Sabr va zahmat

Mamatqul aka – ish odami. Barakali rahbar. Bu barakaning siri nimada? Mas'uliyatda, zahmatda! O'z kasbiga, Vataniga, xalqiga mehrida, sadoqatida. Qaerda, qaysi ishga qo'l urmasin, bor mehrini berib, ixlos bilan mehnat qilishida.

Zahmatkashligi, jonsarakligi, fidoyiligi, o'ziga va qo'l ostidagi xodimlariga o'ta talabchanligi uchun Mamatqul Hazratqulov bosh-qosh bo'lgan tashkilot borki, birpasda qaddini tiklaydi. Nufuzi chandon oshib, jamoatchilikning nazariga tushadi. Baraka inadi.

Bunga ancha yillar avval Mamatqul aka mas'ul kotib bo'lgan “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasi yaqqol misol. Atoqli adib, ustozi Asqad Muxtor bilan birga nishona sonining tarxini chizgan nashrning qiyofasida, oradan necha o'n yillar o'tib ketganiga qaramay, hali-hamon o'sha an'analar ufurib turibdi.

Bunga Mamatqul aka yigirma ikki yil rahbarlik qilgan va O'zbekistonning haqiqiy Milliy agentligiga aylantira olgan O'zAdek zabardast axborot mahkamasi ikkinchi misol.

Bunga Mamatqul aka bir muddat burun bosh muharrir etib tayinlangan va ko'z ochib yumguncha mamlakatimizning eng nufuzli nashrlaridan biriga aylanib, yana qo'lma-qo'l o'qila boshlagan “Guliston” jurnali yana bir misol.

Yigirma-yigirma besh yildan beri ma'rifatli davralardan biroz “oyog'i uzilgan” mazkur jurnalda, Asqad Muxtor bosh muharrir bo'lgan zamonlardagidek, yana atoqli adiblar, shoirlar, jurnalistlar, olimu ulamolar, musavvirlar, yosh ijodkorlar o'z asarining chop etilishini sharaf deb bilmoqda.

“Guliston”da bo'y ko'rsatish adabiyotda, san'atda, umuman, ijodda e'tirof etilishning o'ziga xos ramziga, nashrning o'zi esa, sara ziyolilarning tabarruk minbariga aylanyapti. Yo'g'on cho'zilib, ingichka uzilish arafasiga kelgan pandemiya sharoitida ham tahririyat jamoasi mualliflarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash, moddiy-ma'naviy rag'batlantirish imkonini topayotgani tahsinga loyiqdir.

Insof bilan aytganda, Mamatqul Hazratqulovgacha bu nashrga necha rahbar kelib-ketmadi deysiz. Hech kimni kamsitmagan holda aytmoqchimanki, so'zdan amaliy ishga o'tish jarayonida ko'p odam bedarak ketadi.

San'atlar ichida eng muhimi

Rahbarlik ham san'at. Cho'ng zahmat, fidoyilik, donishmandlik, eng muhimi, yuksak madaniyat talab qiladigan san'at. Rahbar o'zini boshqalardan, ayniqsa, qo'l ostidagilardan ko'ra aqlliroq va donoroq sanay boshladimi, misqollab yiqqan obro'sini chelaklab sochgani — shu.

“Mamatqul aka odam taniydi, — dey­di O'zbekiston xalq yozuvchisi Erkin A'zam. — Kimning qandayligini bir qarashda biladi. Har qanday ishni qotiradi. Luboy soha yo vazifani bering, qotirmasa, otimni boshqa qo'yaman!”

U ayrim rahbarlarga o'xshab baqirib-chaqirmaydi. Stolga mushtlamay­di. “Dumingni tugaman” qabilidagi do'q-po'pisa, dag'dag'alarga zo'r berib, o'zining ojizligini ko'rsatmaydi. Qo'rs­lik ham qilmaydi. Birovni behuda ranjitishdan qo'rqadi.

Yodimda. O'zbekiston hukumati bilan mashhur xalqaro bankning qo'shma axboroti e'lon qilinadigan bo'ldi. Ertalabdan — yarim xuftongacha O'zAga sim qoqmagan moliyachi qolmadi: “Bu axborotni gazetalarga qog'ozda qanday bo'lsa, shundayligicha, qo'l tekkizmasdan uzatish kerak!”

Cho'pon ko'paysa, suruv harom o'lishi tayin. O'shanda ham shunday bo'ldi. Matnni terish chog'ida, operator qiz bitta vergulni tushirib qoldirgan, aksiga olib, bosh muharrir ham bunga e'tibor qilmagan ekan. Qarabsizki, gapning ma'nosi teskariga aylanib ketgan. Ana endi janjalning zo'rini ko'ring! Xalqaro to'polon-a!

Bosh muharrirni ergashtirib, bosh direktor xonasiga kirdim. Mamatqul aka xo'rsinadi. Shu qadar og'ir, shu qadar chuqur xo'rsinadiki, yonib-yorilib ketmaganiga ajablanasiz.

So'ng u “pichog'i”ni qo'liga oladi. Pichoq qayda? Bepichoq so'yishga tushadi: “Uka, sizki, ishga shunday yengil-elpi qarasangiz, boshqalardan nimani kutamiz!”

Eng og'ir ta'nasi ham, jazosi ham — shu.

Xo'sh, bunday gapga, muomalaga nima deb javob berasiz? Holingiz kelsa, uzr so'rarsiz. Ammo so'rashdan oldin yerning yorig'ini izlay boshlaysiz. Qani o'sha yoriqni topsangizu kirib keta qolsangiz!

Tanida tafti bor odamning bunday samimiy dashnomdan, madaniyatli va mehrli muomaladan keyin ikki-uch hafta ko'zi yerni ko'rmay, qulog'i gapni eshitmay, varaja tutib yuradi.

Telefondagi tortishuv

U — adolat tug'ini mahkam tuta olgan odam. Kengashishdan erinmaydi. Majlisbozlikka toqati yo'q, biroq o'zi ishonadigan va suyanadigan xodimlar bilan maslahatni pishitib, keyin ishga qo'l uradi. “Yuqoridan” topshiriq bo'lsa, ayrimlarga o'xshab hovliqib, shaytonlab qolmaydi. Kerak bo'lsa, uncha-muncha amaldorning har qanday noto'g'ri topshirig'ini “elkasidan oshirib otadi”. Bajarmaydi.

O'zim guvoh. Ancha yil burun dunyoni tit­ratib turgan bir mamlakatning tashqi ishlar vaziri O'zbekistonga kelib, Birinchi Prezidentimiz, rahmatli Islom Karimov qabulida bo'ldi. Matbuot xizmati tanlagan va gazetalarda chop etish uchun mo'ljallangan yagona surat — O'zbekistonning davlat rahbari bilan vazirning qo'l berib, salomlashib turgani — O'zA bosh direktoriga mutlaqo yoqmadi. Boisi, mehmon — oldinroqda, Islom Karimov esa uning “soyasida” qolgan edi.

“Nu, chto? — dedi telefonda Matbuot xizmati rahbari vazifasini vaqtincha bajarib turgan shaxs. — On je gost!”

“Mehmon bo'lsa-chi? U — vazir, — dedi Mamatqul aka. — Islom Karimov — Prezident! Mustaqil davlatning rahbari!”

“Boshingizni qotirib nima qilasiz, oka! Xo'p deb beravermaysizmi? O'zlari ko'rib berganlar!..”

O'zbekistonning, xalqning, millatning sha'ni, obro'siga putur ketishi mumkin bo'lgan joyda tabiatan ancha yuvosh, murosaga moyilligi kuchli Mamatqul Hazratqulovni tanimay qolasiz: tom ma'noda ko'kragini qalqon qilib turib oladi. Menga nima deb, qo'l siltab ketmaydi. Ketolmaydi!

Telefondagi tortishuv ancha davom etdi. Oxiri O'zA rahbarining aytgani bo'ldi. Qabul ishtirokchilarining muzokara stoli ortida o'tirgan surati chop etildi.

Bandasi borki, kattadir-kichikdir biror korxonaga boshliq bo'lgisi, bosh­qalarga hukmini o'tkazib, davralarning to'rida qo'r to'kib o'tirgisi keladi. Shunga intiladi. Biroq sinovli damlarda mas'uliyatni zimmaga olish va odamlarning samimiy mehrini qozonib, ularni o'z ortidan ergashtirish — hammaga ham nasib etavermaydigan baxt.

Afsus

Mamatqul akaning ijodi va asarlari haqida munaqqidlar ko'p yozgan. Hali yana yozishadi deb o'ylayman. Men uning rahbarlik faoliyatiga e'tibor qaratganimning boisi shuki, so'ng­­gi paytlarda mashhur arboblarimiz haqida deyarli hech kim so'z aytmay qo'ydi. Aytsa ham, nomigagina. Bunday “aytimlar” ko'pincha yubileylar arafasida birrov paydo bo'ladiyu benishon ketadi. Afsus!

Mamatqul Hazratqulov asarlari, ayniqsa, publitsistikasi haqida so'z yuritar ekan, mutaxassislar ko'pincha bir jihatga e'tibor qaratadilar. Bu — donishmandlarga xos tiniq va aniq fikr. Bunda adib mehr qo'ygan ustozlari Asqad Muxtorga xos tutum — sokinlik, og'ir-vazminlik, Odil Yoqubovga xos bag'rikenglik, dangallik, atoqli mutarjim Vahob Ro'zmatovga xos hazil-mutoyibaga moyillik seziladi. Hovliqish, palapartishlik, sendan men kammi degan aqidayu chapakboz­liklardan yiroq.

Hayotda birov may, birov gul ishqida o'rtanib, boshqasi to'y-tomosha qilib yayraydi. Mamatqul aka esa ish ko'paygan sayin dimog'i choq bo'ladiganlar xilidan. Zimmasidagi yuk, mas'uliyat qancha ortaversa, go'yo sillani quritadigan qo'shimcha tashvish emas, mukofot olayotganday, shuncha kishti kelaveradi. “Shunisi yetmay turgandi!” deb yozg'irsangiz, eshitadiganingiz tayin: “Shukr qilaylik! Qo'limizdan keladigan ish-ku!..”

Akadan eng yaxshi ko'rgan so'zini so'ramaganman, lekin bilaman: “Shukr!”

Bu faqat mening fikrim emas. Mamatqul Hazratqulov bilan birga ishlagan, uni yaqindan bilgan yuzlab, ming­lab hamkasb jurnalistlar, yozuvchilar, dramaturglar, mutarjimlar, ssenariynavislar, noshirlar, san'atkorlar, musavvirlar, ustozlariyu shogirdlarining ham fikri. Bu — Mamatqul akaning yuzlab maqolalari, kitob­larini o'qigan, ko'rsatuvlari, kinofilmlarini, pyesalari asosida sahnalashtirilgan spektakl­larini tomosha qilgan muxlislarning-da e'tirofi.

Men hali talabalik paytimda, “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” haftaligiga musahhih sifatida ishga kelganimda, u mas'ul kotib edi. Keyin yana O'zAda birga ishladik. U kishi — bosh direktor, kamina   — o'rinbosari.

Mamatqul Hazratqulov — o'zbek milliy jurnalistikasining rasmiy, jumladan, xalqaro axborot yo'nalishida o'z tarixi va an'analariga ega maktab yaratgan jurnalist.

Savolga hojat yo'q!

Mamlakatimizda nafaqat ommaviy axborot vositalari tizimida, balki ma'naviyat, siyosat, iqtisodiyot, xalqaro munosabatlar, parlamentarizm, ta'lim-tarbiya, adabiyot, san'at kabi ko'p­lab sohalarda bir tushuncha qat'iy shakl­langaniga ancha bo'lgan: biror tashkilotga ishga olinayotgan nomzod O'zAdan chiqqani aytilsa, bas, ortiqcha savolga hojat qolmaydi. Bilimi, tajribasi, salohiyatiga shubha-gumon qilmasa ham bo'ladi. Ishni ham, siyosatni ham, mas'uliyatni ham, tilni ham biladi. Xat-hujjatga pishiq-puxta, tayyor kadr.

Mamatqul Hazratqulov maktabida shakllanib, toblangan, ish va til o'rganib chiqqan, ko'plab yo'nalishlarda samarali mehnat qilayotgan mashhur jurnalistlar, adiblar, siyosatchilar, deputatlar, diplomatlar va boshqa sohalar vakillarining nomini, mansab-martabasini keltirsam, kattakon gazetaning sahifasi kamlik qiladi.

Shu bois, faqat bitta raqamni aytish bilan cheklansam. Bir necha yil avval, Mamatqul aka bilan hali O'zAda birga ishlab yurgan kezlarimizda, biz, shogirdlari o'zimizcha sanadik. O'zAning nufuzli vazirlik va idora, tashkilot va muassasa, nashrlaru korxonalarda bosh rahbar bo'lib ishlayotgan sobiq kadrlarining o'zi yigirmadan oshar ekan. Yigirmadan!

Shunda taniqli adabiyotshunos Shuhrat Rizayev hayratlanib gapirdi: “Mamatqul akaday gazeta-jurnalu, kitobni ko'p o'qiydigan odamni kam ko'rganman! Qanday vaqt topib, hafsala qiladi — hayronman!..”

So'ng menga yuzlandi: “Rahbaringiz O'zAning materiallarigayam onda-sonda ko'z tashlab turadilarmi, o'zi?”

Bu savolni eshitib, agentlikda ikki yil bosh direktorning birinchi o'rinbosari bo'lib ishlagan Erkin A'zam tizzasiga shapatilab kuldi: “Ko'z tashlab turadiyam gapmi! Yotib olib o'qiydi! Farmonu qarorlardan tortib, ob-havo ma'lumotigacha shaxsan o'zi o'qiydi. Yana ikki tilda!..”

Bu gapda mutlaqo lof yo'q. Bugun ham “Guliston” jurnalining materiallarini, maketini, bezaklarini, suratlarini, sarlavhalarini — hammasini o'zi birma-bir, sinchiklab ko'radi. Xodimlariga ishonmaganidan emas, shunday ishlashga odatlanganidan. Bundan katta zavq olganidan!

O'zi rahbarlik qiladigan nashrda nimalar chop etilgani yoki etilayotgani bilan qiziqmasdan, bilmasdan, tag'in shu holiga faxrlanib o'tib ketgan bosh muharrirlarni ham ko'p ko'rganmiz.

“Hazratqulovning soati”

2016 yil ostonada eshik qoqib turgan kunlar edi. Ish odatdagidan ham kech tugadi. Juda kech. O'zA mamlakatimizdagi jamiki (bilishimcha, mingdan ortiq) ommaviy axborot vositalari tahririyatlariga so'nggi rasmiy materialni uzatib, xayr-xo'sh qilganidan so'ng, gazetani apil-tapil “yopdik”.

Biz, navbatchi guruh, “Pravda Vostoka” gazetasining navbatdagi sonini bosmaxonaga topshirib, mashinaga o'tirganimizda, poytaxtimizning qoq markazidagi “Matbuotchilar” ko'chasida jon zoti qolmagandi. Qanday qolsin! Izillagan sovuqda kimga zaril deysiz.

— Soat necha bo'ldi? — uyqusirab so'radi haydovchining yonida qo'nishib o'tirgan bosh muharrir o'rinbosari.

Hech kimdan sado chiqmadi. Chamasi, cho'ntagidagi telefoniga yoki bilagidagi soatiga birrov ko'z tashlashga bosh­qalarda ham na hafsala, na toqat qolgan edi.

— Ana, Hazratqulovning soatiga qarang, — deb norozi to'ng'illadi musahhih ayol.

O'rinbosar oynani tushirib, boshini chiqardi:

— O'-ho'! Uchdanam o'tibdi-ku…

Chiroqlar shu'lasida parvozga shaylangan oqqushdek tovlanib turgan muhtasham binoning o'n yettinchi qavati peshtoqidagi soat millari mayin jimirlaydi.

“Hazratqulovning soati!” — deb pichirlayman men va ko'z oldimga O'zA bosh direktorining “ilonizi” xonasi keladi. Kirgan odamning e'tibori otam zamondan qolgan sarg'imtil mebellarga, beso'naqay alyuminiy derazalarga emas, “buralib ketgan” xonaning kulrang devorlariga tushadi. “Xonangiz metroga o'xsharkan” degan hazillar ko'p bo'lardi. Asli o'zi telefon stansiyasiga mo'ljallab qurilgan bino yana nimaga o'xshasin.

O'zbekiston mustaqillikka erishganiga ikki yil to'lib, sho'rolar davlati tarix sahnasidan allaqachon tushib ketgan bo'lsa-da, pul-moliya masalalarida hali-hamon markazning ta'siri seziladi. O'zaro oldi-sotdi, tovar ayirboshlashda sovet rubli muomaladan chiqib, hamma barterga o'tgan.

Davlatimiz rahbarining 1992 yil 5 fevraldagi farmoniga binoan, O'zTAG deb atalmish agentlik O'zbekis­ton Milliy axborot agentligi (O'zA) nomi bilan qayta tashkil etildi. Uch yuz kishilik jamoada davlat tilida yoza oladigan uch muxbirni topolmaysiz. Tomigacha vahimali beton panjaralar bilan o'ralgan besh qavatli binodan hamma hadiksiraydi. Sovetlar zamonida mustamlaka zulmi shu binodan yoyilgan, shu bino orqali oqlangan. Taqdirni qarangki, mening o'zimni ham shu binoda bitilgan maqolalar bilan ikki marta “Pravda Vostoka”da millatchilikda ayblab “urishgan” edi.

Birovni O'zAga ishga taklif qilsangiz, maosh qanchaligini eshitib, qaytib eshikdan bosh suqmaydi. Stalin zamonidan qolgan texnika-texnologiya degan (agar shunday atash mumkin bo'lsa!) matohning hammasi Moskvada — TASSda obdan ishlatilib, keyin res­publikalararo taqsimlangan emasmi, buzilmagan kuni yo'q.

O'sha paytlarda ostona hatlasangiz — bozor edi. “O'zbekiston” mehmonxonasining oldidan to soatli minoragacha ko'chaning ikki bo'yini yoymachilar egallagan — eski-tuski kiyim-kechak, oziq-ovqatdan qozon-tovoqqacha bor. Magazinlar bo'm-bo'sh. Un, yog', shakar, sovun, hatto sigaret ham, ijroqo'm ro'yxati va ruxsati bilan jon boshiga o'lchab beriladi.

Xorijiy tillarni biladigan jurnalistni-ku, kunduzlari chiroq yoqib ham topish mahol. O'zbek rasmiy, ayniqsa, xalqaro axborot tili shakllanmagan. Davlat tiliga tarjima qilinadigan materiallarni yozayotgan aksariyat xodimlarning esa xayoli parishon. O'zbekis­ton mustaqilligini butun dunyo tan olgan bo'lsa-da, ularning hali-hamon “katta og'alik” egaridan tushgisi yo'q. Topshiriq bersangiz, tishini g'ijirlatadi…

O'zAning bugun parvozga shaylangan oqqushdek tovlanib turgan binosi 2008 yili, agentlik jamoasi unga ko'chib o'tganida, qanday ahvolda bo'lgani yodimda. Ulkan imoratning yonidan o'tish xatarli. Marmari ko'chib, boshni yorishi mumkin. Yorgan ham. Shundan so'ng atrofi qizil tasma bilan o'rab qo'yilgan. Binoda ijarada turgan o'nlab firmayu kompaniyalar uni o'z bilganicha ta'mirlab, ich-tashini yaroqsiz holga keltirgan.

O'zingiz ayting, shahar markazidagi hayhotday binoni, so'ng uni ta'mirlash uchun millionlab mablag'ni undirish oson ishmi? Muomala, obro'-e'tibordan tashqari, soxt-sumbat, salobat ham muhim. Kimga, qachon va nima deyishni bilish ham kerak.

Uyg'oq so'z va donish fikr qadri

Bu esse faqat Mamatqul Hazratqulov haqida emas. U mansub avlod, istiqlolning dastlabki davrlari haqida.

Bugun, oradan qariyb o'ttiz yil o'tgach, o'sha kunlarni eslar ekanman, ba'zi voqealar goh kulgili, goh fojia­li bo'lib tuyuladi. O'zAda yangi tashkil etilgan xalqaro axborot tahri­riyati xodimlariga o'qituvchi yollab, xorijiy tillarni o'rgatish bilan birga, xalqaro munosabatlardan ham saboq berishga to'g'ri kelgan.

Hali mustaqil O'zbekistonning davlat protokoli shakllanmagan. Tashrif buyurgan xorijlik oliy martabali bir mehmonning poyiga oq qo'chqor so'yilsa, boshqasi sovetchasiga — non-tuz bilan kutib olinadi…

Yangi, mustaqillik sharoitida ishlash oson emasdi. Hali ko'p narsalar qanday bo'lishini, mustaqil davlat qanday shakllanishi lozimligini hech kim aniq bilmasdi. Markazning topshirig'i, partiya va hukumatning yetoviga ko'nikib qolgan rahbar kadrlarning ko'pi arosatda. Istiqlolning ma'naviy va g'oyaviy asoslarini mus­tahkamlashda millatning ongu shuuri, tafakkuri teran ilmiy doiralari, ijodkor ziyolilariga tayanilgani sir emas.

O'zbekning ne-ne adiblari, olimlari, ulamolari o'z ilmiy-ijodiy ishini chetga surib qo'yib, faoliyatini, umrini saltanatu siyosatga — Vatanimizning davlat mustaqilligini mus­tahkamlash ishiga bag'ish­ladi. Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Erkin A'zam, Xayriddin Sulton, Baxtiyor Nazarov, Abbosxon Usmonov, Xurshid Davron, Ahmadjon Toshxo'jayev…

Uzoq davom ettirish mumkin bo'lgan ushbu ro'yxatda Mamatqul Hazratqulovning alohida o'rni bor. Xarob bino, almisoqdan qolgan uskunalar, tajribasi mo'rt xodimlar bilan iqtisodiy-moliya­viy ahvoli abgor agentlikda ish boshlab, uni mintaqamizning eng nufuzli axborot mahkamalaridan biriga aylantira olgan rahbar — shu odam. Ommaviy axborot vositalari O'zA tarqatayotgan materiallarga qarab andaza oladigan darajaga ko'targan mohir bosh­qaruvchi.

Unutmaylik: bugun mustaqil Vatanimiz, ona xalqimiz, davlatimiz ne-ne yutuqlarga erishgan va erishayotgan bo'lsa, bu muvaffaqiyatlarning zamirida milliy ijodkor ziyolilarimizning, arboblarimizning fidokorona mehnati — uyg'oq so'zi, donish fikri, adolatli maslahatlari ham mujassam.

Bugun yetmishning nari-berisidagi va o'zini “yolg'on-yashiq kitoblar, sox­­ta aqidalar — kommunistik g'oyalar ruhida tarbiyalangani uchun “aldangan avlod” (Erkin A'zam iborasi) deb ataydigan ziyolilarimiz istiqlolning avvalida barcha mas'uliyatni o'z zimmasiga olishdan, xatolardan cho'chimadi.

Bu avlod saltanat tepasiga kelganida davlat rahbaridan to oddiy amaldorgacha — hammasi egizaklarga o'xshardi: egnida bir xil — Toshkentdagi “Yulduz” firmasida tikilgan qo'shqator tugmali odmi qora kostyum, bo'ynida rezina chandilgan galstuk, dazmol bosilaverib sarg'ayib ketgan oq ko'ylak. Yo'qsilligi bilan faxrlanib kelgan avlodning farzandlari po'rimroq kiyinishga istihola qilardi. Buni manmanlik, kibr, muhtojlikda yashayotgan xalqining yuziga oyoq qo'yish, deb bilardi.

O'sha kezlarda O'zA bosh direktorining, ya'ni vazir maqomidagi yuqori martabali amaldorning, maoshi o'ttiz dollarga ham yetmasdi, desam, manzara yanada yaqqolroq ayon bo'ladi.

Qo'lga kiritilgan mustaqillik zavqidan mast bo'lgan bu avlod o'z ro'zg'ori, bola-chaqasi, ijodini ham unutib ter to'kkan, el-yurtining yalt etgan yutug'idan boshi ko'klarga yetgan, baroridan kelmagan ishlari tufayli esa, xafaqonga chalingan.

Ne tongki, bu avlodning xatolari, uloqishlari ko'p bo'ldi. Biroq Vatan mustaqilligini sher kabi ulkan rashk, qizg'anish bilan himoya qildi. Shu ne'matga soya soladigan har qanday manfaatdan, jonidan ham, o'ylab-netib o'tirmay voz kechdi: “Vatan bitta — jon bitta!”

O'zini eplay olmagan xalq yetimga o'xshaydi — otasi, aql o'rgatuvchisi ko'p bo'ladi. Boshi g'avg'oyu janjaldan chiqmaydi.

Ammo o'zbek doim o'zini eplagan!

Ikki sohil oralig'i

Siz mendan 1947 yili Samarqand viloyatining Urgut tumanidagi tog'li Mingbuloq qishlog'ida serfarzand oilada tug'ilib, kamol topgan Mamatqul Hazratqulovning tuprog'i qaerdan olingan deb so'rasangiz, javobim aniq: sabr va zahmat degan zamindan!

Adib nashrga tayyorlagan yangi kitobini “Ikki sohil” deb atagan. Unga bitilgan so'zboshida shunday satrlarni o'qiysiz:

“Biron-bir daryoning bu sohilidan u sohiliga suzib o'tganmisiz? Bunga ko'p vaqt ketmaydi. Shundaymi? Ammo shu qisqa vaqt ichida daryodan qancha suv oqib o'tadi?

Inson umrini ana shu jarayonga meng­zash mumkin. Ibtidosidan intihosigacha bir lahzalik. Umr ko'z ochib yumguncha o'tadi-ketadi. Shu qisqa umr davomida odam bolasi nimalar qila oldi? Qanday savob ishlarga qo'l urib ulgurdi? Yoki butun umr izsiz, samarasiz kechdimi?

Gap ana shunda.

Kimdir Olloh bergan buyuk ne'mat — umrning har kuni, har daqiqasidan unumli foydalanishga, o'zidan muayyan iz qoldirishga intiladi. Bu iz, avvalo, solih farzandlar, el-yurt uchun qilingan xayrli, ezgu amallar, qurgan imoratlar, barpo etgan bog'-rog'lar, yozilgan kitoblar, tarbiyalagan shogirdlar… Boshqa birov esa…”

Mamatqul akaning ushbu kitobiga jamlangan hikoyalar, qissalar shular haqida. Eng asosiysi, kitobning birinchi qismidagi (Birinchi sohil) qissa va hikoyalar sobiq sho'ro tuzu­mi davrida yozilgan. Ikkinchisidan (Ikkinchi sohildan) joy olgan asarlar esa, istiqlol yillarida bitilgan.

Xullas, “Ikki sohil” — nasriy asarlardan jamlangan ajoyib guldasta.

Bu guldasta o'zbekning sadoqatli farzandi, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist unvoni, “Mehnat shuhrati” va “Fidokorona xizmatlari uchun” ordenlari sohibi, taniqli adib Mamatqul Hazratqulovning qanchalik serg'ayrat ijodkor, donishmand inson ekanligini ham ko'z-ko'z etib turadi.

Qulman OChIL.

Suratda: Mamatqul Hazratqulov (chapda) va Erkin A'zam.

Ahmad TO'RA olgan surat.