Lo'lilar (hikoya)

O'shanda hayotimiz bugungidan ko'ra butunlay boshqacha edi. Biz uch qizdan keyin ukam tug'ilgach, otam dala hovliga uy soldi va biz ko'chib ketdik. Kichik amakim Rossiyaga ishlagani ketib qaytib kelmagach, buvim yolg'izlanib qoldi. Keyin opalarim ichida bir men maktabga borayotganim uchun buvim bilan yashay boshladim. Bu hovli biz yoshlikda katta bo'lgan hovli edi, lekin juda sirli ko'rinardi. Ya'ni uydagi hamma narsalar buvim tomonidan sehrlab qo'yilgandek tuyulardi. U vaqtlarda yetmish yoshlarni qoralagan buvim ancha tetik edilar.

Men — o'n bir yoshlardagi qizcha, buvimni dunyoda eng aqlli, deb bilar, barcha aytganlarini so'zsiz ado qilishga urinar edim. U kishi o'zlari non yopib, o'zlari kir yuvardilar. Urush yillari, qahatchilik, og'ir zamonlarni ko'rganlaridan hech narsani isrof qilmasdilar, isrof qilganlarni yomon ko'rardilar. Uzoq yillar davomida ko'rgan-bilgan qancha odamlari hayotdan o'tib ketgani uchunmi, odam zotini, xoh u katta bo'lsin, xoh kichik, qattiq hurmatlar, yosh bolalarni ham sizlab gapirar edilar. Ko'chadan biror qo'shnimi yo qarindosh kirib kelsa, har qanday ishlarini yig'ishtirib, dasturxon solib choy tayyorlashga o'tardilar. Hatto ko'chama-ko'cha yurib, echki junlarini so'rab, o'rniga bir piyola berib ketadigan lo'lilarni har mavsumda necha martalab mehmon qilganlarini eslasam (ochig'i, o'sha vaqtlarda buvimning bu ishlaridan g'ashlanardim), hali-hali avvaliga kulgim, keyin yig'lagim keladi. Lo'lilar o'z uylarida o'tirgandek, bemalol choy ichishardi-da, yana buvimga “Momo, eski soat, medal, eski bilaguzuklar bo'lsa bering, baribir ular hech narsaga yaramaydi-ku”, deb so'rashar, buvim allaqachon unday narsalarni o'zlariga tarqatib bo'lganlarini eshitgach, hech bo'lmasa, sim ro'molmi, shol ro'molmi so'rashar, buvim ularning “qutlug' uydan quruq chiqsalar, bexosiyat bo'lishi” haqidagi pandlariga o'rin qoldirmay, hammalariga ro'mol ulashardilar. O'rtog'imning uyiga borganimda ko'rgan edimki, lo'lilar odamlarga jun o'rniga ro'mollar ham berishar ekan. Buvimdan ro'mollarni boshqalarga berish uchun olishayotganini bilib, battar g'ijinardim.

Har gal men buvimning ularga osongina aldanayotganini ko'rib chidolmay, yenglaridan tortqilardim, buvim esa beshbattar qilib, bog'dagi uzumdan ikki bosh uzib chiqishimni buyurardilar. Dasturxon bo'shab, lo'lilar chiqib ketgach, biroz o'tib, narigi mahalladan ularning “Opo'-yu”, deb chaqirgani eshitilar, bu choqda buvim xuddi saroy a'yonlarini kutib olib endi martabasi oshishiga umid qilib turgan g'ulomdek xursand qiyofada dasturxon yig'ishtirishga tushardilar.

Bir gal shunaqa ko'cha daydisi, ochu sulloh lo'lilarni kutib olaman deb adabiyotdan berilgan she'rni yodlolmadim. Ular ketganda, buvimga zarda bilan dedim:

— Buvi, shularga choy qilib berishingiz shartmi? G'ovada sizga o'xshab hech kim lo'li boqmasa kerak.

— Qo'yavur, ishing bo'lmasin.

— Bu lo'lilar ham har safar tekin choy bor, deb yangi-yangilarini boshlab keladi. Bir uy jahon bo'lib katta xolasining uyida o'tirganday o'tirishini qarang. Yana xoxolashishiga nima bor?

— Bolam, ular musofir. Keyin kambag'al. Ochin-to'qin yuradi. Bola-chaqa boqaman, deydi-da, bo'lmasa shundoq og'ir qoplarni ko'tarib eshikma-eshik zarilmi?

— Qanaqa kambag'al? Zo'r yasharmish. Ana Mahmudjon akam aytdi.

— Bo'pti, ko'p kalxabarchi bo'lmasdan, maktabingga jo'na. Soat o'n ikki bo'ldi.

Nima nodonlik qilib shu gal sinfdoshim Muxarramga lo'lilar biznikida choy ichganiyu, shuni deb dars tayyorlolmaganimni aytibman. Biz u bilan juda qalin edik. Tanaffusda birga par tepardik, devorga koptok urib o'ynardik. Bir galgina bilagimdagi taqinchoqni bir kun taqib kelishga so'raganida bermaganimga sinfdagi hamma qizlarga lo'lilar biznikida choy ichishini e'lon qilib yubordi. Kamiga hamma qizlarga o'sha taqinchoqni ko'rsatib:

— Qaranglar, mana bu matohini lo'lilardan olibdi. Choy qilib berishgan ekan, lo'lilar shuni beribdi.

Shu-shu bo'ldi-yu, sinfdoshlarim men bilan sal aytishib-tortishib qolsa, “lo'liboqar” deb jig'imga tegadigan bo'lishdi. Ayniqsa, Lobar onaboshi har gapida meni o'sal qilib, “Bunaqa sirg'ang yo'q edi-ku. Qayoqdan olding? E ha, lo'lilar narsa berib turadi-a senga?”, “Biz ko'chadan keladigan gadolar bilan gaplashmaymiz. Pulini berib jo'natvoramiz”, deb yo shunga o'xshash gaplarni aytib tirjayadi. Yig'lab yuboray deyman. Bir-ikki 8-“A”sinfga o'tib ketmoqchi ham bo'ldim. Bo'lmadi.

Uch-to'rt oy o'tib bir kuni buvimning qistovlari bilan daladagi loviyaning qanday suv ichganini bilib perovxonalarni to'g'rilab, ariq boshini jimlab suvni yiqib, uyga qaytib kelsam, so'rimizni to'ldirib yana lo'lilar o'tirishibdi. Tishimni-tishimga bosib, o'choqboshiga keldim. Buvim choy damlayaptilar. Mening turish-turmushimga qaramay turib ham, gap qotdilar:

— Namuncha qovoq uyasan? Senga qo'ygan ilikni yeb qo'yadimi bular? Mehmon atoyi Xudo. Bor, yong'oq chaq.

Jahl qilaman deb taqsimchaning chetiga bolg'a urib olib sindirib ham qo'ydim. Lo'lilar jag'lari tinmay gapirishar, qaysi biri eshitib, qaysi biri gapirayotganini bilib bo'lmasdi. Tezroq choyini ichib bo'lib ketishsa edi deyman.

Qo'shnimiz Umarali akani tor odam deyishadi. Uylariga hech kim kirmaydi. Ko'chadan kelayotganda yerda yotgan toshni ham ko'tarib keladi-da, supa qilib ko'tarmoqchi bo'lgan joyiga irg'itib qo'yadi. Qovunsotarlarning oldiga chelak qo'yib keladi. Birpasda borib boshqa chelakka almashtirib, bor po'choqni olib kelib uchta echkisiga to'g'rab tuz sepib beradi. Asli qovunchining o'zida ham mol-hol bor. Lekin po'choq yo'q deyishdan xijolat qiladi, shekilli, harqalay, Umarali akaning ikkita chelagi qovun-tarvuz pishig'ida guzarda navbatchilik qiladi. Umarali aka bizga devordarmiyon o'tiradi. Ora-sira devor ustida uning xotini boshini ko'rsatib qoladi. U ustimizdan kulib o'tirgandir. Hali ertaga hammaga gapirib chiqadi. Uff.

O'sha kuni lo'lilar har doimgidan ham ko'p o'tirishdi. Yuragimni qon qilib, uyimizga mahalla kengashidan, maktabdan saylov ishi bilan uch-to'rt kishi keldi. Buvimga nimalarnidir tushuntirib turishganida lo'lilar ularga hatto qayrilib ham qo'yishmadi. Ular mehmonlarimizga hayron-hayron qarab ketishdi.

Lo'lilar qorinlari to'yib, endi choyni xo'rillatib ichib o'tirishar ekan, bir-birlari bilan tinmay so'zlashishar, ba'zan baqirishib ham ketishardi.

Bu orada poda qaytar mahal bo'lib ketib, ko'chaga chopdim. Darvozamizni ochishim bilan doim birinchi kirib keladigan “Chiroyli” laqabli echkimizga ko'zim tushdi. Ketidan qolgan oltita echki kirib kelyapti. Oxirida “Ilimiliq” deydiganimiz lang'illab keldi. Unga qarayman deb avval kirganlarni qaznoqqa hayday olmadim. Bu yaramaslar harchand haydasam ham, har yoqqa yurishdi. Jahlim chiqib turgan edi, echkilarni to'g'ri lo'lilarning xurjunlari tomonga haydadim. U yer o'zi burchak joy, echkilar mening maqsadimni tushunmay xurjunlar ustiga tikka chiqib ketishdi. Xurjundan birin-ketin chaq-chuq ovozlar eshitildi. Aksiga olib birini haydasam, ikkinchisi xurjun ustiga sakrab, idishlar singani sari battar tepkilaydi. Nihoyat, ularni amallab o'z joyiga qamadim.

Endi o'zim ko'chaga chiqib biror qo'shninikigami qochib ketishni o'ylay boshladim. Biroq chiqolmadim, aksiga olib, g'ira-shira tushib kelyapti.

Ivitilgan somonga kepak sepib sigir bilan buzoq oldiga qo'yishim kerak. Ariq labiga kelib, tagida kepak quyqalari qotgan idishni oldim-da, bittagina derazasi qorayib turgan ichki-tashqilik omborxonaga kirdim. Sichqondan ehtiyotlab, kepak ichkariga eski karavot ustiga qo'yilgan. Aksiga olib chirog'i yo'q. Timirskilanib kerak narsani topolmaganimdan keyin o'choqboshiga chiqib gugurt olib keldim-da, chaqib yorug'ida kepakqopga idish botirdim. Qaytishimda yumshoq bir narsani oyog'im bilan bosib olib, kalamushmi, deb yuragim shuv etib ketdi. O'ng tokchada chim paxta borligi yodimga tushdi. Ha, shundan yerga tushib qolgan, shekilli.

Mol-holni tinchitib kelganimda lo'lilar haliyam gaplashib o'tirishar, ovozlari yetti mahallaga yetib yotardi. Buvimning manziratlari ortib ketganiga battar jahllana boshladim. Chunki bularning yotib qolish niyati borga o'xshardi. Ularning oldidagi idishlarni yig'ib olib, ariqqa olib keldim-da, qovog'imni olti qarich qilgancha shaqir-shuqur qilib yuvishga tushdim. Bularda farosat bormi, derdim o'zimga o'zim.

Yo'q, bir vaqti bitta yoshi kattasi qo'lini duoga ochib biz tushunmaydigan antiqa shevada rosa duo o'qib, dasturxonga fotiha tortdi. Duosidan men ham qolmadim. Ular qoplarini yelkalashdi. Idishlar yoqimsiz sharaqladi. Tamom, hozir qopni ochishadi, idishlar singanini ko'rishadi, keyin buvimga “endi biz nima qilamiz”, deyishadi. Keyin buvim o'zlarining ichkaridagi yaxshi-yaxshi idishlarini solib beradilar, deya xayolimdan kechirib miyam g'ovlay boshladi. Biroq ular idishlar ovoziga emas, boshqa nimagadir e'tibor berib, bir-birlari bilan nimanidir aniqlamoqchi bo'lgandek so'zlasha ketdilar. Ancha vaqt hovlining bog'ga o'tib ketadigan tomonida — haligina o'zlari soyaga deb qop qoldirgan joylarida gaplashib qoldilar. Ular o'z tillarida so'zlashishar, men tushunolmasdim. Buvim esa ularga bir yelimxalta olma solib berish uchun kuymalanardi.

Bir payt o'sha duo o'qigan kattasi buvimni chaqirdi:

— Ena, beriga qarang. Mana shu omboringizda bir narsa kuyoptimi, tutayoptimi, qarang. Hidi kelopti. Tiklob qarasa cho'g' ko'rinoptimi.

Buvim shoshib o'sha yoqqa kirib ketdilar. Keyin darrov meni chaqirdilar.

Bordim. Boplabman. Ichkarida taxmonga o'xshash tokchadagi tittirib qo'yilgan paxta tutab yotibdi. Buvim shosha-pisha ichkariga kirib chimni quchoqlab olib chiqdilar. Tutagan bo'laklar yo'l-yo'lakay tushib qola boshladi.

— Bor, Bahodir akangni chaqir! — dedilar. Serraygan joyimdan ko'chib tashqariga otildim.

Bahodir aka omborxonaga peshayvon lampochkasini olib kelib qo'ydi. Omborxonada har yer-har yerga tushib tutab yotgan paxtalarni yig'ib ola boshladik. Lo'lilar ham ketishmagan, bir-ikki chaqqonrog'i yukini yerga qo'yib bizga qarashishga tushgan edi. Ariqdan suv olib chimlarga sepdik. Tutun o'rnini boshqa — bijg'igan chigit hidi egalladi. Lo'lilar ketar bo'lishdi. Buvim ularni quyuq kuzatdilar. Yana kelsinlar emish. Kattakon rahmat emish.

— Ha, xola, urug'laringizdan ham yaxshi kutib olasiz-a lo'lilarni? Nimasiga rahmat endi? Uyingiz kuyib ketay dedi-yu.

— Ishing bo'lmasin. Kirib choy ich, bo'lmasa chiq uyingga. Sen ham kam bo'lmagin, bo'ldimi?

Bahodir akam kulib chiqib ketdi.

Buvim necha kun lo'lilarni alqab yurdilar. O'sha kuni ularni choyga ushlamaganlarida naq uyimiz kuyardi ekan. Men esa hali ham qiynalaman. Xurjunlarini qaerda ochishdi ekan. Erta-indin janjal boshlab kelib qolishadimi.

Ancha vaqt yurak hovuchlab yurdim. Boshqa bir necha marta ko'chadan chaqirib jun so'rab kelishdi, lekin biznikida choy ichib ketadigan to'da qaytib kelmadi. Ehtimol, xurjunlarini ochishganda idishlarining singanini mendan ko'rishgandir. Xafa bo'lishgandir. Meni atayin qildi deyishgandir. Bir o'ylasam, men qilmadim deyman, bir o'ylasam, ichimni yeb qiynalib ketaman.

Bo'lgan ishlarni, hech yo'q o'zimni oqlab, echkilarga to'nkab bo'lsa-da, buvimga hech aytolmadim.

Ma'mura Zohidova

Muallif haqida:

M.Zohidova — 1973 yilda Chust tumanidagi G'ova qishlog'ida o'qituvchilar oilasida tug'ilgan.

Namangan davlat universitetining filologiya fakultetini tamomlagan. Uning “Hikoyalar” (2000), “Aytilmay qolgan gaplar” (2013), “Najot kuyi” (2017),

“Buloqlimozor siri” (2018) kabi she'riy va nasriy to'plamlari nashr etilgan. 2018 yilda chop etilgan “Nur yog'ilgan yurt odamlari” nomli yirik formatdagi kitob-albomga, turli bayozlarga she'rlaridan namunalar kiritilgan.

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi. Ayni vaqtda badiiy ijod bilan birga Chustiy ijodining badiiy xususiyatlari hamda xalq og'zaki ijodi asarlari bo'yicha mustaqil ilmiy tadqiqotlar olib bormoqda.