Erkin A'zamning xassasi
Taniqli yozuvchi Erkin A'zamni “Fayzining amakisi”, “Xotira”, “Bir oqshom”, “Sovuq”, “Jiyan”, “Olam yam–yashil” singari dastlabki hikoyalari orqali taniganman. O'shandan buyon yozuvchining ashaddiy muxlisiga aylanganman.
Erkin akaning ilk kitobi “Chiroqlar o'chmagan kecha” to'plami taqdimoti marosimida u kishi bilan yuzma–yuz tanishganman. Bu tadbirga rahmatli ustozim Ne'mat Aminovga ergashib borgandim.
Oradan biroz muddat o'tib, yozuvchining “Otoyining tug'ilgan yili” qissasi e'lon qilindi. E'lon qilindi-yu, adabiy jamoatchilikning e'tirofiga sazovor bo'ldi. Adabiyotda esa sharttago'y va to'g'riso'z yozuvchi paydo bo'lgan edi.
Erkin A'zamning ovozi go'yo Boysun tog'ining daralaridan eshitilayotgandek gumburlab chiqsa ham, bu ovozda insoniy mehr bor, samimiyat bor. Ba'zan aka qulog'im yaxshi eshitmaydi, deb shikoyat qiladi. Aslida, quloqlari yaxshi gaplarni, adabiyotning yutuqlarini juda yaxshi, maroq bilan eshitadi. Ba'zan o'zi haqidagi maqtovlarni ham bemalol eshitib, miyig'ida kulib qo'yadi. Axir, maqtov kimga yoqmaydi, deysiz! Ba'zan esa o'z sha'niga aytilgan bo'lmag'ur, chuchmal gap-so'zlardan qattiq ranjiydi. Nohaqlikdan jig'ibiyron bo'ladi. Tuhmat, odam-ku odam, hatto toshni teshadi, degan gap to'g'ri gap-da.
Hozir internet degan dahshatli bir o'pqon paydo bo'ldi. Unda to'g'riyam, o'g'riyam, shallaqiyam, bezbet va or-nomussiz kimsalar mag'zava to'kish bilan, halol va to'g'ri insonlarni badnom qilish bilan ovoralar. Internet bergan imkoniyatni noto'g'ri tushungan ayrim g'alamislar uni “demokratiya”, deb ayyuhannos solayotir. Agar demokratiya degani bir-birovning yuziga loy chaplash, sha'nini oyoqosti qilish bo'lsa, bunday demokratiya aslo kerak emas!
Emishki, Erkin A'zam guruhbozlik qilib, mashhur adib Odil Yoqubovga qarshi “kurashgan”, degan xabar internetda e'lon qilindi. Bu g'irt uydirma va yolg'on edi. Aksincha, Erkin aka Odil Yoqubovni hamisha ulug' yozuvchilardan biri, deya e'zozlab kelgan. Adibning aynan adabiyotdagi buyuk xizmatlarini doimo e'tirof etib keladi. Erkin aka maktabda o'qib yurgan paytida ustoz Odil Yoqubovga maktub yozgani va bu maktubga ustozning teran javobi haqida kamina “Odil Yoqubov xazinasidan” kitobimda batafsil so'z yuritganman.
Umuman, Erkin A'zamning biror ijodkor xususida adabiy davralarda yoki suhbatlarda qattiq gap qilganini eshitmagan yo ko'rmaganmiz. Ayrim tengdoshlariga o'xshab baqir-chaqir ham qilmaydi, minbarlarga hadeb intilmaydi. U yozuvchilik e'tiqodiga juda sodiq. O'zi bilmagan, ko'rmagan narsasi haqida yozmaydi. Ustoz Asqad Muxtorning “Sobirman” she'rini hayot va ijod yo'liga shior qilib olgan:
Bardoshim bor,
hamma narsani men
Sabr bilan kutdim.
Sobirman…
Adabiyot guruhbozlik yoki mahalliychilik bilan rivojlanmasligini yaxshi bilgan Erkin aka bunday nohalol va nobop yo'llarni chetlab keladi. Ayrim ijodkorlarga o'xshab, bu dardga mukkasidan ketmagan. Bir dangal odati borki, yomon yozilgan asarni, yomon yozgan yozuvchining yuziga yomon deb ayta oladi!.. Agar qo'lyozma ma'qul kelsa yoki unda yilt etgan bir nur borligini sezsa, albatta, paxsakash usta kabi obdan pishitadi…
O'tgan asrning 70-80-yillarida taniqli adib Asqad Muxtor rahbarlik qilgan “Guliston” jurnali tahririyatida haqiqiy tahrir maktabi paydo bo'lgan edi. “Guliston”ga ijod mahsulini olib kelmoqchi bo'lgan muallif avval puxta o'ylab, mulohaza yuritib, keyin qadam bosardi. To'g'risi, hayiqardi, yuragi dov bermasdi. Erkin A'zam ana shu tahrir qozonida obdan qaynagan va ushbu san'at sirlarini puxta egallagan. Bu qozoncha “olovi”ni tahrirchilar ustozi Vahob Ro'zimatov qalab turgani bois, shogirdlari zo'r tahrir ustalari bo'lib yetishdilar.
Kamina ham dastlabki mashqlarimni Erkin A'zamga ko'rsatib, kerakli va zarur maslahatlar olganman. U kishining ayovsiz tahriridan so'ng, “Baxt qushim” degan ilk hikoyam 1977 yilda “Guliston” jurnali sahifasiga qo'yilgan.
Adabiyotga yuksak hurmat, katta e'tibor bo'lgan o'sha davrda bunday nufuzli jurnalda hikoya chop etilishi muallif uchun haqiqiy baxt qushi hisoblangan. Hali-hanuz ushbu hikoyaning shafqatsiz tahrir qilingan nusxasiga tez-tez ko'z yugurtirib turaman. So'ztarosh Erkin A'zamning tahrir mahoratidan shu zaylda saboq olib kelaman.
Erkin akani ba'zilar juda injiq, ba'zilar biroz tajang, deydi. Ba'zilar qattiqqo'l muharrir desa, ayrimlar hech kimga o'xshamagan o'z uslubi, o'z ijod yo'li bor yozuvchi, deb baho beradi. Muhimi, uning hayotini bag'ishlagan va doimo topinib keladigan yagona dunyosi — ADABIYoT ekanini bilamiz.
Erkin aka ba'zi bir yozuvchilarga o'xshab: “Jahon adabiyoti bilan bo'ylashadigan asarlar yozdim” yoki “Asar yozib xalqimga haykal qo'yaman”, deb aslo bir “da'vo” bilan ijod qilgan emas. Da'vo bilan asar yozib bo'lmasligini u juda yaxshi biladi. Bilgani uchun ham ijodning zahmatli va o'ta mashaqqatli yo'lini tanladi. Bu og'ir va sharafli mehnat haqiqiy adabiyot fidoyisiga, xalq yozuvchisi darajasiga yetkazdi.
“Men bilgan haqiqatlar” teleko'rsatuvida Erkin aka bir gal qo'lida hassa bilan namoyon bo'ldi. Jurnalist hassa haqida so'raganida, u kishi hazillashib: “Yomon she'r, hikoya yo maqola yozgan muallifning yelkasiga tushiraman”, — dedi. Keyin bilsak, bu mutlaqo hazil emas ekan. Eshitishimizcha, do'stlari sovg'a qilgan Boysun tog'larida o'sadigan tug'dona daraxtidan tayyorlangan bu temirday mustahkam hassani ishxonasiga olib borib qo'yganmish. O'rinbosari Sobirjon Yoqubovning aytishicha, xodimlar ham Bosh muharrirning huzuriga “bronejelet” bilan kirayotganmish. Jurnal tahririyatiga yaqinlasholmayotgan ayrim tanish hamkasblar: “Siz Erkin A'zam bilan juda yaqinsiz. Nega “Tafakkur” jurnaligayam maqola bermaysiz?” — deb mendan so'raydilar. Ularga: “Hoy, birodarlar, jonimdan to'yganim yo'q, Erkin akaning hassasidan men ham qo'rqaman”, — deyman.
Erkin aka! Bizga ham muborak yoshlarda Sizga o'xshab hassa tutish nasib etsin!
Ashurali Jo'rayev