Katta yo'ldagi kichik to'siqlar
Alloh yetkazgan buyuk ne'mat — mustaqillik O'zbekistonga nimalar bergani, mamlakatimiz nimalarga erishgani barchamizga ma'lum va bundan quvonmaslik noshukurlik bo'ladi.
Qanday yutuqlarga erishgan bo'lsak, bu O'zbekistonniki, O'zbekistonda yashayotgan elniki. Lekin shuni ham aytish kerakki, bugun erkin, ozod mamlakatni yangicha boshqarish, taraqqiyot tizimini takomillashtirish, monopoliyadan qutqarib, farovon hayotga boshlab ketish ham oson kechmayapti.
Bor kuch-quvvatini, bilimi, tashabbuskorligi va mahoratini Yangi O'zbekistonni bunyod etish, dunyo tamaddunida munosib maqomni egallash, eng muhimi, aholi farovonligini ta'minlash orqali yurtimizni yetakchi davlatlar qatoriga olib chiqishga sarflayotgan Prezident Shavkat Mirziyoyevning xatti-harakatlari beiz ketmaydi, albatta, hali o'zining zalvorli bo'y-bastini ko'rsatadi.
Keyingi yillarda amalga oshirilayotgan yangicha islohotlarda aholi manfaatlari birinchi o'ringa qo'yilganligi mamlakatda yangilanish bardavom bo'lishiga ishonch uyg'otadi kishida. O'tgan qisqa davr odamlarda ham yangicha o'zgarishlarga yarasha yangicha dunyoqarashni shakllantirayotgani sezilib qoldi. Vaqt ham shuni ko'rsatayapti, taraqqiyotga yangicha yondashuv bugunning zaruriy ehtiyoji ekan.
Ammo shuni ham aytish kerak, qilinayotgan barcha islohotlarda millat manfaatlarini bosh maqsadga aylantirish zarurati borga o'xshaydi. Yuqoridan aytilayotgan gaplar, berilayotgan topshiriqlar quyida ko'ngildagidek bajarilmayotgani ba'zi o'rinlarda bilinib qolmoqda. Masalan, Prezidentimiz ta'limni isloh qilish kerak deganlarida bilim olish maskanlarida ta'lim va tarbiyani mukammallashtirishni nazarda tutgan edilar. Joylarda esa ayrim mutasaddilar fanlarni qisqartirish evaziga qo'shimcha fanlarni joriy etishni “isloh qilish”, deb tushuna boshladi, tavsiyalar ko'payib bormoqda.
Rosti ham shu, keyingi yillarda ta'lim tizimini isloh qilish jadal boshlandi. Lekin nimagadir, kutilgan natija baribir qoniqarli emas. Afsuski, shunday! To'g'ri, ba'zi ta'lim dasturlari o'zgartirildi. Lekin nimaning hisobiga? Dars jarayonida ayrim fanlarni qisqartirish, ba'zilarining soatini ko'paytirish hisobiga qilingan ish yangilash emas-da. Bu bir tajriba, xolos.
Ta'kidlash kerak, o'qitish tizimlarida ham o'zgarishlar qilinayapti, qo'shimcha sirtqi va kechki o'quv yo'nalishlari esa qayta tiklanmoqda. Ayniqsa, chekka hududlardagi maktablarda ham kompyuter sinflari paydo bo'lgani katta voqea bo'ldi. O'qituvchilarning maoshlari oshirilayotgani sabab tajribali erkak muallimlar ta'lim dargohlariga qayta boshladi, bundan quvonmaslikning iloji yo'q.
Ammo ta'limda tartib o'zgarmayapti. Dars o'tish jarayoni o'sha-o'sha, o'qituvchilarda davrga moslashish sezilmayapti. Prezidentimiz ta'kidlaganidek, maktabda 11 yil bilim olgan bola nega oliy o'quv yurtiga kirish uchun repitetor yollashi kerak? Repitetor beradigan ikki yillik bilimni nahotki maktab 11 yilda berolmasa? Afsuski shunday. Bunga sabab nimada? Kadrlar talab darajasida emasligidami yoki tizimda ta'magirlik, talon-toroj qilish, ajratilgan mablag'ni o'zlashtirish barham topmayotganidami? Nima bo'lganda ham, dars o'tish jarayonida yangicha yondashish sust, buning ustiga, o'quvchining ma'naviy saviyasini oshirib borishida qo'shimcha darslik, kitob o'qimaslik holatlari odatiy hol.
Doim maqtanamiz, yurtimiz ulug' allomalar yurti deb, lekin bugungi o'smir-yoshlarning ko'pchiligi bobolarimiz merosini o'rganishdan ko'ra, uyali aloqa vositalariga bog'lanib qolayapti. Ular kitobdan uzoqlashdi. Bu bo'lg'usi taraqqiyotga ta'sir qiladi. To'g'ri, allomalar, akademiklar, tajribali professorlar, bilimdon olimlar va juda yetuk o'qituvchilar hozir ham bor, buni inkor etib bo'lmaydi. Hozir ham yurtimiz ziyolilari boshqa mamlakatlar ziyolilariga ko'p narsani o'rgatib qo'yishi mumkin. Lekin yoshlar ham shunga munosib bo'lib voyaga yetishlari ham kerak-da.
Yana bir muhim masala, keyingi paytlarda ona tili darsini qisqartirib, xorijiy til soatini ko'paytirish ustida gap-so'zlar “bola”ladi. Bu ham hech qanday natija bermaydi. Odamning qalbidan ona suti bilan kirgan ona tilisini sug'urib olib bo'lmaydi, axir. Bu borada rivojlangan davlatlar ta'lim tizimini o'rgansak zarar qilmasdi. Ular, birinchi navbatda, davlat tili bo'lgan o'z ona tiliga katta e'tibor qaratadi. Xorijiy tillar esa qo'shimcha dars soatlari ustiga quriladi. Bizning yoshlarimiz orasida ham istak-xohishi borlar qo'shimcha soatlarda o'rgansin, xorijda o'qib kelsin, bu hammamizning yutug'imiz bo'ladi. Majburlab joriy etish esa hech bir davrda o'zini oqlamagan.
Ayniqsa, mamlakat tarixini mahalliy ta'lim tizimida o'qitmaslik yoki dars soatlarini qisqartirish, to'g'risi, buni, men sizga aytsam, bog'cha bolasi ham qabul qilolmaydi. “O'z tarixini bilmagan yurtning kelajagi yo'q”, bu gapni Prezidentimiz ham ko'p bor ta'kidlab aytdilar.
Eng yomoni, ta'lim yo'nalishidagi eng muhim, eng zarur islohotlarning birortasi ko'gildagidek amalga oshmayotganini Yurtboshimizning o'zlari bot-bot aytayapti. Ammo uni amalga oshirishi kerak bo'lgan quyi bo'g'in jim. Shu o'rinda o'tgan kunlarni bir eslasak menimcha zarar qilmaydi. Ma'lumki, O'zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish bo'yicha qaror qabul qilinganda, qaysidir “alloma”ning tavsiyasi bilan uning tarkibiga O'zbekiston FA O'zbek tili va adabiyoti ilmiy tekshirish instituti, shuningdek, Qo'lyozmalar instituti, Adabiyot muzeyi kabi muassasalar ham kiritilgan edi. Bu o'zini oqladimi? Albatta, yo'q! Yuqori doiradagilarni chalg'itishdan boshqa narsa bo'lmadi.
O'shanda hech bir o'zbek olimi to'la ilmiy asoslash bilan bu qo'shib yuborishning xato ekanligini isbotlab berolmadi. Ammo bunga Prezidentimiz aniqlik kiritdi, bajarilgan amal xato ekanligini oydinladi. Ilmiy tekshirish instituti, Qo'lyozmalar instituti, Adabiyot muzeyi va boshqalari o'z holiga keltirildi. Shuningdek, O'zbekiston Milliy universiteti tarkibida faoliyat yuritib kelgan O'zbek filologiyasi fakulteti kutilmaganda tugatilgan edi. Yaxshiyamki, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu fakultetni qayta tiklanishiga imkon yaratdi.
Yana bir misol: o'tgan davrda Angren pedagogika instituti ham tugatilgandi, natijada Toshkent viloyati maktablarini kerakli mutaxassis kadrlar bilan ta'minlash zarurati tug'ildi. Hayriyatki, bu institut mamlakatimiz rahbari tashabbusi bilan Chirchiq shahrida qayta tashkil etildi. Shunday ekan, o'sha paytda Angrenda tugatishga hojat bormidi?!
Atrofga nazar tashlasangiz, o'z to'rimizda o'zimiz o'ralashib yurganga o'xshaymiz. Kallamizga nima kelsa darrov biznes reja tuzib, rahbardan tasdiqlatamiz va shoshmashosharlikda amalga oshiramiz. Ertani o'ylamaymiz. Eng muhimi, “kallamiz bor”ligini ko'rsatib qo'yishimiz kerak. So'ng, qo'ltig'idagi “qovun”ni tushirib qo'ysa ham: “Xayf senga!” – deydigan odam topilmaydi.
Nahotki, buning zamirida ham ko'z ilg'ab-ilg'amas korrupsiya yotgan bo'lsa… Ba'zida savol tug'iladi: nega hamma sohada korrupsiya avj olib ketayapti? Nega bugungi kunda korrupsiyaga qarshi jiddiy kurashish zarurati eng muhim masalaga aylandi? Hatto Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi ham tashkil etildi. Uni mamlakat miqyosida tugatish shunchalik mushkulmikin…
Shunday ekan, islohotlar mukammal ilmiy asosga tayangan holda amalga oshirilishidan hammamiz manfaatdormiz. Axir, farzandlarimiz, ertamiz egalari, katta bo'lishayapti. Ularga tinch, osuda, eng muhimi, ozod va obod Vatanni meros qoldirish burchimizdir!
Yormat TOJIYEV,
filologiya fanlari doktori,
professor