Dala shiypondagi gazeta taxlamlari
— Uyimizga gazeta keldi, — deya suyunchiladi qo'shnim, — karantin davri yumshatilgan kunlarning birida. — Ko'pdan beri obuna bo'lgan gazetalarimizni ololmayotgan edik. Gazetalarni ancha sog'ingan edik. Bosma nusxalarni qo'limizga olganimizdan juda quvondik. Endi mazza qilib o'qiymiz.
Gazeta odamga ma'naviy ozuqa, ruhiy dalda beradi, tafakkurini charxlaydi, o'ylashga, fikrlashga chorlaydi. Inson kamolotida hissasi beqiyos bo'lgan bosma nashrlar o'rnini na Internet, na televidenie, na radio va teatr bosa oladi. To'g'ri, ularning ham o'z o'rni bor, biroq gazetalar o'zga bir dunyo!
Bugungi kunda o'quvchilarga “Kitob o'qing, mutolaa tafakkurni kengaytiradi”, deb uqtirilmoqda. Juda to'g'ri gap. Lekin xonadoniga gazeta kirib bormagan, biron marta uni varaqlamagan, o'qimagan bola kitob o'qishni o'rgana olarmikin…
Bolalik davrlarimizni eslaganda hamisha bir voqeani xotirlayman. Biz darsdan kelayotganimizda pochtachi sumkasini orqalagancha hovlimizga kirib kelardi va ota-onamiz obuna bo'lgan bir dasta gazetani qo'limizga tutqazardi. Rosa xursand bo'lardik. Biz bolalar “G'uncha”, “Gulxan” jurnallarini talashsak, oilamiz kattalari gazeta mutolaasiga kirishardilar. Keyin qo'shnilar bilan yangiliklar muhokama qilinardi. She'rlar, hikoyalarni jurnal, gazetalarda o'qib, shoir, yozuvchilarni taniy boshlaganmiz. Keyinchalik ularning asarlarini kutubxonadan topib o'qishga intilganmiz. Biz sevib mutolaa qilgan hikoya, she'rlarning mualliflari gazeta-jurnallarda ishlashini bilib, ularning ijodini chuqurroq o'rganishga harakat qilardik. Chunki darsliklarimizda ular haqida ma'lumot yo'q edi. Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, O'tkir Hoshimov, Omon Matjonlarning ijod namunalari bilan gazeta-jurnallar orqali tanishib, keyinchalik kitoblarini izlab topib o'qiganimiz esimda.
Qishloqlarda paxtakorlar uchun dala shiyponlari bo'lardi. Radioda qo'shiq yangrab turardi, dala shiyponning bir chetida gazetalar taxlami turardi. Xohlaganimizni olib o'qirdik. Katta bo'lib, o'qishlarni tugatib, ishlay boshlaganimizda xohlagan korxona yoxud tashkilotga kirib borsak, gazetalar taxlamiga ko'zimiz tushardi. Ular nazarimda eng katta boylik bo'lib tuyulardi, haqiqatan ham shunday edi-da.
Yaqinda nufuzli bir tashkilotga bordik. Gazetalar taxlami bormi-yo'qligi bilan qiziqdik. Shunda rahbar g'urur bilan:
— Bizda gazetalar taxlami yo'q, chunki obuna bo'lmaganmiz. Majburlash mumkin emas. “Obuna bo'ling” deb aytolmayman. Kimlarnidir “Majburiy obunaga yo'l qo'ygan” deb ishdan olishdi. G'alvani sotib olish niyatim yo'q.
Shunda gazeta o'qish faqat foyda keltirishi haqida gapirib, oldinlari hatto qishloqlardagi chorvachilik fermalari, dala shiyponlarida ham gazetalar taxlami turardi desak rahbar:
— Endi sho'rolar o'z mafkurasini singdirish uchun matbuotdan foydalanishgan. U kunlarni eslatib o'tirmang, — deydi.
Bu — rahbar odam bilan gaplashish ortiqcha ekanligini angladik. Bosma nashrlar qanday davr, mafkura bo'lmasin, ziyo tashuvchi, ma'rifat ulashuvchi vosita bo'lgan. Millatimiz ziyolilari shu sohada ter to'kib mehnat qilishgan, xalqimiz ma'naviyati yuksalishi, millatimiz uyg'onishi uchun bor kuch, salohiyatlarini ayashmagan.
Yaqinda bir o'qituvchi bilan suhbatlashib qoldik. Shunda undan respublikada chop qilinadigan qaysi gazetalarni bilasiz, desak, u javob berolmadi. Hayron qoldik, chunki oilasiga umuman gazeta kirib bormagan, maktablar esa keyingi yillari “Majburiy obunaga chek qo'yish” degan taqiq tufayli gazetadan yuz o'girgan. Bu maskanda saboq oladigan o'quvchilarga achindik, xolos.
Bu fikrlarni nimaga keltiryapman. Bosma nashrlarni o'qish, ularga obuna bo'lish hech qachon zarar keltirmagan-ku. Ayniqsa, uchinchi Renessensga qadam qo'yayotgan paytda millat ongini yuksaltirishda bosma nashrlarning o'rnini hech narsa bosolmaydi. Buni Prezidentimiz ham shu yil O'qituvchi va murabbiylar bayrami kunidagi nutqida ta'kidladi. Shunday ekan, har bir xonadon, korxona, tashkilotlarga bosma nashrlar kirib borishi kerak. Farzandlarimizni mutolaaga o'rgatish, ular tafakkurini charxlash uchun ham bosma nashrlar albatta, kerak.
Ayrimlar “Gazeta va jurnallarda o'qishli maqolalar berilishi kerak, ularda bosilayotgan maqolalar muxlislarni jalb qilmayotgani uchun obuna bo'lishmaydi”, degan fikrlarni ham aytishadi. Hamisha bosma nashrlarni mutolaa qilib kelayotgan gazetxon sifatida mening fikrim butunlay boshqacha. Gazetalarda juda yaxshi maqolalar berilmoqda. Masalan, “Hurriyat”, “Milliy tiklanish”, “XXI asr”, “Kitob dunyosi”, (o'zim o'qiydigan gazetalarni yozdim) gazetalarida bosilayotgan har bir maqola diqqatni tortmasdan qo'ymaydi. Birinchi sahifadan tortib oxirgisigacha bosh ko'tarmay o'qib chiqish mumkin. Avvalo, bu gazetxonning ma'naviy darajasiga bog'liq, albatta. Faqat bir narsa, bosma nashrlar hukumat tomonidan qo'llab-quvvatlanishi kerak, xolos. Agar shu narsa amalga oshsa, gazetalar narxi arzonlashar, obunachilar soni ko'payar edi. Yana “Majburiy obuna” degan atamadan butunlay voz kechib, obuna bo'lish hayot zaruratiga aylanishi shart. Millatni bir kungina biron-bir gazetasiz yashashini tasavvur qilib ko'ring, ana shunda bilasiz buning qanday ayanchli hol ekanligini. Shunday ekan, ortiqcha “pufak” gurunglar”dan tiyilgan holda har birimiz gazetalar taqdirini o'z farzandimiz taqdiri bilan yonma-yon qo'yib o'ylashimiz kerak bo'ladi.
Mehribon Tillayeva