“O'qiyapsizmi, demak, befarq emassiz!”

Hamqishlog'im bor. Bir devor qo'shnim, desa ham bo'ladi. Rosa kitobsevar ayol. Hovli chetida hujrasi — suvoqsiz va ko'rimsizgina uyning to'rida 2 ta sandiq qo'r to'kib turadi. Birida mustaqillikdan oldin chop etilgan turli gazeta va jurnallarning taxlamlari bo'lsa, yana biri eng noyob, hech qaerdan topilmaydigan badiiy kitoblar bilan liq to'la. Opa hozir ham “joni bor” 4-5 ta nashrga obuna bo'lgan. Uning aytishicha, ro'zg'orga xo'jayinining topganini yetkizsa bo'ladi. Ma'naviyat “qorin g'ami”dan keyingi, lekin eng muhim masala…

Ishonmayapsiz-a? Odamlar gazetaga obuna bo'ladigan zamon qolibdimi, deysizmi? Ishonavering, bunday oilalar haliyam bor. To'g'ri, imorati qo'shnilarnikidan sal ko'rimsizroqdir, uyi pastroqdir, tomini o'tgan yili shifer qilgan va endi darvoza olish harakatida yurgandir, lekin mana shu suvoqsiz devorlar ortidagi hovlilarda ma'rifat shu'lalari ham yonib turibdi.

Yaqinda shu qo'shni opa qo'ng'iroq qildi. Raqamimni uyimizdagilardan olibdi. O'zida yo'q xursand: bu yil maktabni bitiradigan o'g'li tayyorlov kursiga bormoqchi ekan. “Jurnalistika o'qishi ochilgandiku, ana shuning matbuot yo'nalishi borakan. O'sha fakultetga imtihon qaysi fanlardan bo'ladi, bilib ber, ukang jurnalist bo'lmoqchi”, — deya quvonib gapirdi. Aslida, u kishining farzandi bilan birga ulg'ayganmiz. Internet u yoqda tursin, oddiy asfal't yo'l ham yetib bormagan olis qishloqda o'n soatlab chiroq o'chganidan sham yoki moychiroq yorug'ida gazeta taxlamlarini titish, o'tgan asr muhitini his qilish, maqolalarni va publitsistlarning yozish uslublarini tahlil qilish, tun yarmigacha kechadigan mutolaa gashti… baribir o'zgacha edi!

Opaning o'zi ham tuman markazidan nariga chiqmagan ayol. Bir paytlar: “Qishloqda odamlar mehnat bilan uyg'onib, mehnat bilan uyquga ketishi bor gap. Lekin Tashkentga borsang, u yoqda hamma o'zingdaychikinlar bo'ladi. Haaamma ziyoli, ular matbuotni muntazam kuzatib borishadi, iyaqlarda bizdagiga o'xshab gazetaning yangi soni 10-15 kundan keyin yetib kemaydi. Kunligini kunlik o'qiysan”, deya miyamga singdirgandi…

Afsuski, telefon va ijtimoiy tarmoqlardan, bosma nashrlarni “o'ldi”ga chiqargan “zamonaviy” kimsalardan, gazeta o'qishga “eskilik sarqiti” sifatida qaraydigan, tushini ham ingliz tilida ko'radigan ayrim tengdoshlarimdan, agar biror nashrga obuna bo'lishini so'rasangiz, “majburiy obuna” deya olamga jar soladigan kaslardan meni ogoh etmagan ekan. Balki oddiy qishloq ayolida umrida qo'liga gazeta ushlamagan, “TikTok” bilan uyquga ketib, “Instagram” bilan uyg'onadigan odamlar haqida tasavvur ham bo'lmagandir. Tabiiyki, o'g'lini ham oppoq qog'ozdek qalbi bilan poytaxtga o'qishga jo'natmoqchi…

Darvoqe, nafaqat katta avlod vakillari, ayniqsa, yoshlar orasida mutolaa ko'rsatkichi keskin pasayib ketgani, “kelajagi buyuk” o'g'il-qizlar na gazeta-jurnal, na kitob o'qiyotgani masalasi anchadan beri muhokamalar markazida turibdi. So'nggi yillarda jurnalistika sohasiga e'tibor berilayotgani, yosh jurnalistlar maktabi, jurnalistlarni tayyorlov o'quv kurslari tashkil etilayotgani yaxshi, albatta. Jumladan, boshqa ta'lim muassasalarini bilmadimu, maxsus “Bosma OAV va noshirlik ishi” yo'nalishi bo'lgan, aynan matbuot sohasidagi jurnalistlar ham tayyorlanadigan, O'zbekiston Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universitetini olaylik. Uning faoliyat yuritayotganiga 3 yildan oshgan bo'lsa ham, universitet atrofida birorta matbuot do'koni yo'q.

— O'qish boshlanganidan buyon darslarda berilgan uy vazifalari, asosan, gazeta-jurnallar bilan bog'liq bo'ladi. Maqolalarni tahlil qilamiz va bosma nashrlarda o'zimiz ham “ko'rinib turishimiz” kerakligi ko'p aytiladi. Kursdoshlarimning ko'pchiligi bir necha yillardan buyon bosma nashrlarda ishlaydi. Shu tufayli, ko'p hollarda har kim o'zi faoliyat yuritadigan nashrnigina o'qiydi. Jumladan, men ham ish va o'qishdan vaqt orttirolmasligim va yangiliklarni asosan internetdan kuzatishim sababli o'zim ishlaydigan gazetani o'qiyman xolos, — deydi “Shifo-INFO” gazetasi muxbiri, JOKU talabasi Nodira Romanova.

Xo'sh, bu vaziyatda yosh jurnalistlar, kelajakda matbuot yo'nalishida ishlayman, deb niyat qilib yurgan umidli avlod vakillari dardini kimga aytsin? Internetdagi blogerning yoki biror saytning yengil-elpi materiali bosma nashrlarning maqolalarini “bosib” ketsa, “xashaki” mavzulardan voz kecha olmasak, saviyamiz ham, fikrlash doiramiz ham shunga yarasha bo'lib, ma'naviy qashshoqlik sari yuz tutilaveradimi? Axir har qanday sohada, har qanday jamiyatda ham yosh kadrlardan umid qilinadi, ulardan nimadir kutiladi…

— Bosma OAV yo'nalishida ta'lim olganim uchun gazetalarning ertangi kunidan xavotir olganim yo'q. Aksincha, vaziyatga real yondashyapman. To'g'ri, internet tezkor. U dunyoni egallab oldi. Biroq bosma nashrlarning yo'q bo'lib ketishi mumkin emas. Axir u tarix! Tarix haqida “gapirishga” faqat bosma nashrlarninggina “haqqi” bor. Internet bu darajaga qachon erishadi, menga qorong'i. Bosma nashrlar jurnalistikaning otasi hisoblanadi. Yaxshimi, yomonmi, yosh yoki qari — u baribir ota!

Men va ba'zi tengdoshlarim bosma nashrlarning kuchini his etamiz. Biroq bugun bosma nashrlarda faoliyat yuritayotgan ayrim ijodkorlarning o'zi ham uning kelajagiga qayg'urmasligi gohida og'ir botadi odamga.

Atrofimda shunday talabalar bor: hatto biron bir gazetani varaqlab ham ko'rmaydi, o'z yo'nalishi, yeydigan “non”ini o'qimaydi, kuzatmaydi, tahlil qilmaydi. Ishonib ayta olamanki, ular matbuotning yaqiniga ham yo'lamagan. Lekin muntazam matbuotda qatnashib turadigan kursdoshlarim ham anchagina. O'zim ham “Adolat ko'zgusi” gazetasida ishlayman. Shuningdek, Maftuna Sunnatillayeva(“Toshkent haqiqati”), Olamgir Abdiyev(“O'zbekiston ovozi”), Cho'lponoy Ahmedova (“Oila va jamiyat”), Shahnoza To'ramurotova(“Xalq so'zi”)larni misol keltirishim mumkin, — deydi “Adolat ko'zgusi” gazetasi muxbiri Maftuna Abdukarimova.

Ko'rib turganingizdek, talabalar orasida matbuotga befarq bo'lmaganlar ham talaygina. Lekin ular ham aytarli biror nashrga obuna bo'lishmagan. Menimcha, bunga moddiy asoslar sabab bo'lsa kerak. Universitet tomonidan beriladigan stipendiyaga obuna bo'lsinmi, ijara uyiga to'lov qilsinmi, yegulik olsinmi, ust-boshini but qilsinmi? Balki matbuot do'koni bo'lsa, kunlik nashrlarni hech qursa haftada bir bo'lsa ham sotib olib o'qishmasmidi? To'g'ri, bosma nashrlarning elektron shakli ham yo'q emas. Lekin gazetani qo'lga olib, varaqlab o'qiganga nima yetsin?

Savol tug'iladi: nega bu ta'lim muassasasi faoliyat boshlaganidan buyon uning yon-atrofida aqalli birorta matbuot do'koni ochilmagan? Axir, talabalar obuna bo'lishga qiynalishsa, kunlik nashrlarni muntazam kuzatib borish uchun xarid qilishi, darsda ularni tahlil qilishi, gazetalarni bir-biriga taqqoslashi kerak emasmi? Qachon “Matbuot tarqatuvchi” AK bilan hamkorlikda universitet binosi atrofida “kioska” ochiladi, qachongacha talabalar(mabodo shunday talabalar ko'paysa, deylik-da. A.A) gazeta olish uchun Oloy bozoriga yoki bir necha chaqirim uzoqqa borishadi? Bu borada universitet rahbariyati ushbu taklifni e'tiborsiz qoldirmaydi, degan umiddamiz.

Siz-chi, hurmatli o'quvchi, maqolani o'qiyapsizmi, demak shukrki, bu mavzuga befarq emassiz. O'ylab ko'ringchi, o'zingiz qachon, qaysi gazetadagi maqolani o'qidingiz? Xo'sh, eslay olmayapsizmi, unda bu mavzuda bitta jumla aytishga ma'naviy haqqingiz bormi?

— Tahririyatimizga maqolasini chop etish uchun ko'p o'qituvchilar keladi. Gazetangizda bitta maqolamni chiqarib bering, istagan pulingizni beraman, deydi. Biz ularga pul emas, gazetaga hech bo'lmasa yarim yillik obuna bo'lishni taklif etamiz. Vaholanki, biz u maqolasini chiqarish uchun va'da qilayotgan puldan ikki baravar kam miqdordagi narxni aytamiz. Ular esa: “Yo'g'e, mana, pulingizni olib, maqolamni chiqarib bering, bo'ldi”, deydi. Negadir, ustozlar yarim yillik(!) obunadan ko'ra bitta maqolasini chiqarib ketishni afzal ko'radi. Endi o'ylab ko'ring, millat tarbiyachilarining ahvoli shu bo'lsa, ularning qo'lida ta'lim olayotgan farzandlarimizdan nima ham kutardik? — deydi “Olmaliq haqiqati” gazetasi bosh muharriri o'rinbosari Dildora Abdurahmonova.

Aslida gazetalarning bunchalik qadrsizlanishida ayrim davriy nashrlarning o'zlari ham sababchi. Bu borada davlatimiz rahbari ham joriy yil “Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo'llagan bayram tabrigida” alohida to'xtalgan edi: “…milliy media maydonimizda zamonning o'tkir talab va mezonlari, eng muhim tendensiyalarini ochib berish, tanqidiy tahlil, odamlar kutayotgan mavzu va muammolarni dadillik bilan o'rtaga tashlash hali ham yetakchi o'rin egallamayotganini aytishga to'g'ri keladi. Afsuski, aksariyat axborot vositalarida ijtimoiy salmog'i yengil bo'lgan, hisobot va balandparvozlik ruhidagi materiallar hanuz ustunlik qilmoqda”.

Demak, yuz minglab chop etilayotgan nashrlarimizda birorta ham tanqid, tahlil yoki mulohazaga undovchi maqola berilmas ekan, xalqning ko'nglidagi gapni aytmas ekanmiz, odamlarning matbuotga bo'lgan ishonchini qaytara olmaymiz.

Yuqorida hamqishlog'im haqida gapirgandim. Uning ko'rimsizgina, devorlari suvoqsiz imorati haqida ham aytib o'tdim. Endi o'ylab ko'ring, sizning ham atrofingizda gazeta-jurnal o'quvchi insonlarning aksariyati juda boy-badavlat umrguzaronlik qilishmaydi, to'g'rimi? Pultoparmanlar esa… Menimcha, biz qachonki gazeta o'qishni “oqsuyaklik” belgisi, “Aristokratlik” namunasi deb bilarkanmiz, bosma nashrlarga meva-chevaning tagiga yoyiladigan oddiy “to'shama” emas, ma'naviyat sifatida qararkanmiz, uning o'rni yuksak bo'ladi.

Abdulaziz AHMEDOV