislarga allaqachon ayon bo'lgan haqiqat.

Kamina, yarim asrdan buyon matbuotning peshini tutib kelaman. Ammo hali-hamon o'qishda, o'rganishda davom etayapman. Qalamkashlikning qoidasi shu — biri biridan o'rganib mehnat qilishni o'ziga ham   farz, ham qarz sanaydi. Bu tahririyat an'anasi, ustozlar yo'li.

Bugun yuz yoshni qarshilayotgan — “Xorazm haqiqati”ning qizg'in va dolg'ali faoliyatini ko'zdan kechirish asnosida, o'tgan mash'um qirg'inbarot urushlar, ocharchilik hamda keyingi yillardagi taxlamlarini varaqlab, tahririyatdagi rutubatli ijodiy mehnat qalamkashni shon-sharafdan ko'ra qismatga ko'proq yetaklaganiga guvoh bo'ldim.

Aslida ham gazetchilik jo'n kasb emas: bu yo'lning talay qiyinchilik, mashaqqat va to'siqlari bor. Taxlamlarni ko'zdan kechirib, ne ranju zahmat ila tahririyat topshirig'ini sidqidildan bajargan-u, buning uchun “rahmat” o'rniga kaltakka duch kelgan, qatag'on va sazoyi qilingan aziz ustozlarning ham taqdiridan xabar topdik. Eng achinarlisi, ularni ko'pincha o'zi ishlayotgan gazeta sahifalari orqali savalashgani o'sha sahifalarga jo bo'lgancha turibdi va ta'bir joiz bo'lsa, kasbdoshlar uchun bu ham bir og'ir hayotiy saboqlardir.

Jurnalistikaning mehnati mashaqqatli bo'lsa-da, noni, garchi chimdimgina esa-da, halol. Keyingi 50 yil mobaynida “Xorazm haqiqati”, “Xorezmskaya pravda” gazetalari zaxmatkashlari bilan hamdam, hamnafas, hamqadam holda baholi-qudrat qalam tebratayapman va buni o'zimga sharaf deb bilaman.

Sirasini aytganda, “Xorazm haqiqati” vohadagi aksariyat qalamkashlar uchun haq so'z, haq fikr minbaridir. Rahmatli Egam Rahimdan keyin ro'znoma hamda viloyat jurnalistlar uyushmasiga yetakchilik qilgan zabardast adib Erkin Samandarov nainki rahbarlik burchi, balki ustoz va rahnamolik bobidagi farzini ham kanda qilmay ado etgani va hatto shu paytgacha gazetchilikka yuragi dov bermay kelayotgan kaminani ham hamkorlikka chorlagani umrning unutilmas onlari sifatida xotirimga muhrlangan.

Matrasul   Xudoyberganov, Otamurod Avazmurodov, Jumaniyoz Abdurahimov, Ozod Ro'zimatov, Sulton Nodirmatov, Ne'matjon Solayevday ustozlar bilan bo'ylashar darajada maqola bitishga yo'l bo'lsin? Aynan shunisidan istihola qilar va gazeta talabiga monand maqola bitishga ojizligimni tuyganim bois, bu mo''tabar dargohni ko'pincha chetlab yurardim. Erkin akaning ra'y-xohishidan so'ng dildagi istihola va ikkilanishlar barham topdi. Dilga ijod   va ilhom to'lqini toshdi. Otaxon gazeta bilan to hozirgacha davom etayotgan ijodiy hamkorlikning tamal toshi ana shu tariqa qo'yildi. Kaminaga bir gal kimsan, Erkin akaning o'zi qo'ng'iroq qilib qoldi. Oddiy qalamkashga shu yanglig' taniqli ijodkor, nomdor va martabali kishining shaxsan sim qoqishini o'shanda hatto tasavvur ham etolmasdim. Bosh muharrir gapni rahmat aytishdan boshladi va Urganchda viloyatning barcha rahbarlari ishtirokida ko'p kishilik yig'in bo'lganini bildirdi.

Aytishicha, viloyatning birinchi rahbari kamina bitgan va gazetaning so'nggi sonida chop etilgan maqolani majlis ahliga bafurja o'qib beribdi va negadir ayrim “yoshulli”lar ko'ziga chalinmagan kamchilikni chetdan borgan bir oddiy muxbir darrov payqaganini ularning yuziga solibdi, shu yang­lig' maqola uchun muharrirga minnatdorchilik bildiribdi.

Bosh muharrirning rahbarlik salohiyatidan darak beruvchi ibratga loyiq jihatlar anchagina. U kishi uchun ikir-chikir sanalguchi narsaning o'zi yo'q va hatto eng kichik hamda arzimasdek tuyuluvchi bittagina kamchilik ham g'oyatda katta   qusur. Uni vaqtida bartaraf etgan rahbarning esa oshig'i olchi va kelgusida yuz berishi, bolalashi ehtimoli bo'lgan jiddiy xatolarning oldini olish, payini qirqishda katta ahamiyat kasb etadi. U kishi sahifadagi atigi bitta nuqta yoki vergul uchun gazeta nashrini bir necha soatga to'xtatib qo'ygani va unga barham berishi zarur bo'lgan matbaachining uyidan qaytishini, tun yarmidan o'tgan bo'lsa-da, bosmaxonada soatlab kutganiga kaminaning o'zi ko'p bora guvoh bo'lganman.

Gazeta nufuzi, qalamkashning obro'-e'tibori har narsadan ustun bo'lmog'i darkor. Uning fikricha, gazeta lo'nda ifoda, aniqlik, hozirjavoblik, dolzarblikni xushlaydi. Gazeta bugun yetilgan   har qanday voqea, xabar, yangilikni shu bugunoq o'z o'quvchisiga taqdim etmog'i zarur. U kechiksa gazetxon qalbiga cho'g' tashlay olmaydi. Bunday paytlarda “bugun, uning iloji bo'lmasa, hech qachon” degan qoidaga amal qilinishi kerak. Erkin aka ana shu oltin qoidaga amal qilib ishladi, amal qilib yashadi. Bir gal u kishi va sobiq viloyat matbuot boshqarmasi boshlig'i K.Aksenov o'rtasidagi kes­kin tortishuvga ro'para keldik. Ma'lum bo'lishicha, tahririyatga Qo'shko'pir tumanidan faktlari tasdiqlangan kichikkina shikoyat   tushgan. Unda mazkur tumanda tabiiy gaz ta'minoti bilan shug'ullanuvchi bir xodim aholiga sotish uchun mo'ljallangan gaz ballonlarining har birini o'z narxi 1 so'mu 40 tiyindan emas, balki 1 so'mu 50 tiyindan sotgani bayon etilgan. Tahririyat, xususan, bosh muharrir atigi 32 so'zdan iborat bo'lgan ushbu mitti tanqidiy xabarni sahifaga joylash va gazetxonlarga tezroq yetkazish pa­yida bo'lgan. Bosmaxonadagilar esa vaqt tig'izligini aytib, mitti maqolani kutmayoq, chop etishga kirishamiz, deyishgan. Natijada mojaroga viloyat matbuot boshqarmasi bosh­lig'i ham aralashib, gazetani ana shu tanqidiy xabardan xoli qilishni talab qilgan. O'shanda viloyat hokimligida matbuot bo'yicha yo'riqchi vazifasida ishlardim. Vaziyatga viloyatning mafkuraviy ishlar bo'yicha mutasaddisi aralashdi. Shunday qilib, bor-yo'g'i 6 qatordan iborat xabar shu kuni gazeta yuzini ko'rdi.

Allaqachonlar rasm bo'lgan ibratli an'anaga ko'ra, gazetaning yangi sonini bu gal ham birinchi bo'lib viloyat rahbari o'qidi. Nigohi ushbu xabarga tushgach: “Bizga xuddi shunday gazeta kerak”, dedi zavq bilan va darhol bosh muharrirni yo'qlatdi. U yetib kelgunicha Qo'shko'pirga shaxsan o'zi sim qoqdi, masalaning mohiyatiga yetdi. U yerdagilar viloyat rahbari e'tiborini tortgan ko'rimsiz voqea chindan ham ro'y berganini tan oldilar.

Muharrir bilan suhbat qisqa bo'ldi. U kishiga ushbu kichikkina xabarni sahifaga olib chiqishga bosh qo'shganlarning bariga rahmat aytish topshirildi, shu singari mo''jaz hamda salmoqli tanqidiy-tahliliy chiqishlarni keskin va dadilona ko'paytirish taklif qilindi. O'sha kuni bundan-da hayratomuz bosh­­qa bir voqea ham ro'y berdi. Gazetadagi xabar   munosabati bilan maxsus qaror qabul qilindi. Unda aholiga xizmat ko'rsatish sohasidagi ishlarni tubdan kuchaytirish, yo'l qo'yilayotgan kamchilik va nuqsonlarga barham berish, Qo'shko'pirda yuz bergan voqeaning aybdorlariga chora ko'rish, gazeta xodimlarini rag'batlantirish haqida vazifalar belgilab berildi.

Kezi kelib, Egam Rahim, Erkin Samandarlar yaratgan ajoyib “ijod bog'i” mo'l va totli “meva” berganini, albatta, ta'kidlamoq va e'tirof etmoq lozim. Bu boradagi sa'y-harakatlar natijasi o'laroq, vohada qalamkashlarning qobilu-qodir avlodi kamolga yetdi. Ko'pgina oddiy muxbirlar pirovardida hassos qalamkash, salohiyatli publitsist sifatida tanildilar. Buni ustozlar mehnati, sabog'i, o'git va maslahatining munosib mevasi, desa o'rinli bo'ladi.

Afsus, bexos esgan   vaqt va zamon shamollari ana shu “bog'”da kamolga yetgan bir qancha do'st-birodarlarni oramizdan olib ketdi. Karim Qurbonov, Rustam Iskandarov, Yusuf Ibrohimov, Vladimir Milgotin, Viktor Prutyan, Habib Samigullin, Ozod Ro'zimatov, Ullibibi Otayeva, Jumaboy Matyoqubov, Sulton Nodirmatov, Ne'matjon Solayev, Otamurod Pirmatov, Qo'zi Qadamov, Ismoil Shomurodov, Ko'klam Rahimov, Sharif Safarov, Shexnazar Ahmedovlar kabi qalami o'tkir, zabardast jurnalistlar bugun oramizda yo'q…

Suratkash muxbir Qo'zi Qadamovning mitti “dastyori”dan tushib kelgan har bir tas­vir go'yoki butun boshli bir asar edi. Suratini tomosha qilasiz-u, o'zingizni yana bir yaxshi maqolani mutolaa qilganday his etaverasiz. Jiddiy, kamgap, biroq chin ijodkor inson edi, Qo'zi aka. Balkim shuning uchundir hazil yoki qochirimli gaplarni jini suymas, birovdan shu ohangda hazilomuz so'z eshitsa, uni ko'pincha chinga yo'yardi. Buni bilgan ayrim birodarlarimiz esa tez-tez uni qochirimli hazil so'zlar bilan siylashar, Qo'zi aka esa odatdagiday jiddiy qabul qilar, so'ng fig'oni oshar, ammo bir pasdan keyin yana miyg'ida tabassum-la: “Mayli, gapiraverishsin”, deb ishga sho'ng'irdi. Ijod va do'stlik uyg'unligida kechgan bunday onlarni xorazmlik qalamkashlar tez-tez eslashadi.

Hozirgi kunda ham o'z kasb-koriga chin mehrini bergan, hayotini usiz tasavvur ham etolmaydigan, qalamidan hikmatli so'zlar yog'ilguchi hassos qalamkashlar, ishi va burchiga hamisha sodiq, sadoqatli va jonkuyar ijodkorlar mehnat qilishayapti bu mo''tabar dargohda. Ayni kezda Qadam Otayev, Husayn Rahmonov, Zarifboy Ibrohimov, Sotimboy Avazov, Oymonjon Egamova, Arslon Otajonov, Ra'no Karimovalar keksalik gashtini surayotgan bo'lsa, ularning zaxmatli mehnatini bosh muharrir Soliyajon Rahimberganova, 50 yil muqaddam qo'lga olgan qalamini to hanuz avaylab asrayotgan, sayqallayotgan doimiy navbatchi Ollabergan Rajabov, shuningdek, Feruza Tang­riberganova, Dilbar Bekchonova, Abdulla Safoyev, O'g'iljon Rahimova, bu tabarruk dargohga endigina kirib kelgan Otaxon Rahim, Sevara Ro'zimatova singari hamkasblarimiz davom ettirishayotibdi.

Tahsin va ibratga loyiq xayru-savob amallarning yana bir qirrasini bir paytlari adib va jurnalist Erkin Samandarovning sa'y-harakatlari bilan Yangiariqda barpo etilgan “Ijodkorlar bog'i” faoliyatini Res­publika Jurnalistlar ijodiy uyushmasi hamda uning viloyat filiali mahalliy hokimiyat organlari bilan o'zaro hamkorlikda qayta tiklash masalasi kun tartibiga qo'yilgani misolida ko'rasiz.

Ushbu oliyjanob niyatning amaldagi ijobati davlatimiz tarafidan qalam ahllariga qilinayotgan doimiy va kundalik g'amxo'rlikning yana bir ajoyib namunasi, desak mubolag'a bo'lmaydi.

Gazeta hozir ham favqulodda katta va ishonchli kuch. Mazkur qudratli vosita bilan hisoblashmaslik yoxud ungan qo'l siltash — ishonchli hamkor, hozirjavob madadkordan judo bo'lish bilan teng desak xato bo'lmas.

Bugun Xorazmning otaxon gazetasi faoliyati bir asrlik yo'lni bosib o'tdi. Bu yo'lda qanchadan-qancha topish­lar-u yo'qotishlar, debsinishlaru yuksa­lishlar mujassam. Muhimi, ushbu nashr o'zining o'rni, salohiyatini saqlab qoldi. To'g'ri, bugun ushbu tahririyat jamoasidagilarga ham oson bo'layotgani yo'q. Xorazm viloyat hokimligi — gazeta muassisini o'z nashriga jon kuydirayapti deb bo'lmaydi. Buni gazetaning ayni paytdagi adadidan ham bilsa bo'ladi.

Ammo… tushkunlikka aslo hojat yo'q! Chunki ushbu gazeta chin ma'noda Xorazmning tarixi, kechagi kuni va ertasini jonlantiruvchi ko'zgudir, ma'naviy yuzidir.

Abdulla Sobirov,

“Hurriyat” muxbiri.